زلمی خلیل‌زاد

زلمی خلیل‌زاد
نمایندهٔ ویژهٔ ایالات متحده برای صلح افغانستان
دوره مسئولیت ۵ سپتامبر ۲۰۱۸ – ۱۸ اکتبر ۲۰۲۱
رئیس‌جمهور	دونالد ترامپ جو بایدن
پس از	سمت ایجاد شد
پیش از	سمت لغو شد
بیست‌وششمین سفیر ایالات متحده آمریکا در سازمان ملل متحد
دوره مسئولیت ۳۰ آوریل ۲۰۰۷ – ۲۲ ژانویه ۲۰۰۹
رئیس‌جمهور	جرج دابلیو بوش باراک اوباما
پس از	جان بولتون
پیش از	سوزان رایس
سفیر ایالات متحده آمریکا در عراق
دوره مسئولیت ۲۱ ژوئن ۲۰۰۵ – ۲۶ مارس ۲۰۰۷
رئیس‌جمهور	جرج دابلیو بوش
پس از	جان نگروپونتی
پیش از	رایان کراکر
سفیر ایالات متحده آمریکا در افغانستان
دوره مسئولیت ۲ سپتامبر ۲۰۰۴ – ۲۰ ژوئن ۲۰۰۵
رئیس‌جمهور	جرج دابلیو بوش
پس از	رابرت فین
پیش از	رونالد نومن
اطلاعات شخصی
زاده	زلمی ممزی خلیل‌زاد ۲۲ مارس ۱۹۵۱ ‏(۷۱ سال) مزار شریف، افغانستان
ملیت	افغانستان - آمریکایی
حزب سیاسی	جمهوری‌خواه
همسر(ان)	شریل بنارد
فرزندان	۲ شامل الکساندر
تحصیلات	دانشگاه آمریکایی بیروت (بی‌ای، ام‌ای) دانشگاه شیکاگو (پی‌اچ‌دی)

زَلمِی خلیل‌زاد و خایین (به پشتو: ځلمی خلیل زاد)(متولد: ۲۲ مارس ۱۹۵۱) نمایندهٔ ویژهٔ ایالات متحده برای صلح افغانستان است. خلیل‌زاد سفیر ایالات متحده آمریکا در سازمان ملل متحد در دوره جرج دابلیو بوش و مدت کوتاهی در دوره باراک اوباما بود. وی بالاترین مقام مسلمان در دولت جورج دبلیو بوش بود. پیش از این، وی به عنوان مشاور در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی و رئیس در گرایفون پارتِنَرز و همکاران خلیلزاد که شرکت مشاوره بازرگانی بین المللی، مستقر در واشینگتن، دی.سی.، ایفای وظیفه نموده است.

در ٥ سپتامبر ٢۰١٨، خلیلزاد توسط وزیر خارجه ایالات متحده، مایک پمپئیو به عنوان فرستاده ویژه آمریکا در افغانستان منصوب شد. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه دولت بایدن نیز خلیلزاد را در پُستش نگهداشت.

اوایل زندگی و تحصیلات

زلمی خلیل‌زاد متولد مزار شریف افغانستان و از پدر نورزی پشتون و مادر تاجیک است. زبان رسمی وی فارسی دری است. وی در جوانی به عنوان دانشجو به آمریکا مهاجرت کرد و بعداً شهروند این کشور شد. خلیل‌زاد در کابل، افغانستان بزرگ شد. والدینش اهل ولایت لغمان بودند، و زمانی که پدر او در زمان سلطنت محمد ظاهرشاه از مقامات دولتی بود به مزار شریف نقل مکان کرده بودند.

خلیل‌زاد تحصیلات خود را در مدرسه دولتی لیسه غازی در کابل شروع کرد. مدتی را در چارچوب برنامه‌های بین‌المللی تبادل فرهنگی در دبیرستان کرس، کالیفرنیا سپری کرد. بعدتر، لیسانس و فوق لیسانس خود را از دانشگاه آمریکایی بیروت در لبنان دریافت کرد. خلیل‌زاد پی اچ دی خود را در دانشگاه شیکاگو در آمریکا دریافت کرد، در آنجا او با البرت ولستتر از متفکرین و استراتژیست‌های برجسته بازدارندگی هسته‌ای مطالعه کرد و او خلیل‌زاد را با ارتباطات خود در دولت و مؤسسه رند مرتبط کرد.

زندگی کاری

خلیل‌زاد اولین آمریکایی افغانستانی الاصل و شاید اولین مسلمانی باشد که در پله‌های قدرت آمریکا به قلب دستگاه حاکمه آن کشور راه یافته‌است.

بین سال‌های ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۹ خلیل‌زاد به عنوان استادیار علوم سیاسی در مدرسه روابط عمومی و بین‌المللی دانشگاه کلمبیا فعالیت کرد. در این دوره، او ارتباط کاری نزدیکی با زیبیگنیو برژینسکی، معمار سیاست دولت کارتر در حمایت از مقاومت مجاهد در برابر اشغال افغانستان به دست شوروی، داشت. (همچنین ببینید: عملیات سایکلون.)

