شهربانی شاهنشاهی ایران
شهربانی کشور شاهنشاهی ایران معروف به شهربانی کل کشور که در گذشته به آن نظمیه میگفتند بخشی از نیروهای مسلح شاهنشاهی ایران بود. شهربانی نهادی نظامی بود که وظیفه آن حفظ امنیت شهر و استقرار نظم، اجرای قانون و تعقیب بزهکاران بود و عملکرد آن، زیر نظر وزارت کشور نظارت میشد. شهربانی در سال ۱۲۸۵ در زمان قاجار تأسیس شد در دوره پهلوی توسعه یافت . با وقوع انقلاب ۱۳۵۷ در قالب شهربانی جمهوری اسلامی به فعالیت خود ادامه داد .
| شهربانی کشور شاهنشاهی ایران | |
|---|---|
 نشان شهربانی کشور شاهنشاهی ایران | |
| بنیانگذاری | ۱۲۵۸ |
| برچیدگی | ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ |
| کشور |  ایران |
| وفاداری | کشور شاهنشاهی ایران |
| گونه | پلیس |
| نقش | پلیس غیر نظامی محلی مجری قانون پلیس شهری |
| اندازه | ۵۰٬۰۰۰ نفر [نیازمند منبع] |
| بخشی از | نیروهای مسلح شاهنشاهی ایران |
| مرکز فرماندهی | تهران ، ایران |
| پشتیبان | وزارت جنگ وزارت کشور |
| شعار(ها) | خدا، شاه، میهن[۱] |
| رنگ لباس |    |
| فرماندهان | |
| بزرگ ارتشتاران | محمدرضا پهلوی |
| فرمانده | سپهبد مهدی رحیمی |
| سازمان ناظر | وزارت کشور |
| وزیر کشور | ارتشبد عباس قره باغی |
تاریخچه
[ویرایش]پیشینهٔ برقراری امنیت شهری و کشوری بهصورت مدرن در ایران، به یک سده پیش بازمیگردد. ناصرالدین شاه قاجار در مجموعه سفرهایش به قارهٔ اروپا و بازدید از یگانهای پلیس جدید در آن مناطق و با بهکارگیری یک افسر مشاور ایتالیایی تبعهٔ اتریش؛ به نام کنت دومونت فورت، نخستین سامانهٔ پلیسی نو را در ایران بنیان نهاد.[۲][۳] پلیس در ایران برای مدت زمانی طولانی از ۲ بخش اصلی شهربانی (نظمیه) و ژاندارمری (که خود شامل ۲ بخش ژاندارمری مرزی و ژاندارمری روستایی بود) تشکیل میشد.
رسته
[ویرایش]- رسته انتظامی
- رسته اطلاعات و ضد اطلاعات (رکن دوم)
- رسته پلیس جنایی
- رسته پلیس سیاسی
- رسته گارد (ضد شورش)
- رسته آجودانی
- رسته پیشگیری
- رسته هوابرد
- رسته مالی
- رسته مخابرات
- رسته اردنانس
- رسته مهندسی
- رسته بهداری
- رسته آگاهی
- رسته پلیس بینالملل
- رسته راهنمایی و رانندگی شهری
وظایف و مأموریتها
[ویرایش]پلیس آگاهی شهربانی کل کشور وظایف متعددی را بر عهده داشت، از جمله:
رسیدگی به جرائم جنایی: شامل قتل، سرقت، تجاوز و سایر جرائم مشابه.
شناسایی و دستگیری مجرمان: با استفاده از روشهای مختلف تحقیقاتی و اطلاعاتی.
جمعآوری اطلاعات: در مورد فعالیتهای مجرمانه و همکاری با سایر نهادهای امنیتی.
تجسس و گشتزنی: برای پیشگیری از وقوع جرائم و حفظ امنیت عمومی.
