ز من نگارم

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از ز من نگارم خبر ندارد)
«ز من نگارم»
تصنیف
ژانرموسیقی سنتی ایرانی
آهنگساز(ها)درویش‌خان
ترانه‌سرا(ها)محمدتقی بهار

«ز من نگارم» نام تصنیفی است با شعر محمدتقی بهار (۱۲۶۵–۱۳۳۰ ه‍.خ) و آهنگی از درویش‌خان (۱۲۵۱–۱۳۰۵ ه‍.خ). این تصنیف با مضمونی عاشقانه آغاز می‌شود اما در ادامه محتوای سیاسی و اجتماعی پیدا می‌کند. این تصنیف اولین بار توسط حسین طاهرزاده در گراند هتل اجرا شد و بعداً قمر الملوک وزیری نیز آن را اجرا کرد.

موسیقی تصنیف در دستگاه ماهور است و با کمک گوشهٔ دلکش از دستگاه شور نیز گذر می‌کند. از این تصنیف اجراهای متعددی نیز وجود دارد که اجرای محمدرضا شجریان در آلبوم آهنگ وفا و اجرای نصرالله ناصح‌پور در آلبوم به یاد درویش خان از آن‌جمله‌اند.

درون‌مایه[ویرایش]

این تصنیف با مضمونی عاشقانه شروع می‌شود، اما در ادامه درون‌مایهٔ سیاسی و اجتماعی پیدا می‌کند و شاعر در آن با اشاره به وضع سیاه جامعهٔ ایران در اواخر قاجاریه، راه حل را در استقامت و انتظام مردم می‌یابد.

شعر[ویرایش]

شعر این تصنیف در قالب یک غزل سروده شده و دارای وزن عروضی است، اگر چه در زمان اجرا گاهی واژه‌هایی همچون «حبیبم» و «عزیز من آی» نیز لابه‌لای شعر اضافه خوانده می‌شود.[۱] متن ترانهٔ این تصنیف به این قرار است:[۲]

ز من نگارم خبرم نداردبه حال زارم نظر ندارد
خبر ندارم من از دل خوددل من از من خبر ندارد
کجا رود دل که دلبرش نیستکجا پرد مرغ که پر ندارد
امان از این عشق، فغان از این عشقکه غیر خونِ جگر ندارد
همه سیاهی، همه تباهیمگر شب ما سحر ندارد
بهارِ مُضطَر، منال دیگرکه آه و زاری اثر ندارد
جز انتظام و جز استقامتوطن علاجی دگر ندارد
ز هر دو سر بر سرش بکوبندکسی که تیغِ دو سر ندارد
تصنیف ز من نگارم، با اجرای تار محمد رضا لطفی و صدای نصرالله ناصح پور

موسیقی[ویرایش]

ضرب‌آهنگ این قطعه شش هشتم است و ملودی آن در دستگاه ماهور ساخته شده‌است. شروع شعر تصنیف («ز من نگارم ...») بر درجهٔ پنجم ماهور قرار دارد که به گوشه‌های «خسروانی» و «ماهور صغیر» از دستگاه ماهور شباهت دارد و در مصراع «کجا رود دل ...» ملودی به گوشهٔ خسروانی نزدیک‌تر می‌شود. مصراع «امان از این عشق ...» مصادف است با پرده‌گردانی موسیقی به دستگاه شور از طریق گوشهٔ دلکش ولی در بیت بعد دوباره به ماهور فرود می‌کند. این الگوی ملودیک در بیت‌های بعدی نیز تکرار می‌شود.[۳]

اجراها[ویرایش]

موسیقی این تصنیف را درویش‌خان در دستگاه ماهور ساخته‌است.[۴][۵] این تصنیف اولین بار توسط حسین طاهرزاده در گراند هتل اجرا شد و بعداً قمر الملوک وزیری نیز آن را اجرا کرد.[۶]

اجراهای متعدد دیگری از این تصنیف وجود دارد که برخی از آنها از این قرار هستند:

پانویس[ویرایش]

  1. فیروزیان، سبک‌شناسی ترانه‌های حسین منزوی، ۱۳۳.
  2. حامد، ملک الشعرا بهار، ۳۹.
  3. نظرگاهی و کارگشا، پادکست چهارگاه، قسمت ۳.
  4. حامد، ملک الشعرا بهار، ۳۹.
  5. جعفرزاده، تجدد و تجددطلبی در موسیقی ایران، ۳۲۷.
  6. مجیدی، تاریخچه تصنیف «ز من نگارم خبر ندارد».
  7. نوایاب. «آلبوم سرمستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئیه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۳ ژوئیه ۲۰۲۰.
  8. مجیدی، تاریخچه تصنیف «ز من نگارم خبر ندارد».
  9. افتخاری، آشنایی با نوارهای تازه موسیقی، ۳۶۷.
  10. دو سند از خیمه‌شب‌بازی، ۱۳۵.

منابع[ویرایش]