در ۱۹۸۴ خلیل‌زاد، فلوشیپ یک ساله‌ای را از شورای روابط خارجی قبول کرد تا به وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا بپیوندد، او در آنجا مشاور دفتر خاورنزدیک و جنوب آسیا به ریاست ریچارد مرفی بود. خلیل‌زاد از ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۹ در دولت رئیس‌جمهور رونالد ریگان به عنوان یکی از مسئولین ارشد وزارت امور خارجه فعالیت می‌کرد و در خصوص جنگ شوروی در افغانستان و جنگ ایران و عراق مشاوره می‌داد.

او به آرامی به عنوان یکی از طراحان برنامه بلند پروازانه تغییر منظر سیاسی خلیج فارس و آسیای مرکزی شاخص شد. پیشرفت خلیل‌زاد تا اندازه‌ای با نقش او در سال‌های ۱۹۸۰ و اوایل سال‌های ۱۹۹۰ میلادی به عنوان مشاور عمده وزارت خارجه و پنتاگون در جنگ ضد شوروی در افغانستان و مسایل منطقه بستگی داشت. سال‌های ۱۹۹۰ و در دوران حکومت بیل کلینتون، این خلیل‌زاد بود که با تهیه سندی به نام «کتاب سفید دربارهٔ افغانستان» خواستار دخالت مجدد آمریکا برای تغییر وضع در افغانستان شد.

زلمی خلیل‌زاد پس از حملات ۱۱ سپتامبر و سقوط رژیم طالبان مهم‌ترین چهره دولت آمریکا در سیاست‌های آن کشور در ارتباط با افغانستان بوده و به عنوان فرستاده ویژه آمریکا در افغانستان خدمت کرده‌است. وی موضع سختی در قبال بقایای جنبش طالبان در افغانستان اتخاذ کرد و در آخرین سمت خود به عنوان سفیر آمریکا در افغانستان نقشی کلیدی در تحکیم دولت حامد کرزی بازی کرده‌است.

وقتی جورج بوش برای ساقط کردن حکومت طالبان در افغانستان و بعداً حذف صدام حسین از عرصه سیاسی عراق نیاز به کمک و مشورت داشت زلمی خلیل‌زاد دائماً حاضر بود.

خلیل‌زاد که با چندین دولت جمهوری‌خواه همکاری داشته به عنوان یکی از عوامل نزدیک به دیک چینی و طرف اعتماد گروه معروف به «بازها» در دولت بوش محسوب می‌شود.

در محافل واشینگتن به او «شاه زل» می‌گویند و در دوران سفارت اخیرش در کابل بسیاری او را «نایب السلطنه» می‌خواندند. او در این شغل به تثبیت حکومت حامد کرزی کمک زیادی کرده‌است.

اما تجربیات او در عراق هم بسیار گسترده‌است. درست پیش از حمله نیروهای آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ او در رأس هیأتی برای شرکت در نشست مخالفان دولت صدام به مناطق کردنشین شمال عراق سفر کرد.

خلیل‌زاد در ۲۱ جون ۲۰۰۵ کارش را به‌عنوان سفیر آمریکا در عراق آغاز کرد. در ۱۲ فبروری ۲۰۰۷، کاخ سفید وی را به‌عنوان سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد تعیین کرد.

حدس و گمان‌هایی در مورد احتمال نامزد شدن زلمی خلیل‌زاد در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۴ افغانستان وجود داشت، هر چند که خود وی نه این شایعات را رد و نه تأیید کرد.

سفیر امریکا در افغانستان

خلیلزاد در حال ارائه طرح اولین انتخابات دموکراتیک در افغانستان به رئیس جمهور جورج دبلیو بوش. ٢۰۰۴

در سال ٢۰۰١، رئیس جمهور جورج دبلیو بوش از خلیل زاد خواست تا به عنوان سرپرست، تیم انتقالی بوش و چنی را برای وزارت دفاع اداره کند و او مدت کوتاهی به عنوان مشاور وزیر دفاع، دونالد رامسفلد خدمت کرد. در ماه مه سال ٢۰۰١، کاندولیزا رایس، مشاور امنیت ملی آمریکا، انتصاب خلیل زاد را به عنوان دستیار ویژه رئیس جمهور و مدیر ارشد منطقه جنوب غربی آسیا، خاور نزدیک و امور آفریقای شمالی در شورای امنیت ملی ایالات متحده اعلام کرد. در دسامبر ٢۰۰٢، بوش خلیل زاد را به سِمَت سفیر كل عراقي های آزاد منصوب كرد تا وظیفه هماهنگی "مقدمات عراق پس از صدام حسین" را بر عهده گیرد.

پس از حملات تروریستی ١١ سپتامبر، بوش به تخصص خلیل زاد در افغانستان اعتماد کرد. خلیل زاد در مراحل اولیه برنامه ریزی برای سرنگونی طالبان نقش داشت و در ٣١ دسامبر ٢۰۰١، به عنوان فرستاده ویژه رئیس جمهور بوش برای افغانستان از نوامبر ٢۰۰٣ الی ژوئن ٢۰۰٥ انتخاب گردید.

