زبان آواری

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
آوار
Магӏарул мацӏ, Авар мацӏ
اوار ماض, ماعارۇل ماض
Maⱨarul maⱬ, Avar maⱬ
زبان بومی درروسیه، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، گرجستان و ترکیه
قومیتآوارهای قفقازی
شمار گویشوران
۷۶۱٬۹۶۰  (۲۰۱۰)[۱]
سیریلیک (رایج)
گرجی، عربی، لاتین(تاریخی)
وضعیت رسمی
زبان رسمی در
داغستان (روسیه)
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹av
ایزو ۲–۶۳۹ava
ایزو ۳–۶۳۹یکی از:

ava – Modern Avar

oav – Old Avar
فهرست لینگوییست
oav Old Avar
گلاتولوگavar1256[۲]
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آی‌پی‌ای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامت‌های سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسه‌های یونی‌کد ببینید.

زبان قوم آوار و از گروه زبان‌های قفقازی شمال شرقی است. این قوم در قفقاز زندگی می‌کنند.

رسم الخط[ویرایش]

رسم الخط رسمی زبان آواری امروزه، سیریلیک می باشد. الفبای سیریلیک آواری مثل الفبای روسی است با یک حرف جدید، «چوبدستی»، «پالوچکا» (به روسی:‌ палочка) (Ӏ ӏ). این حرف در ایجاد دونگارهها و سه‌نگار‌ه‌های مختلف کاربرد دارد.

الفبای عربی پیش از سال ۱۹۲۸ میلادی، الفبای اصلی نوشتار آواری بود. در آن سال، اتحاد جماهیر شوروی ابتدا الفبای لاتین و سپس الفبای سیریلیک را معرفی کرد. به هر حال، الفبای عربی امروزه نیز شناخته شده است و علاقه‌مندان آواری زبان آن را یاد می گیرند.


А а
/a/ 		Б б
/b/ 		В в
/w/ 		Г г
/ɡ/ 		Гъ гъ
/ʁ/ 		Гь гь
/ɦ/ 		ГӀ гӏ
/ʕ/ 		Д д
/d/
Е е
/e/, /je/ 		Ё ё
/jo/ 		Ж ж
/ʒ/ 		З з
/z/ 		И и
/i/ 		Й й
/j/ 		К к
/k/ 		Къ къ
/q͡χːʼ/
Кь кь
/t͡ɬːʼ/ 		КӀ кӏ
/kʼ/ 		КӀкӏ кӏкӏ
/kːʼ/ 		Кк кк
/kː/ 		Л л
/l/ 		ЛӀ лӏ
/t͡ɬː/ 		Лъ лъ
/ɬ/ 		Лълъ лълъ
/ɬː/
М м
/m/ 		Н н
/n/ 		О о
/o/ 		П п
/p/ 		Р р
/r/ 		С с
/s/ 		Сс сс
/sː/ 		Т т
/t/
ТӀ тӏ
/tʼ/ 		У у
/u/ 		Ф ф
/f/ 		Х х
/χ/ 		Хх хх
/χː/ 		Хъ хъ
/q͡χː/ 		Хь хь
/x/ 		Хьхь хьхь
/xː/
ХӀ хӏ
/ʜ/ 		Ц ц
/t͡s/ 		Цц цц
/t͡sː/ 		ЦӀ цӏ
/t͡sʼ/ 		ЦӀцӏ цӏцӏ
/t͡sːʼ/ 		Ч ч
/t͡ʃ/ 		Чч чч
/t͡ʃː/ 		ЧӀ чӏ
/t͡ʃʼ/
ЧӀчӏ чӏчӏ
/t͡ʃːʼ/ 		Ш ш
/ʃ/ 		Щ щ
/ʃː/ 		Ъ ъ
/ʔ/ 		Ы ы
/ɨ/ 		Ь ь
/ʲ/  		Э э
/e/ 		Ю ю
/ju/
Я я
/ja/


جدول مقایسه رسم الخطها[ویرایش]

جدول مقایسه رسم الخطهای زبان آواری[۳][۴][۵][۶][۷]

رسم الخط و حرکت گذاری الفبای عربی آواری[ویرایش]

در دهه‌های اخیر، در الفبای آواری، به مانند الفباهایی چون اویغوری، کردی، و قرقیزی، ارجحیت بر این بوده که اِعراب را از نوشتار حذف کرده، و بجای آن از اشکال مختلف حروف موجود استفاده کنند. به طور مثال، در الفبای آواری، چهار نوع حرف «ی» به شرح زیر وجود دارد.

