زابابا

زابابا
خدای جنگ
مرکز فرهنگی غالب	کیش
جانوران	عقاب
اطلاعات شخصی
والدین	انلیل یا آشور (پدر)
شریک زندگی	باو
همتایان
همتای هوری	هشویی، آشتابی
همتای هیتی	وورونکاته، شولینکاته

زابابا (𒀭𒍝𒂷𒂷، ^dza-ba₄-ba₄، ‎/ˈzɑːbɑːbɑː/‎) یکی از خدایان بین‌النهرینی بود. او خدای حامی شهر کیش بود و خدای جنگ به شمار می‌رفت. او در ابتدا به عنوان پسر انلیل در نظر گرفته می‌شد، اگرچه در آشور در دوران سلطنت سناخریب به عنوان پسر آشور شناخته می‌شد. الهه باو پس از ورودش به شهر کیش در دوره بابلی باستان به عنوان همسر او دانسته می‌شد.

پرستش زابابا برای اولین بار در منابع مربوط به دوره دودمان نخستین، از جمله متن‌های به دست آمده در کیش و سایر شهرهای بین‌النهرین، برای مثال سرودهای زمه از ابوسلبیخ ، مستند شده است. اهمیت او در دوره سارگونی و اور سوم کاهش یافت، اما در دوره بابلی باستان جایگاه برجسته‌تری به دست آورد. در هزاره اول پیش از دوران مشترک او هم در بابل و هم در آشور پرستش می‌شد.

هیچ افسانه‌ای که بر زابابا متمرکز شده باشد، شناخته نشده است، اگرچه به او در یک تصنیف UD.GAL.NUN در مورد ساخت معبد انلیل، در تعدادی از افسانه‌ها در مورد فرمانروایان امپراتوری اکد، و در متن‌های شناخته شده از طریق رونوشت‌های متأخر مانند اوراش و مردوک و شکست انمشارا اشاره شده است.

نام

نام زابابا در خط میخی به صورت ^dza-ba₄-ba₄ نوشته می‌شد.

شخصیت

زابابا یکی از خدایان جنگ بود.

ارتباط با سایر خدایان

خانواده و درباریان

زابابا را می‌توان پسر انلیل در نظر گرفت.

باو که در اصل زن نینگیرسو بود، زن زابابا نیز می‌تواند در نظر گرفته شود. اشاره اولیه به این سنت را می‌توان در مرثیه برای سومر و اور یافت.

شناسایی با سایر خداییان بین‌النهرین

شخصیت زابابا با شخصیت نینورتا مقایسه شده است.

سرود همتایی با مردوک (لوح BM 47406) از زابابا به عنوان «مردوک جنگاوری» یاد می‌کند.

پرستش

هزاره سوم پیش از دوران مشترک

زابابا همچنین خارج از کیش، سمت جنوب در بین‌النهرین سفلی شناخته می‌شد.

دو متن ستایشی نیز که در آنها زابابا فراخوانی می‌شود در میان متن‌های ابلا به دست آمده‌اند.

هزاره دوم پیش از دوران مشترک

دوره بابلی باستان

چندین نام تئوفوری که در آنها زابابا فراخوانی ‌شود، از دوره بابلی باستان در کیش شناخته شده‌اند.

هزاره اول پیش از دوران مشترک

فهرستی از زیارتگاه‌های نئو آشوری واقع در اشارا، معبد آشور (ایزد) در شهر آشور، نشان می‌دهد که یکی از آنها به زابابا اهدا شده است. در همان دوره، زابابا همچنین یکی از اعضای اصلی پانتئون محلی آربلا بود.

هم منابع نئو-آشوری و هم منابع بابلی نو ذکر می‌کنند که یکی از دروازه‌های بابل به نام زابابا نام‌گذاری شده است. این دروازه احتمالاً در جاده به سوی مرکز آیین او، کیش قرار داشته است. فرض بر این است که با «دروازه کیسیان» که هرودوت در توصیف شهر از آن یاد کرده است، یکسان است. خیابانی که از آن عبور می‌کند به نام Zababa-muḫalliq-gārîšu شناخته می‌شود، به معنای «زابابا نابودگر دشمنانش است».

زابابا در دوره نئو-بابلی در اوروک پرستش می‌شد، اگرچه در هیچ منبع قبلی از این شهر گواهی نشده است.

اساطیر

والتر سالابرگر بیان می‌کند که هیچ افسانه‌ای که بر زابابا متمرکز شده باشد، شناخته نشده است.

