سهیل محسن افنان

سهیلِ محسن اَفنان (زادهٔ ۱۲۸۳ در عکا – درگذشتهٔ ۱۳۶۹) پژوهشگر فلسفه و زبان‌های فارسی و یونانی بود. او دانش‌آموختهٔ دانشگاه آمریکایی بیروت بود و افزون بر عربی، انگلیسی و فرانسوی با زبان‌های پارسی میانه و لاتین نیز آشنایی داشت. از آثار او می‌توان به ترجمهٔ متن‌های یونانی به فارسی و نیز تدوین واژه‌نامه‌های فلسفی اشاره کرد. او را، چون نامش را با اضافه بنوت و به شیوه کهن سهیلِ محسن افنان می‌نوشت، عرب پنداشته‌اند، حال آن که هم خانواده مادری و هم خانواده پدری اش ایرانی بودند و خودش نیز علاوه بر ایرانشناسی، دلداده فرهنگ ایران و زبان پارسی. بازپسین کتابش «پژوهش‌های پارسی دربارهٔ زبان پارسی دری» است. او در میان ایرانیان کم‌تر شناخته شده‌است و بیش‌تر نوشته‌هایش در بیروت چاپ شده‌اند.

واژه‌نامه فلسفی

یکی از مهم‌ترین آثار او واژه‌نامه فلسفی (ف‍ارس‍ی، ع‍رب‍ی، ان‍گ‍ل‍ی‍س‍ی، ف‍ران‍س‍ه، پ‍ه‍ل‍وی، ی‍ون‍ان‍ی و لات‍ی‍ن) است که ابتدا در بیروت و سپس در ترکیه و ایران چاپ شد. پس از انقلاب به سال ۱۳۵۷، نشر نقره آن را در ایران به چاپ رسانید.

بر اساس مقدمه محسن مویدی بر چاپ دوم این کتاب از نشر نقره به سال ۱۳۶۲، واژه‌نامه افنان، گامی دیگر در تنظیم و توضیح و مطالعه واژگان و اصطلاحات فلسفی است. به ویژه در تطبیق واژگان و اصطلاحات فلسفه اسلامی با معادل‌های چند زبان غربی کهن و جدید، اهمیت شایانی دارد. افنان پیش از تألیف واژه‌نامه، حدود سی‌وچند سال قبل، رساله شعر ارسطو را از یونانی به فارسی ترجمه کرد.

از مزایاس واژه‌نامه حاضر، نخست مطالعات عمیق و منظم مؤلف است در متون فلسفی و کلامی پارسی، عربی، و اندکی یونانی، لاتسن، پهلوی، و به اندازه کافی فرانسه و انگلیسی. سهیل محسن افنان به مدت چهل سال، منظما آثاری را که در کار خدد سوذمند پنداشته بررسی کرده‌است

از سوی دیگر بهره‌گیری افنان از واژه‌ها و تعبیراتی که برای نخستین بار در متون پارسی فلسفی، در قرون چهارم، پنجم، و ششم و هفتم به کار رفته، نه تنها بر اعتبار و سودمندی کتاب افزوده، بلمه به‌طور قطع، رهنمودی است بر آنانکه بخواهند دنبال کار او را بگیرند. افنان توفیق آن را یافته که متون پهلوی، به وسزه دینکرن را با اسلوب منظمی مطالعه کند، و معادل‌هایی را که روشنگر مفاهیم فلسفی یوناتی، در زبان وهلوی باشد، پیدا کند.

پیشگفتار سهیل محسن افنان بر این کتاب که به پارسی شیوا و سره است و در سال ۱۹۶۹ میلادی نوشته شده، چنین است: «این کتاب شمارهٔ چهارم است از سلسله سرچشمه‌های فرهنگ باخترزمین که ۲۰ سال پیش با ترجمهٔ نامه شعر ارسطو آغاز شد.

در پی سیر اندیشه ناگزیر می‌بایستی بر خاور و باختر هر دو رو برد. جز آنکه در ایران‌زمین، دانش این دو بخش جهان با پندارهای دیرینه کشور آمیخته شد و از آن آموزشی به میان آمد که تاکنون پایدار است.

همچنانکه به گذشته نمی‌توان بازگشت از گذشته نیز هرگز نمی‌توان یرید. پس ناچار باید کوشید با چگونگی سخن گذشتگان آشنا شد و اصطلاحات خاوری و باختری را برابر کرد تا بر انذیشه ماران آینده راه آسان و آماده گردد.

بنابراین فرهنگی تهیه شد دارای واژه‌های فلسفی در پهلوی و فارسی و عربی از یکسو و یونانی و انگلیسی و فرانسوی از سوی دیگر به امید آنکه پژوهندگان را پسند آید و دانشجویان را سودمند.»

خانواده

مقالهٔ اصلی: خاندان افنان

سهیلِ محسن افنان در خانواده‌ای از بهاییان تبعیدی در عکا چشم به جهان گشود. مادرش طوبا خانم دختر عبدالبها و منیره خانم بود. پدرش، میرزا محسن، نیز از بهاییان شیراز بود. افنان در تازی جمع «فنن» است، که خود به معنای «شاخه راست» است. در میان بهاییان برای اشاره به خاندان مادری علی‌محمد باب به کار می‌رود. میرزا محسن خود پسر میرزا سیدحسن افنان کبیر و نواده میرزا علی است، که پدرزن علی‌محمد باب و عموی مادر او بود. هرچند بعدها شوقی افندی او را (به همراه بستگانش) ناقض عهد و میثاق اعلام کرد.

نخستین چاپ نمایشنامه ایرانیان نوشته آیسخولوس، از یونانی به فارسی برگردانیده سهیل افنان، ۱۳۳۱ جلالی

آثار

• واژه‌نامه فلسفی: فارسی- عربی- انگلیسی- فرانسه- پهلوی- یونانی- لاتین، نشر نقره، تهران، ۱۳۶۲.
• دربارهٔ هنر شعر، ارسطو، سهیلِ محسن افنان (مترجم)، تهران: حکمت.
• ایرانیان، آیسخولوس، سهیل افنان (مترجم)، با مقدمه رضا داوری اردکانی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ۱۳۹۰
• افق زندگی و اندیشه‌های ابن سینا، سهیل محسن افنان، مرضیه سلیمانی (مترجمان)، تهران: علم.
• پیدایش اصطلاحات فلسفی در عربی و فارسی، سهیل محسن افنان، محمد فیروزکوهی (مترجمان)، تهران: حکمت.
• پژوهش درباره زبان پارسی، بیروت، ۱۳۵۲