شابانک

شابانک
آرایه‌شناسی
فرمانرو:	گیاهان
(طبقه‌بندی‌نشده):	گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده):	دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده):	رزیدها
راسته:	کلم‌سانان
تیره:	شب‌بویان
سرده:	منداب‌ها
Species:	E. sativa
نام علمی
Eruca sativa Mill.

شابانَک، (همچنین: شابانک سالاد، مَنداب، جرجیر، کَحکیز) (Eruca sativa) یک گیاه خوراکی یک‌ساله است که بومی مناطق مدیترانه، از مراکش و پرتغال تا لبنان و ترکیه و ایران است. سَرده (جنس) شابانک در ایران یک گونه گیاه علفی یک‌ساله دارد که معمولاً به صورت هرز در کشتزارها می‌روید. این گیاه سرمادوست و بلندروز است که همانند گندم دارای انواع پاییزه و بهاره است. برگ‌های شابانک دارای پهنکی بخش‌شده به چند بریدگی عمیق و نامنظم است و گل‌های درشت به رنگ سفید مایل به زرد یا مایل به صورتی با شبکه‌ای از خط‌های ریز به رنگ بنفش دارد.

از شابانک در تهیهٔ سالاد بهره می‌گیرند. گل و دانه‌ها و برگ‌های شابانک همگی قابل استفاده هستند. مزهٔ خاص و تند برگ‌های آن برای سالاد و سایر غذاهای سرد مناسب است. شابانک دارای ویتامین ث زیاد و هم‌چنین نیترات زیاد است و به این خاطر نباید روزانه مقادیر زیادی از آن را خورد زیرا ممکن است از میزان نیترات مجاز برای بدن بگذرد.

این گیاه در ایران در بلوچستان و نواحی اطراف دریای خزر یافت می‌شود و در برخی کشتزارهای کرمانشاه، آذربایجان، اهواز، بوشهر، تهران، یزد و جندق نیز می‌روید. در قدیم در فارسی، شابانک را کک کوج هم می‌نامیدند و بدن شترهای دچارشده به جرب را با آن چرب می‌کردند.

خواص

شابانک، سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌هاست. این گیاه حاوی مقدار زیادی اسید فولیک، ویتامین A, C و K همراه با سایر مواد معدنی مانند پتاسیم، منگنز، آهن و کلسیم است. این سبزی برگدار، فیبر و فیتوشیمایی‌های زیادی نیز دارد، قند کمی داشته و کم کالری و کم کربوهیدارت و کم چربی است.

این گیاه علاوه بر سرشار بودن از آنتی‌اکسیدان، غنی از ترکیبی به نام گلوکوزینولات است که به ترکیبات قدرتمندی به نام ایندول‌ها، تیوسیانات‌ها و ایزوتیوسیانات‌ها تجزیه می‌شوند. این ترکیبات در پیشگیری از سرطان مفید هستند.

ارزش تغذیه‌ای

ارزش تغذیه ای یک فنجان شابانک خام

۵ کالری، کمتر از ۱ گرم پروتئین، قند، چربی یا کربوهیدرات، ۱ گرم فیبر، ۲۲ میلی‌گرم ویتامین K (28 درصد DV)، ۴۷۵ میلی‌گرم ویتامین A (10 درصد DV)، ۱۹ میلی‌گرم فولات (۴ درصد DV)، ۶ میلی‌گرم ویتامین C (4 درصد DV)، ۳۲ میلی‌گرم کلسیم (۴ درصد DV)، ۰٫۰۶ میلیگرم منگنز (۴ درصد DV),

نگارخانه

• 
• 
• 

منابع

مظفریان، ولی‌الله، فرهنگ نام‌های گیاهان ایران: لاتینی، انگلیسی، فارسی تهران: فرهنگ معاصر ۱۳۷۵، ص۲۱۴.