شش و هشت
ششوهشت (یا در زبان عامیانه: شیشوهشت) اصطلاحی است که برای توصیف نوعی از موسیقی ایرانی به کار میرود که ضربآهنگ شش هشتم ( 6
8 ) دارد و به لحاظ حس موسیقایی، حالتی شورانگیز و رقصآور دارد.
تعریف
[ویرایش]
اصطلاح ششوهشت در اصل به کسر میزان شش هشت (یا شش هشتم) اشاره دارد که در نتنویسی با نماد 6
8 نشان داده میشود. با این حال، هر موسیقی شش هشتمی را نمیتوان «ششوهشت» نامید. ششوهشت بهطورمعمول برای توصیف موسیقی ایرانی که دارای این ضربآهنگ باشد و حالتی شورانگیز و رقصآور داشته باشد به کار میرود.[۲] (منظور از «موسیقی ایرانی» در اینجا، موسیقیای است که بهطورمعمول در ارتباط با ایران شناخته میشود؛ ششوهشت در موسیقی برخی مناطق مجاور ایران، ازجمله افغانستان، نیز رایج است).[۳]
از دیدگاه تئوری موسیقی، ریتم شش هشت یک ریتم دوضربی ترکیبی است و نه یک ریتم شش ضربی؛ به بیان دیگر، این ریتم دو ضرب قوی دارد و هر میزانش متشکل از دو بخشِ سه هشت (3
8) است.[۴] این نوع ریتم، در موسیقی ایرانی رایج است اما هر قطعهای که این ضربآهنگ را داشته باشد «ششوهشت» تلقی نمیشود. برای نمونه تصنیف مرغ سحر نیز از این ضربآهنگ برخوردار است، اما ساختار آن متشکل از دو بخش سهضربی نیست بلکه حاصل جمع یک بخش دوضربی و یک بخش چهارضربی است، و سرعت اجرای این قطعه هم کمتر از رنگها یا چهارمضرابهایی مثل شهرآشوب است و حالت رقصآور ندارد.[۵]
تاریخچه
[ویرایش]موسیقی ششوهشت بهاحتمال زیاد ریشه در رِنگ دارد؛ رنگ یک فرم یا گونه از موسیقی سنتی ایرانی است که حالتی شاد و رقصآفرین دارد و در آن از ریتم شش هشتم استفاده میشود. رایجترین الگوی ریتمیک در رنگها، الگویی به نام «شیرِ مادر» است که در موسیقیهای ششوهشت هم متداول است.[۶] رنگها هم در موسیقی سنتی (در ردیف موسیقی ایرانی) و هم در موسیقی عامیانه (به خصوص در رقصها از نوع شهری) نواخته میشدهاند.[۷]
اهمیت فرهنگی
[ویرایش]موسیقی ششوهشت ارتباط تنگاتنگی با فرهنگ موسیقایی ایران دارد، تا جایی که برخی موسیقیدانان ایرانی آن را مختص موسیقی ایرانی میدانند و رابطهاش با موسیقی ایرانی را مانند رابطهٔ سامبا با موسیقی برزیل یا سالسا با موسیقی اسپانیا توصیف کردهاند.[۸] در مقابل، برخی موسیقیدانان ایرانی نظیر موسیقی ششوهشت را نوع نازلی از موسیقی میدانند که در اصل به مراسم عروسی و مجالس خانگی تعلق دارد، و نسبت به افزایش این موسیقی در اجراهای رسمی و کنسرتها ابراز نگرانی کردهاند.[نیازمند منبع]
از ریتم ششوهشت برای «ایرانیزه» کردن موسیقیهای غیر ایرانی نیز استفاده شدهاست. برای نمونه، آهنگ انگلیسی تولد شما مبارک که معروفترین آهنگ تولد در جهان است، در دههٔ ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ خورشیدی و با رواج جشنهای تولد در ایران، گاهی با ریتم ششوهشت اجرا میشد و روی آن شعر فارسی نیز میگذاشتند.[۹]
به گفتهٔ بیژن کامکار، پس از انقلاب اسلامی، تا مدتی موسیقی ششوهشت در ایران ممنوع بود.[۱۰] در صدا و سیمای جمهوری اسلامی نیز تا سالها پخش موسیقی ششوهشت ممنوع بود و دستور این ممنوعیت به فریدون شهبازیان منتسب شدهاست.[۱۱] در سالهای اخیر نیز برخی از موسیقیدانان ایرانی از منتشر نشدن آثارشان بهدلیل وجود قطعات ششوهشت خبر دادهاند.[۱۲] در برخی رسانهها، رواج کنسرتهای ششوهشتی، یا به عبارتی کنسرتهایی که بخش زیادی از محتوای آنها را قطعات ۶/۸ تشکیل میدهند، نشانهای از وضعیت نامطلوب موسیقی ایران تلقی شدهاست.[۱۳] این در حالیست که در ایران، ترانهها و آلبومهای ششوهشت گاهی در صدر پرفروشترینها قرار گرفتهاند.[۱۴]
جستارهای وابسته
[ویرایش]پانویس
[ویرایش]- ↑ خضرائی، پیشدرآمد، چهار مضراب، رنگ و تصنیف، ۸۶.