انواع حرف «ی»
حرف معادل سیریلیک آوانگاری معادل نقش آن در فارسی
ئ‎ - / ъ /ʔ/ بجای «الف» در ابتدای واژگانی که با حروف مصوت شروع می شوند.
ئې، ې‎ Э э / Е е /e/ اِ، ـِ
ئێ، ێ‎ И и / Ы ы /i~ɨ/ ایـِ، ـی
ي‎ Й й /j/ صامت «یا، ـی»

در الفبای عربی آواری، تنها دو اِعراب باقی مانده است. یکی از آن‌ها تشدید است و دیگری ضمه. بر خلاف فارسی و عربی، واکه یا مصوت نیست. بلکه نشان دهندهٔ لبی‌شدگی حروف صامت می باشد. لبی شدگی به معنی این می‌باشد که صامت به همراه یک «ـو» ادا شود، به طور مثال «زوا» (zwa). در الفبای سیریلیک این امر با حرف в نشان داده شده است، به طور مثال «зва» که در الفبای عربی آواری به صورت «زُا» نوشته می شود.

نکته دیگر این است که در آوار، حروف مشدده نیز میتوانند به صورت لبی‌شده ادا شوند. «سْسوا» (ссвa)، که به صورت «سُّا» نوشته می شود.

در نوشتن واژگانی که با حرف واکه شروع می شوند، اگر این واکه [a] باشد، با «ا» نوشته می شود. در غیر این صورت، با «ئ» شروع می شوند.

جدول واکه‌ها
А а О о У у Э э / Е е И и
[a] [o] [u] [e] [i]
واکه در ابتدای واژه
ا‎ ئۈ‎ ئۇ‎ ئېـ‎ ئێـ‎
واکه در میان واژه
ـا، ا‎ ـۈ، ۈ‎ ـۇ، ۇ‎ ېـ، ـېـ، ـې‎ ێـ، ـێـ، ـێ‎

نمونه[ویرایش]

فارسی آواری (سیریلیک) ‍‍ ‌ آواری (عربی) تلفظ IPA
سلام! Ворчӏами! وۈرڃامێ! Worç’ami! /wort͡ʃ’ami/
چه کار میکنی؟ Щиб хӏaл бугеб? ‌ شّێب حال بۇڬېب؟ Şşib hal bugeb? /ʃːib ʜal bugeb/
چطوری? Иш кин бугеб? ئێش كێن بۇڬېب؟ İş kin bugeb? /iʃ kin bugeb/
نامت چیست؟ Дуда цӏар щиб? ‌ دۇدا ضار شّێب؟ Duda c’ar şşib? /duda t͡s’ar ʃːib/
چند سالت است؟ Дур чан сон бугеб? ‌ دۇر چان سۈن بۇڬېب؟ Dur çan son bugeb? /dur t͡ʃan son bugeb/
کجا میروی؟ Mун киве ина вугев? مۇن كێوې ئێنا وۇڬېو؟ Mun kiwe ina wugew? /mun kiwe ina wugew/
ببخشید! Тӏаса лъугьа! طاسا ڸۇها! T’asa łuḩa! /t’asa ɬuha/
این پسر کوچولو کجا میرود؟ Киве гьитӏинав вас унев вугев? كێوې هێطێناو واس ئۇنېو وۇڬېو؟ Kiwe ḩit’inaw was unew wugew? /kiwe hit’inaw was unew wugew/
پسر بطری را شکست. Васас шиша бекана. واساس شێشا بېكانا. Wasas şişa bekana. /wasas ʃiʃa bekana/
آنها جاده میسازند Гьез нух бале (гьабулеб) буго. هېز نۇخ بالې (هابۇلېب) بۇڬۈ. Ḩez nux́ bale (ḩabuleb) bugo. /hez nuχ bale (habuleb) bugo/
الفبای عربی[۸] الفبای سیریلیک الفبای لاتین

نۈڸ ماڨێڸ وێڮانا، ڨالدا ڸۇق - ڸۇقۇن،
ڨۇردا كُېر ڃُان ئۇنېو، بێدا وېضّۇن دۇن؛
ڨۇرۇڬێ باطاڸۇن صېوې ئۇناڬۈ،
صۈ ڸارال راعالدا عۈدۈو كّۈلېو دۇن.
ڸار چُاخّۇلېب بۇڬۈ چابخێل گّالاڅان،
ڸێن گانضۇلېب بۇڬۈ ڬانڃازدا طاسان؛
طاراماغادێسېب قُال بالېب بۇڬۈ،
قۈ ڸێگێلان دێصا سۈعاب راڨالدا

Нолъ макьилъ вихьана, кьалда лъукъ-лъукъун,
Кьурда квер чIван унев, бида вецIцIун дун;
Кьуруги батIалъун цеве унаго,
Цо лъарал рагIалда гIодов кколев дун.
Лъар чваххулеб буго чабхил кIкIалахъан,
Лъин кIанцIулеб буго ганчIазда тIасан;
ТIарамагъадисеб къвал балеб буго,
Къо лъикIилан дица согIаб ракьалда.