تجهیزات
[ویرایش]سلاح
[ویرایش]سلاح گرم مورد استفاده در نیروی عملیاتی تفنگ ژ۳ و سلاح کمری مورد استفاده از نوع زیگ زاوئر پی۲۲۶ است
پوشاک
[ویرایش]ترابری
[ویرایش]خودروهای سواری
[ویرایش]در دهه ۲۰ خورشیدی مرسدس بنز 170s در زمان خود مرسدس قدرتمندی بود این بنز از نخستین تولیدات بنز در دهه ۴۰ میلادی بود درر آن زمان هنوز چراغ گردان و بی سیم روی این خودرو نصب نمیشد تنها با لوگوی و نوشته شهربانی و رنگ مشکی و سفید قابل تشخیص بود.
در دهه ۳۰ فولکس واگن بیتل در ناوگان شهربانی بود و با دو رنگ مشکی و سفید و یک چراغ گردان و یک دستگاه بی سیم با بردی محدود مجهز بود. مرسدس بنز w180 نیز خودرو دیگر در ناوگان شهربانی بود این خودرو هم با رنگ مشکی و سفید بود و تجهیزات بروز در زمان خود .
در دهه ۴۰ خورشیدی دوج رویال از اوایل دهه ۴۰ در خدمت شهربانی بود که با موتوری ۸ سیلندر قدرت ۱۸۹ اسب بخار یکی از خاص ترین خودرو پلیس ایران محسوب میشود. دوج کرنت ۶ سیلندر دارای یک بلندگو کوچک بود و مجهز به یک سیم دستی و چند پروژکتور یک چراغ گردان ثابت بود طی سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۴ در ناوگان شهربانی بودند.
در دهه ۵۰ شمسی لندرور دیفندر خودروی بود دارای موتور ۸ سیلندر در مناطق کوهستانی و برف گیر استفاده میشد که طی سال های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۹ در ناوگان شهربانی بودند. مرسدس بنز ۲۳۰ با موتور ۶ سیلندر این خودرو طی سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶ در شهربانی خدمت کردند. سایر خودرو های شهربانی شامل ، بیوک ، شورولت رویال ، مرسدس بنز w114 و مرسدس بنز ۲۵۰ در ناوگان بودند که نزدیک به دو دهه به خدمت شهربانی بودند.[۴][۵][۶][۷][۴][۴]
یگان موتوری
[ویرایش]رؤسای نظمیه و شهربانی
[ویرایش]دوران قاجار
[ویرایش]- وزارت پلیس و احتساب (در آغاز «رئیس ادارهٔ پلیس دارالخلافه و احتسابیه»)
- امیرتومان کنت آنتوان دومونت فُرت (نظمالملک) (۱۲۹۵–۱۳۰۹ ه.ق)
- سید عبدالله خان انتظامالسلطنه (جمادیالاول ۱۳۰۹–اواسط ذیحجهٔ ۱۳۰۹ ه.ق)
- میرزا ابوتراب خان خواجهنوری (نظمالدوله) (؟۱۳۰۹–؟ ه.ق)
- عبدالحسین میرزا فرمانفرما (ربیعالاول ۱۳۱۴–ربیعالثانی ۱۳۱۴ ه.ق)
- عباسقلی خان سهمالملک (ربیعالثانی ۱۳۱۴–؟ ه.ق)