- ↑ جاوید، موسیقی شاد فقط شش و هشت نیست.
- ↑ فروش، برداشت مردم از موسیقی شاد.
- ↑ جعفرزاده، دربارهٔ شیش هشت (I).
- ↑ جعفرزاده، دربارهٔ شیش هشت (II).
- ↑ خضرائی، پیشدرآمد، چهار مضراب، رنگ و تصنیف، ۸۶.
- ↑ خضرائی، پیشدرآمد، چهار مضراب، رنگ و تصنیف، ۸۶.
- ↑ ضرغامی و کاظمی، شش و هشت ریتم ایرانی است.
- ↑ مقدم، آهنگ و ترانه «تولدت مبارک» چگونه متولد شد؟.
- ↑ سپهوند و سلیمی، کامکارها هیچ وقت از هم نمیپاشند.
- ↑ فتحی، پس از انقلاب.
- ↑ سیجانی، بوی حلوای موسیقی سنتی.
- ↑ موج کنسرتهای شش و هشتی.
- ↑ صدیقی، کدامیک از آلبومهای پاییزی.
منابع
[ویرایش]- جاوید، هوشنگ (۲۳ خرداد ۱۳۸۶). «هوشنگ جاوید: موسیقی شاد فقط «شش و هشت» نیست». عصر ایران. دریافتشده در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۸.
- جعفرزاده، خسرو (۱۷ بهمن ۱۳۹۴). «دربارهٔ «شیش هشت» و «میزانهای لَنگ» در وزنشناسیِ موسیقی ایرانی (I)». گفتگوی هارمونیک. دریافتشده در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۸.
- جعفرزاده، خسرو (۱۷ بهمن ۱۳۹۴). «دربارهٔ «شیش هشت» و «میزانهای لَنگ» در وزنشناسیِ موسیقی ایرانی (II)». گفتگوی هارمونیک. دریافتشده در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۸.
- خضرائی، بابک (۱۳۹۵). «پیشدرآمد، چهار مضراب، رنگ و تصنیف و موضوع فرم و گونه (ژانر)». فصلنامه موسیقی ماهور (۷۴): ۶۹–۸۸.
- سپهوند، علیرضا؛ سلیمی، حسین (۱۱ خرداد ۱۳۹۴). ««کامکارها» هیچ وقت از هم نمیپاشند: گفتگوی تفصیلی فارس با «بیژن کامکار»». خبرگزاری فارس. دریافتشده در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۸.
- سیجانی، ندا (۲۳ خرداد ۱۳۹۷). «بوی حلوای موسیقی سنتی درآمده است». تابناک. دریافتشده در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۸.
- صدیقی، سهیلا (۲۰ آذر ۱۳۹۱). «کدامیک از آلبومهای پاییزی بیشتر فروختند؟». دریافتشده در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۸.
- ضرغامی، محمد؛ کاظمی، محمدرضا (۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۹). «نیما: شش و هشت، ریتم ایرانی است». رادیو فردا. دریافتشده در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۸.
- فتحی، قاسم (۱۲ آذر ۱۳۹۶). «پس از انقلاب، خشکهمقدسها بازوی اجرایی دشمن در حذف موسیقی بودند». دریافتشده در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۸.
- فَروَش، میلاد (۲۰ قوس ۱۳۹۶). «برداشت مردم از موسیقی شاد چیست؟». هشدار. بایگانیشده از اصلی در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۸. دریافتشده در ۲۸ اکتبر ۲۰۱۸.
- مقدم، پیام (۱۸ مارس ۲۰۱۵). «آهنگ و ترانه «تولدت مبارک» چگونه متولد شد؟». بیبیسی فارسی. دریافتشده در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۸.
- «وقتی امیر تتلو رقیب شجریان شد». تریبون. ۲۶ مرداد ۱۳۹۴. دریافتشده در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۸.
- «موج کنسرتهای شش و هشتی در ایران». باشگاه خبرنگاران جوان. ۱۵ اسفند ۱۳۹۶. دریافتشده در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۸.