سازمان پیمان مرکزی

سازمان پیمان مرکزی
Central Treaty Organization

پرچم سنتو
اعضای سازمان سنتو به رنگ سبز
کوته‌نوشت	CENTO
بنیان‌گذاری	۱۹۵۵
انقراض	۱۹۷۹
گونه	اتحاد نظامی بین دولتی
ستاد	آنکارا
منطقه	خاورمیانه و اروپا
از اعضای	۵ کشور ایران عراق پاکستان ترکیه بریتانیا

سازمان پیمان مرکزی (به انگلیسی: Central Treaty Organization) (سنتو) (به انگلیسی: CENTO) در دوران جنگ سرد و با هدف مبارزه با شوروی و نفوذ مارکسیسم تشکیل شد. جورج کنان سفیر ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۴۷ در مقاله‌ای به دولت آمریکا پیشنهاد کرد برای مقابله با خطر توسعه طلبی شوروی، سیاست سد نفوذ را به دور شوروی به مرحله اجرا گذارد تا با گذشت زمان، نظام شوروی فروپاشد. پیمان‌های ناتو، سیتو و سنتو بر اساس این راهکار به وجود آمدند. پس از فروپاشی بلوک شرق این سازمان‌ها فلسفه وجودی خود را از دست دادند.

نخستین بار نوری سعید نخست‌وزیر عراق در اوائل فوریه ۱۹۵۵ (بهمن ۱۳۳۳) از تشکیل اتحادیه‌ای مرکب از آمریکا‌، انگلیس، ترکیه‌، پاکستان‌، ایران‌ و عراق خبر داد که دولت ایران نه آن را تأیید و نه تکذیب کرد. اسدالله میرزا شهاب‌الدوله سناتور تهران از وزارت امور خارجه توضیح خواست که آیا نوری سعید بی آن‌که ایران خبری داشته باشد، صلاحیت دارد این کشور را جزء اتحادیه یا بلوکی معرفی کند: «با توجه به مسئله بی‌طرفی ما و با توجه به مقتضیات امروز روزگار، با این اختلافاتی که بین بلوک‌ها موجود است، داخل کردن ما در این قضیه خیلی عجیب می‌نماید».

عبدالله انتظام وزیر امور خارجه وقت، پیوستن ایران را به چنین اتحادیه‌ای تأیید نکرد و گفت: «دولت ایران بعد از اینکه مطالب را مطالعه کرد، هر تصمیمی که بخواهد می‌گیرد و آزاد است و مذاکراتی که در خارج می‌شود به هیچ وجه مربوط به نظریه و مشی دولت ایران نیست».

در همان ماه فوریه، عراق و ترکیه پیمان بغداد را بستند و اعلام کردند که کشورهای عضو اتحادیه عرب و «دیگر کشورهای علاقه‌مند به صلح و امنیت خاورمیانه» که عراق و ترکیه آن‌ها را به رسمیت شناخته باشند، می‌توانند به این پیمان بپیوندند.

در ۲۱ فروردین ۱۳۳۴ خبرنگاران در فرودگاه بیروت از حسین علاء نخست‌وزیر وقت که برای سفر درمانی در راه اروپا بود پرسیدند آیا دولت او با الحاق به پیمان دفاعی خاورمیانه موافق است یا نه؟ علاء در پاسخ گفت که دولت وی موضوع الحاق ایران را به پیمان دفاعی ترکیه - پاکستان مطالعه کرده و اخذ تصمیم در این باره محتاج مدتی وقت است و نمی‌توان عاجلاً در این خصوص تصمیم گرفت. رادیو بی بی سی نیز همان روز گزارش داد که پیشنهادی برای الحاق ایران به پیمان ترکیه - پاکستان تسلیم دولت ایران شده است.

از اظهارات علاء چنین برداشت شد که مقصود او، پیمان ترکیه - عراق است. در ۲۴ فروردین ۱۳۳۴ خبرگزاری فرانسه با حسین علاء که در یکی از کلینیک‌های پاریس دوره معالجات قبل از عمل جراحی را می‌گذراند، مصاحبه‌ای کرد که او در آن، اظهاراتی را که از وی در بیروت نقل شده بود، تکذیب کرد و گفت هرگز نگفته‌ است که دولت ایران پیشنهادهایی درباره الحاق ایران به پیمان ترکیه - عراق را مطالعه کرده است. او تأکید کرد که هیچ‌گونه پیشنهادی برای شرکت ایران در پیمان ترکیه - عراق داده نشده است.

نشست سنتو در تهران، کاخ سنا

اما کمی بعد، ایران و بریتانیا و پاکستان به پیمان بغداد پیوستند. در آن سال‌ها آمریکا از نفوذ شوروی در خاورمیانه نگران بود و نگرانی از جمال عبدالناصر، انگلستان را به فکر پیشگیری از نفوذ و گسترش نهضت مصر انداخته‌ بود.انگلستان و آمریکا پیمان بغداد را در «حلقهٔ مالی» دفاع از خاورمیانه در برابر شوروی می‌دانستند. در مقابل، شوروی آن را ابزاری در دست تجاوزگرانی می‌دانست که «علاقه‌ای به صلح و امنیت بین‌المللی ندارند». در مه و ژوئن ۱۹۵۷ نمایندگان آمریکا به عضویت کمیته‌های اقتصادی و نظامی پیمان درآمدند اما ایالات متحده خود به پیمان نپیوست.

عراق پس از کودتای عبدالکریم قاسم در ۲۳ تیر ۱۳۳۷ و سرنگونی نظام سلطنتی، در مارس ۱۹۵۹ از پیمان بغداد خارج شد و این پیمان ضربه اساسی خورد. در اوت آن سال، نام پیمان بغداد به سازمان پیمان مرکزی (سنتو) تغییر یافت و مرکز آن را از بغداد به آنکارا بردند.

تفاوت پیمان بغداد با پیمان سعدآباد که در سال ۱۳۱۶ میان ایران، ترکیه و افغانستان به امضا رسید، این بود که در آن پیمان این سه کشور متعهد شده بودند به خاک یکدیگر تعرض نکنند ولی در پیمان بغداد، همکاری‌های متقابل نظامی پیش‌بینی شده بود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، این کشور در بیستم اسفند ۱۳۵۷ (یازدهم مارس ۱۹۷۹) از پیمان سنتو خارج شد و به عضویت کشورهای غیرمتعهد درآمد. یک روز پس از ایران، پاکستان نیز که از این پیمان ناراضی بود و منتظر فرصت مناسب می‌گشت، به فاصله کمتر از ۲۴ ساعت از پیمان سنتو خارج و این پیمان منحل شد.

اعضاء سازمان

• عراق (در سال ۱۹۵۹ از پیمان خارج شد)
• ایران (در ۱۱ مارس ۱۹۷۹ خارج شد)
• پاکستان (در ۱۲ مارس ۱۹۷۹ خارج شد)
• ترکیه
• بریتانیا

جستارهای وابسته

• پیمان سعدآباد
• جنگ سرد
• پیمان ورشو
• ناتو
• پیمان بغداد
• پیمان سیتو
• اکو