- میرزا نصرالله خان زنبورکچیباشی (جمادیالثانی ۱۳۱۴–؟ ه.ق)
- وزارت نظمیه و احتسابیه
- محمدابراهیم خان معاونالدوله (رمضان ۱۳۱۴–رجب ۱۳۱۵ ه.ق)
- محمدکریم خان منظمالسلطنه (کریم آقا، در ذیقعدهٔ ۱۳۱۵ مختارالسلطنه لقب گرفت) (رجب ۱۳۱۵–؟ ه.ق)
- وزارت پلیس و احتساب طهران
- محمدکریم خان مختارالسلطنه (نیرالسلطنه، منظمالسلطنه، سردار منصور) (۱۳۱۵–۸ ذیحجهٔ ۱۳۱۷ ه.ق)
- عبدالحسین خان سالارالملک گروسی (سردار سالارالملک گروسی) (۸ ذیحجهٔ ۱۳۱۷–؟ ه.ق)
- میرزا اسماعیل خان (پسر آصفالدولهٔ قاجار) (صفر ۱۳۱۸–عشر سوم شوال ۱۳۱۸ ه. ق[پانویس ۱])
- وزارت نظمیه و پلیس شهر دارالخلافهٔ طهران
- محمدعلی سردار افخم (آقابالاخان، معین نظام، وکیلالدوله) (؟ – عشر دوم ذیحجهٔ ۱۳۲۱ ه.ق)
- فتحالله سعیدالسلطنه تبریزی (ذیحجهٔ ۱۳۲۱–۱۳۲۴ ه.ق)
- ؟
- ؟فتحالله سعیدالسلطنه تبریزی (؟۱۳۲۵–؟ ه.ق)
- اجلالالسلطنه[پانویس ۲] (پیرامون رجب ۱۳۲۵ ه.ق)
- اعظمالسلطنه (سردار منتظم) (؟ –اواخر ۱۳۲۵ ه.ق)
- رضا بالا خان معتضد دیوان[پانویس ۳] (۲۸ ذیقعدهٔ ۱۳۲۵–؟ ه.ق)
- ؟عبدالحسین خان سالارالملک گروسی (سردار سالارالملک گروسی)
- ؟محمدعلی سردار افخم (آقابالاخان، معین نظام، وکیلالدوله)
- یپرم خان ارمنی (۲ رجب ۱۳۲۷ ه.ق [۲۹ تیر ۱۲۸۸ ه.خ]–۲۹ اردیبهشت ۱۲۹۱ ه.خ)
- ؟ سهراب خان
- مظفر اعلم (سالار مظفر، سردار انتصار)
- صولت نظام (سردار شوکت)[پانویس ۴]
- قاسم پوروالی (قاسم والی یا سردار همایون)
- کلنل یوهان کارل گوستاف وستداهل (وستاهل) (Johan Carl Gustaf Westdahl) (۱۲۹۲–۱۰ دی ۱۳۰۲)
- امیرلشکر محمود انصاری (امیر اقتدار) (برای دو هفته)
دوران پهلوی
[ویرایش]در راستای تقویت هر چه بیشتر شهربانی، رضاخان پس از رسیدن به منصب ریاستالوزرایی، در اولین قدم و به رغم تمام مخالفتها، نظمیه (شهربانی) را که تا آن هنگام زیرنظر وزارت داخله انجام وظیفه میکرد، تحت کنترل وزارت جنگ قرار داد؛ وزارتخانهای که خود از همان اوایل کودتای ۱۲۹۹ در رأس آن قرار گرفته بود و این سمت را تا زمان رسیدن به مقام سلطنت حفظ کرد.[۸]
رؤسای شهربانی در دوره رضاشاه
[ویرایش]- سرهنگ محمد درگاهی (دی ۱۳۰۲ تا ۱۳ آذر ۱۳۰۸)
- سرتیپ محمدصادق کوپال (۱۳ آذر ۱۳۰۸–آذر ۱۳۰۹)
- سرتیپ فضلالله زاهدی (۱۳۰۹–۱۳۱۰)