منابع

• Allen, Spencer L. (2015). The Splintered Divine: A Study of Ištar, Baal, and Yahweh: Divine Names and Divine Multiplicity in the Ancient Near East. De Gruyter. ISBN 978-1-61451-236-3.
• Archi, Alfonso (2013). "The West Hurrian Pantheon and Its Background". In Collins, B. J.; Michalowski, P. (eds.). Beyond Hatti: a tribute to Gary Beckman. Atlanta: Lockwood Press. ISBN 978-1-937040-11-6. OCLC 882106763.
• Archi, Alfonso (2015). Ebla and Its Archives. De Gruyter. doi:10.1515/9781614517887. ISBN 978-1-61451-716-0.
• Asher-Greve, Julia M.; Westenholz, Joan G. (2013). Goddesses in Context: On Divine Powers, Roles, Relationships and Gender in Mesopotamian Textual and Visual Sources (PDF). ISBN 978-3-7278-1738-0.
• Bartelmus, Alexa (2017). "Die Götter der Kassitenzeit. Eine Analyse ihres Vorkommens in zeitgenössischen Textquellen". Karduniaš. Babylonia under the Kassites. De Gruyter. pp. 245–312. doi:10.1515/9781501503566-011. ISBN 9781501503566.
• Beaulieu, Paul-Alain (2003). The Pantheon of Uruk During the Neo-Babylonian Period. Leiden Boston: Brill STYX. ISBN 978-90-04-13024-1. OCLC 51944564.
• Bennett, Elizabeth Anne (2021). The meaning of sacred names and Babylonian scholarship: the Gula Hymn and other works. Münster: Zaphon. ISBN 978-3-96327-171-7.
• Delnero, Paul (2020). How To Do Things With Tears. Ritual Lamenting in Ancient Mesopotamia. De Gruyter. doi:10.1515/9781501512650. ISBN 978-1-5015-1265-0.
• Foster, Benjamin R. (2005). Before the muses: an anthology of Akkadian literature. Bethesda, Md.: CDL Press. ISBN 1-883053-76-5. OCLC 57123664.
• Frame, Grant (1995-12-31). Rulers of Babylonia From the Second Dynasty of Isin to the End of Assyrian Domination (1157-612 BC). University of Toronto Press. doi:10.3138/9781442657052. ISBN 978-1-4426-5705-2.
• Frayne, Douglas (1990). Old Babylonian Period (2003-1595 B.C.). University of Toronto Press. doi:10.3138/9781442678033. ISBN 978-1-4426-7803-3.
• George, Andrew R. (1992). Babylonian Topographical Texts. Orientalia Lovaniensia analecta. Departement Oriëntalistiek. ISBN 978-90-6831-410-6.
• George, Andrew R. (1993). House Most High: the Temples of Ancient Mesopotamia. Winona Lake: Eisenbrauns. ISBN 0-931464-80-3. OCLC 27813103.
• George, Andrew R. (2000). "Four Temple Rituals from Babylon". Wisdom, Gods and Literature: Studies in Assyriology in Honour of W. G. Lambert. Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-004-0.
• Goddeeris, Anne (2002). Economy and Society in Northern Babylonia in the Early Old Babylonian Period (ca. 2000-1800 BC). Orientalia Lovaniensia analecta. Peeters. ISBN 978-90-429-1123-9. Retrieved 2024-12-16.
• Haas, Volkert (2015) [1994]. Geschichte der hethitischen Religion. Handbook of Oriental Studies. Section 1: The Near and Middle East (به آلمانی). Brill. ISBN 978-90-04-29394-6. Retrieved 2024-12-10.
• Harris, Rivkah (1976). "On Foreigners in Old Babylonian Sippar". Revue d'Assyriologie et d'archéologie orientale. Presses Universitaires de France. 70 (2): 145–152. ISSN 0373-6032. JSTOR 23282311. Retrieved 2024-12-20.
• Henkelman, Wouter F. M. (2021). "The Heartland Pantheon". A Companion to the Achaemenid Persian Empire. Wiley. pp. 1221–1242. doi:10.1002/9781119071860.ch85. ISBN 978-1-119-17428-8.
• Hunger, Hermann; Pingree, David (1999). Astral sciences in Mesopotamia. Leiden. ISBN 978-90-04-29413-4. OCLC 944920350.
• Krebernik, Manfred; Lisman, Jan J. W. (2020). The Sumerian Zame Hymns from Tell Abū Ṣalābīḫ. ISBN 978-3-96327-034-5.
• Krul, Julia (2018). The Revival of the Anu Cult and the Nocturnal Fire Ceremony at Late Babylonian Uruk. Brill. doi:10.1163/9789004364943. ISBN 9789004364936.
• Lambert, Wilfred G. (1983). "The God Aššur". Iraq. British Institute for the Study of Iraq. 45 (1): 82–86. doi:10.2307/4200181. ISSN 0021-0889. JSTOR 4200181. S2CID 163337976. Retrieved 2023-12-12.