Noļ maꝗiļ viҳana, ꝗalda ļuq-ļuqun,
Ꝗurda кvеr çvan unеv, bida vеⱬⱬun dun;
Ꝗuruⱨ baţaļun s̶еvе unago,
Co ļaral raⱨalda ⱨodov ккolеv dun.
Łar cvaxxulеb bugo cabxil ⱪⱪalax̶an,
Łin ⱪanⱬulеb bugo gançazda ţaсan;
Ţaramaƣadiсеb qval balеb bugo,
Qo ļiⱪilan dis̶a сoⱨab raꝗalda.

آوار ترجمه
سیریلیک لاتین عربی
Я, зобалазда вугев нижер Эмен, дур цӀар гӀадамаз мукъадасаблъун рикӀкӀаги, дур ПарччахӀлъи тӀаде щваги. Зобалаздаго гӀадин ракьалдаги дур амру билълъанхъаги. Жакъа нижер бетӀербахъиялъе хинкӀ-чед кье нижее. Нижер налъи-хӀакъалда тӀасаги лъугьа, нижерго налъулазда тӀаса нижги лъугьарал ругин. Нижер хӀалбихьизеги биччаге, Квешалдаса цӀуне ниж. Ja, zobalazda wugev niƶer Emen, dur ⱬar ⱨadamaz muqadasabļun, riⱪⱪagi, dur Parccaħļi ţade şşvagi. Zobalazdago ⱨadin raꝗaldagi dur amru biļļanӿijaļe. Ƶaqa niƶer beţerbaӿijaļe xinⱪ-ced ꝗe niƶeje. Niƶer naļi-ħaqalda ţasagi ļuha, niƶergo naļulazda, ţasa niƶgi ļuharal rugin.niƶer ħalbiҳizegi biccage, Kveşaldasa ⱬune niƶ.

يا، زۈبالازدا وۇڬېو نێجېر ئېمېن، دۇر ضار عاداماز مۇقاداسابڸۇن رێگّاڬێ، دۇر پارچّاحڸێ طادې شُّاڬێ. زۈبالازداڬۈ عادێن راڨالداڬێ دۇر امرۇ بێڸّانڅاڬێ. جاقا نێجېر بېطېرباڅێياڸې جێنگ-چېدڨ ڨې نێجېيې. نێجېر ناڸێ-حاقالدا طاساڬێ ڸۇﻫا، نێجېرڬۈ ناڸۇلازدا طاسا نێجرێ ڸۇﻫارال رۇڬێن. نێجېر حالبێڮێزېڬێ بێچّارێ، کُێشالداسا ضۇنې نێج.

ای پدر، نام تو مقدس باد، پادشاهی تو بیاید. نان روزانۀ ما را هر روز به ما بده و گناهان ما را ببخش، زیرا ما نیز همه کسانی را که به ما بدی کرده اند می بخشیم و ما را از وسوسه ها دور نگهدار.

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. ↑ Modern Avar at اتنولوگ (18th ed., 2015)
    Old Avar at اتنولوگ (18th ed., 2015)
  2. ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Avar". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)
  3. ↑ Саидов М. Д. (1948). "Возникновение письменности у аварцев" (Языки Дагестана ed.). Махач-Кала. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  4. ↑ "Новый алфавит для народностей Дагестана" (II) (Культура и письменность Востока ed.). Б. 1928: 176–177. Archived from the original on 2022-04-02. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  5. ↑ Алексеев М. Е. (2001). "Аварский язык. — Языки Российской Федерации и соседних государств. — М.: Наука". М.: 24–34. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  6. ↑ Graham, C. (1881). Art. XI.— The Avâr Language. Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland, 13(03), 291–352. doi:10.1017/s0035869x00017858 [۱]
  7. ↑ http://avar.me/
  8. ↑ "Avar (Магӏарул мацӏ / Авар мацӏ)". www.omniglot.com. Retrieved 2023-08-14.

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Avar language». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۰۹.

پیوند به بیرون[ویرایش]

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=زبان_آواری&oldid=38981466»