- سرلشکر محمدحسین آیرم (۱۳۱۰ تا فروردین ۱۳۱۵)
- سرپاس رکنالدین مختاری (فروردین ۱۳۱۵ تا شهریور ۱۳۲۰)
رؤسای شهربانی در دورهٔ محمدرضاشاه
[ویرایش]- سرتیپ یحیی رادسر (ادیبالسلطنه)[پانویس ۵] (۶ مهر ۱۳۲۰–۱۷ آذر ۱۳۲۱)
- سرتیپ عبدالعلی اعتمادمقدم (۱۷ آذر ۱۳۲۱–۲۶ بهمن ۱۳۲۲)
- سرتیپ محمدحسین جهانبانی (۲۶ بهمن ۱۳۲۲–۳۰ فروردین ۱۳۲۳)
- سرتیپ عبدالله سیف (۳۰ فروردین ۱۳۲۳–۱۴ فروردین ۱۳۲۴)
- سرتیپ محمود خسروپناه (۱۴ فروردین ۱۳۲۴–۱۴ فروردین ۱۳۲۵)
- سرتیپ ابراهیم ضرابی (۱۴ فروردین ۱۳۲۵–۶ بهمن ۱۳۲۵)
- سرتیپ محمدعلی صفاری (۶ بهمن ۱۳۲۵–۲۷ بهمن ۱۳۲۶)
- سرلشکر ابراهیم ضرابی (۲۷ بهمن ۱۳۲۶–۱۱ شهریور ۱۳۲۷)
- سرتیپ محمدعلی صفاری (۱۱ شهریور ۱۳۲۷–۲۲ آبان ۱۳۲۸)
- سرلشکر فضلالله زاهدی (۲۲ آبان ۱۳۲۸–۱ خرداد ۱۳۲۹)
- سید مهدی فرخ (۱ خرداد ۱۳۲۹–۵ تیر ۱۳۲۹)
- سرتیپ محمد دفتری (۵ تیر ۱۳۲۹–۲۹ اسفند ۱۳۲۹)
- سرتیپ عبدالحسین حجازی (۲۹ اسفند ۱۳۲۹–۲۵ اردیبهشت ۱۳۳۰)
- سرلشکر فضلالله زاهدی (وزیر کشور و رئیس شهربانی) (۲۵ اردیبهشت ۱۳۳۰–۱۹ تیر ۱۳۳۰)
- سرتیپ حسن بقایی (۱۹ تیر ۱۳۳۰–۲۷ تیر ۱۳۳۰)
- سرلشکر منصور مزین[پانویس ۶] (۲۷ تیر ۱۳۳۰–۹ آذر ۱۳۳۰)
- شمسالدین امیرعلایی (وزیر کشور و رئیس شهربانی) (۹ آذر ۱۳۳۰–۹ آذر ۱۳۳۰)
- محمدابراهیم امیرتیمور کلالی (وزیر کشور و رئیس شهربانی) (۹ آذر ۱۳۳۰–۲۷ آذر ۱۳۳۰)
- سرلشکر محمدصادق کوپال مجدی (۲۷ آذر ۱۳۳۰–۳۰ امرداد ۱۳۳۱)
- سپهبد عزیزالله کمال (۱ شهریور ۱۳۳۱–۳۰ بهمن ۱۳۳۱)
- سرتیپ محمدکاظم صالح شیبانی (۳۰ بهمن ۱۳۳۱–۳۰ بهمن ۱۳۳۱)
- سرتیپ محمود افشارطوس (۳۰ بهمن ۱۳۳۱–اردیبهشت ۱۳۳۲)
- سرتیپ نصرالله مدبر (۴ اردیبهشت ۱۳۳۲–۲۴ امرداد ۱۳۳۲)
- سرلشکر محمدرضا شاهنده (۲۴ امرداد ۱۳۳۲–۲۸ امرداد ۱۳۳۲)
- سرتیپ محمد دفتری (۲۸ امرداد ۱۳۳۲–شهریور ۱۳۳۲)
- سرلشکر مهدیقلی علوی مقدم (شهریور ۱۳۳۲–شهریور ۱۳۳۹)
- سرتیپ ناصر امیرانصاری (شهریور ۱۳۳۹–آبان ۱۳۳۹)
- سپهبد نعمتالله نصیری (آبان ۱۳۳۹–۶ بهمن ۱۳۴۳)
- سپهبد محسن مُبَصِّر (۶ بهمن ۱۳۴۳–دی ۱۳۴۹)
- سپهبد جعفرقلی صدری (دی ۱۳۴۹–۱۰ مرداد ۱۳۵۲)
- سپهبد صمد صمدیانپور (۱۰ مرداد ۱۳۵۲–۱۳۵۷)
- سپهبد مهدی رحیمی (۱۳۵۷–۲۲ بهمن ۱۳۵۷)
پانویس
[ویرایش]- ↑ بر اثر سکته درگذشت.
