شابانک

شابانک
آرایه‌شناسی (زیست‌شناسی)
فرمانرو:	گیاهان
(طبقه‌بندی‌نشده):	گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده):	دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده):	رزیدها
راسته:	کلم‌سانان
تیره:	شب‌بویان
سرده:	منداب‌ها
Species:	E. sativa
نام علمی
Eruca sativa Mill.

شابانک، (همچنین: شابانک سالاد، مَنداب، جرجیر) (Eruca sativa) یک گیاه خوراکی یک‌ساله است که بومی مناطق مدیترانه، از مراکش و پرتغال تا لبنان و ترکیه و ایران (روستای خورند از توابع شهرستان راور استان کرمان) است. سَرده (جنس) شابانک در ایران یک گونه گیاه علفی یک‌ساله دارد که معمولاً به صورت هرز در کشتزارها می‌روید. این گیاه سرمادوست و بلندروز است که همانند گندم دارای انواع پاییزه و بهاره است. برگ‌های شابانک دارای پهنکی بخش‌شده به چند بریدگی عمیق و نامنظم است و گل‌های درشت به رنگ سفید مایل به زرد یا مایل به صورتی با شبکه‌ای از خط‌های ریز به رنگ بنفش دارد.

از شابانک در تهیه سالاد بهره می‌گیرند. گل و دانه‌ها و برگ‌های شابانک همگی قابل استفاده هستند. مزهٔ خاص و تند برگ‌های آن برای سالاد و سایر غذاهای سرد مناسب است. منداب دارای ویتامین ث زیاد و هم‌چنین نیترات زیاد است و به این خاطر نباید روزانه مقادیر زیادی از آن را خورد زیرا ممکن است از میزان نیترات مجاز برای بدن بگذرد.

این گیاه در ایران در بلوچستان و نواحی اطراف دریای خزر یافت می‌شود و در برخی کشتزارهای کرمانشاه، آذربایجان، اهواز، بوشهر، تهران، یزد و جندق نیز می‌روید. در قدیم در فارسی، شابانک را کک کوج هم می‌نامیدند و بدن شترهای دچارشده به جرب را با آن چرب می‌کردند.

خواص

شابانک، سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌هاست. این گیاه حاوی مقدار زیادی اسید فولیک، ویتامین A, C و K همراه با سایر مواد معدنی مانند پتاسیم، منگنز، آهن و کلسیم است. این سبزی برگدار، فیبر و فیتوشیمایی‌های زیادی نیز دارد، قند کمی داشته و کم کالری و کم کربوهیدارت و کم چربی است.

این گیاه علاوه بر سرشار بودن از آنتی‌اکسیدان، غنی از ترکیبی به نام گلوکوزینولات است که به ترکیبات قدرتمندی به نام ایندول‌ها، تیوسیانات‌ها و ایزوتیوسیانات‌ها تجزیه می‌شوند. این ترکیبات در پیشگیری از سرطان مفید هستند.

ارزش تغذیه ای

ارزش تغذیه ای یک فنجان شابانک خام

۵ کالری ، کمتر از ۱ گرم پروتئین، قند، چربی یا کربوهیدرات ، ۱ گرم فیبر، ۲۲ میلی گرم ویتامین K (28 درصد DV)، ۴۷۵ میلی گرم ویتامین A (10 درصد DV)، ۱۹ میلی گرم فولات (۴ درصد DV)، ۶ میلی گرم ویتامین C (4 درصد DV)، ۳۲ میلی گرم کلسیم (۴ درصد DV)، ۰.۰۶ میلیگرم منگنز (۴ درصد DV)،

نگارخانه

• 
• 
• 

منابع

مظفریان، ولی‌الله، فرهنگ نام‌های گیاهان ایران: لاتینی، انگلیسی، فارسی تهران: فرهنگ معاصر ۱۳۷۵، ص۲۱۴.