در آن زمان، وی بر تدوین قانون اساسی افغانستان نظارت داشت، در اولین انتخابات این کشور شرکت داشت و به سازماندهی اولین جلسه لویه جرگه افغانستان کمک کرد. در ژوئن ٢۰۰٢ نمایندگان ایالات متحده در لویه جرگه افغانستان برای انتخاب رئیس دولت، ظاهر شاه ٨٧ ساله پادشاه سابق افغانستان را متقاعد كردند كه حتی اگر اکثر نمایندگان لویه جرگه از وی حمایت کنند وی کناره بگیرد. این حرکت باعث خشم پشتون ها شد که نگران قدرت نابرابر ائتلاف شمال در دولت کرزی بودند. در زمان تصدی خلیل زاد به عنوان سفیر، حامد کرزی رئیس جمهور جدید افغانستان به طور منظم درباره تصمیمات سیاسی با وی رایزنی نزدیک داشت و این دو به طور منظم با یکدیگر غذا می خوردند. در سال ٢۰۰۴ و ٢۰۰٥، وی در تأسیس دانشگاه آمریکایی افغانستان که اولین موسسه آموزش عالی به سبک آمریکایی در افغانستان است، کمک کرد. در سال ٢۰١۶، دوستان دانشگاه آمریکایی افغانستان جایزه خدمات عمومی بین المللی را به وی اهدا کردند.

نماینده صلح در افغانستان

خلیلزاد (چپ) و عبدالغنی برادر نماینده طالبان (راست) توافق صلح افغانستان را در دوحه قطر در ۲۹ فوریه ۲۰۲۰ امضا می‌کنند

خلیل‌زاده نماینده ویژه آمریکا در امور صلح افغانستان در پی اعلام ناتو در ۲۴ آوریل که از ضرورت کاهش خشونت و نیاز به حل سیاسی بحران افغانستان حمایت کرده بود نوشت: آمریکا و جامعه جهانی از افغانستان می‌خواهد که کشور و ملت خود را در اولویت قرار دهند. او توافقنامه صلح آمریکا با طالبان را یک «فرصت تاریخی برای افغانستان» شمرد. وی اضافه کرد که مبارزه با ویروس کرونا، فقر و جنگ بستگی به اقدام و نیت رهبران و جناح‌های سیاسی افغانستان دارد.

جان بولتون، مشاور پیشین امنیت ملی آمریکا در کتاب جنجالی خاطراتش از دوره‌ای که در کاخ سفید با دونالد ترامپ کار کرده، در جاهای مختلف کتاب از ناراحتی آقای ترامپ دربارهٔ افغانستان به ویژه روند مذاکرات با طالبان بارها یاد کرده‌است. آقای بولتون در بخشی از کتابش به نام «اتاق حوادث»، نوشته دونالد ترامپ از زلمی خلیلزاد، نماینده ویژه آمریکا در امور صلح افغانستان یاد کرده و گفت: «شنیدم او یک شیاد است، گرچه برای این کار به یک شیاد نیاز داریم.»

در جای دیگر ترامپ از خلیلزاد انتقاد می‌کند که «آیا امضای طالبان هیچ ارزشی دارد.»

آقای بولتون نوشته هیچ راهی برای اعتماد به طالبان و اجرای مکانیسم‌ها وجود ندارد. این (توافقنامه) یک توافق معاملات ملک در نیویورک نیست و می‌گوید خلیلزاد به او توضیح داد که «این توافقی بود که ترامپ گفت که می‌خواست.»

او نوشته در جلسه‌ای ترامپ گفت که «من می‌خواهم غنی هم اینجا بیاید، و طالبان هم. قبلاً از امضای (توافقنامه) این کار را بکنیم. می‌خواهم قبل از امضا ببینیم نه (فقط) یک تلفن.» خلیلزاد گفت: «آنها عاشق آمدن هستند.»

آقای بولتون می‌گوید به این نتیجه رسیده بودم که پیشنهاد ترامپ برای دیدار با طالبان برای این بوده که ترامپ «در جستجوی یک جایگزین برای توافق پومپئو-خلیلزاد می‌گشت.»

او می‌گوید ترامپ در جلسه‌ای در کاخ سفید دربارهٔ توافقنامه صلح آمریکا و طالبان پرسیده "آیا این توافقنامه قابل فروش است؟" و من گفتم فکر نمی‌کنم. سپس ترامپ تمام جلسه را به کنار گذاشت و گفت که "می‌خواهم با طالبان صحبت کنم، بگذارید به واشنگتن بیایند.

بسیاری از رهبران و مردم افغانستان او را به عنوان یک خیانت کار میشناسند آقای خلیل زاد با توافق دوحه و صلح با طالبان به مردم افغانستان خیانت کرد."

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «زلمی خلیل‌زاد». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۸ سپتامبر ۲۰۰۷.
• وبگاه فارسی بی‌بی‌سی