- ↑ ترور علیاصغر خان اتابک در زمان او رخ داد.
- ↑ او از مشروطهخواهان و از اعضای انجمن آذربایجان بود. نباید او را با آقابالاخان سردار از طرفداران محمدعلی شاه اشتباه گرفت.
- ↑ احتمالاً همان «محمدعلی خان سرتیپ قورخانه» میباشد.
- ↑ اندکی پس از برگماری به ریاست شهربانی، در ۱۳ مهر ۱۳۲۰ به درجهٔ سرپاسی ترفیع یافت.
- ↑ بعدها نام خانوادگیاش را به «مزینی» تغییر داد.
منابع
[ویرایش]- ↑ Ward, Steven R. (2014), Immortal, Updated Edition: A Military History of Iran and Its Armed Forces, Georgetown University Press, p. 209, ISBN 978-1-62616-065-1
- ↑ امنیت در هزار توی تاریخ جام جم
- ↑ تاریخچه تشکیلات پلیس در ایران تابناک
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ «عکس | از فولکس قورباغهای تا سراتو؛ تمام ماشینهای پلیس ایران در ۷۰سال گذشته». خبرآنلاین. ۲۰ بهمن ۱۳۹۵. دریافتشده در ۱۴ مرداد ۱۴۰۱.
- ↑ «همهچیز در مورد خودروی بنز پلیسی موجود در کشور». خوروتک. ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸. دریافتشده در ۱۴ مرداد ۱۴۰۱.
- ↑ «World Police Car View: The Mysterious Middle Eastern Country Iran». inf news. دریافتشده در ۵ اوت ۲۰۲۲.[پیوند مرده]
- ↑ «قانونشکنی برای واردات بنزهای الگانس در چه دوره ای رخ داد؟». پایگاه خبری و تحلیلی اعتدال. ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۶. بایگانیشده از اصلی در ۳ اکتبر ۲۰۲۳. دریافتشده در ۹ مرداد ۱۴۰۱.
- ↑ «موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی». ir-psri.com. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۷.[پیوند مرده]
- تاریخچهٔ پلیس
- پلیس و شهربانی در دورهٔ پهلوی اول
- میری، رزیتا (۱۳۷۷). «اسناد تصویری (نظمیه در دوران قاجار و پهلوی)». تاریخ معاصر ایران (۷): ۱۹۱–۲۲۰. دریافتشده در ۲۰۱۴-۰۳-۰۵.
کتابشناسی
[ویرایش]- سیفیقمیتفرشی، پلیس خفیه ایران ۱۲۹۹–۱۳۲۰ مروری بر رخدادهای سیاسی و تاریخچه شهربانی، تهران: ققنوس، شابک ۹۶۴-۹۴۳۰۳-۲-۶
- خاطرات سرتیپ ناصر مجللی (۱۳۹۱)، خاطرات مجللی؛ از شهربانی دولت مصدق تا بازرگان، به کوشش مرتضی ذبیحی.، تهران: پردیس دانش
- خسرو معتضد (۱۳۸۵)، یکصد سال فراز و فرود نیروهای انتظامی، تهران: سازمان تحقیقات و مطالعات بسیج
- خسرو معتضد، یکصد سال فراز و فرود نیروهای انتظامی: از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۷، تهران: سازمان آب منطقهای تهران، شابک ۹۶۴-۹۶۹۸۴-۸-۵
پیوند به بیرون
[ویرایش]