• Lambert, Wilfred G. (2013). Babylonian Creation Myths. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-861-9. OCLC 861537250.
• Lambert, Wilfred G.; Winters, Ryan D. (2023). An = Anum and Related Lists. Mohr Siebeck. doi:10.1628/978-3-16-161383-8. ISBN 978-3-16-161383-8.
• Leick, Gwendolyn (1991). A Dictionary of Ancient Near Eastern Mythology. Routledge. ISBN 978-0-415-00762-7.
• MacGinnis, John (2020). "The gods of Arbail". In Context: the Reade Festschrift. Archaeopress Publishing Ltd. doi:10.2307/j.ctv1ddckv5.12. S2CID 234551379.
• McEwan, G. J. P. (1983). "Late Babylonian Kish". Iraq. British Institute for the Study of Iraq. 45 (1): 117–123. ISSN 0021-0889. JSTOR 4200186. Retrieved 2024-12-20.
• Meinhold, Wiebke (2014). "Die Familie des Gottes Aššur". La famille dans le Proche-Orient ancien: réalités, symbolismes et images. Penn State University Press. pp. 141–150. doi:10.1515/9781575068886-010. ISBN 978-1-57506-888-6.
• Mouton, Alice (2016), "Zababa B. In Anatolien", Reallexikon der Assyriologie (به فرانسوی), vol. 15, retrieved 2024-12-08
• Müller-Kessler, Christa; Kessler, Karlheinz (1999). "Spätbabylonische Gottheiten in spätantiken mandäischen Texten". Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie. Walter de Gruyter GmbH. 89 (1). doi:10.1515/zava.1999.89.1.65. ISSN 0084-5299. S2CID 161458630.
• Pongratz-Leisten, Beate (2012). "Comments on the Translatability of Divinity: Cultic and Theological Responses to the Presence of the Other in the Ancient near East". In Bonnet, Corinne (ed.). Les représentations des dieux des autres. Caltanissetta: Sciascia. ISBN 978-88-8241-388-0. OCLC 850438175.
• Postgate, John Nicholas (2024). "Kingships and patron deities". City of Culture 2600 BC: Early Mesopotamian History and Archaeology at Abu Salabikh. Archaeopress. pp. 167–182. JSTOR jj.14416283.17. Retrieved 2024-12-08.
• Robson, Eleanor (2014). "Tracing networks of cuneiform scholarship with Oracc, GKAB and Google Earth". Archaeologies of text: archaeology, technology and ethics. Oxford: Oxbow Books. pp. 142–163. ISBN 978-1-78297-766-7.
• Rubio, Gonzalo (2010). "Reading Sumerian Names, I: Ensuhkešdanna and Baba". Journal of Cuneiform Studies. American Schools of Oriental Research. 62: 29–43. ISSN 0022-0256. JSTOR 41103869. Retrieved 2024-12-08.
• Rudik, Nadezda (2014), "Ur-Zababa", Reallexikon der Assyriologie (به آلمانی), vol. 14, retrieved 2024-12-22
• Sallaberger, Walther (2016), "Zababa A", Reallexikon der Assyriologie (به آلمانی), vol. 15, retrieved 2024-12-08
• Sallaberger, Walther (2018). "Kura, Youthful Ruler and Martial City-God of Ebla". In Matthiae, Paolo; Pinnock, Frances; D’Andrea, Marta (eds.). Ebla and Beyond. Harrassowitz. doi:10.2307/j.ctvcm4f5r. ISBN 978-3-447-19744-1.
• Selz, Gebhard J. (1995). Untersuchungen zur Götterwelt des altsumerischen Stadtstaates von Lagaš (به آلمانی). Philadelphia: University of Pennsylvania Museum. ISBN 978-0-924171-00-0. OCLC 33334960.
• Shehata, Dahlia (2009). Musiker und ihr vokales Repertoire. Untersuchungen zu Inhalt und Organisation von Musikerberufen und Liedgattungen in altbabylonischer Zeit (PDF). Göttinger Beiträge zum Alten Orient. Göttingen: Göttingen University Press. doi:10.17875/gup2009-509. ISBN 978-3-941875-13-5. ISSN 2512-6423. Retrieved 2024-12-17.
• Sibbing-Plantholt, Irene (2022). The Image of Mesopotamian Divine Healers. Healing Goddesses and the Legitimization of Professional Asûs in the Mesopotamian Medical Marketplace. Boston: Brill. ISBN 978-90-04-51241-2. OCLC 1312171937.
• Steinkeller, Piotr (2013). "An archaic "prisoner plaque" from Kiš". Revue d'assyriologie et d'archéologie orientale. 107 (1): 131–157. doi:10.3917/assy.107.0131. ISSN 0373-6032.
• Stol, Marten (2016). Women in the Ancient Near East. De Gruyter. doi:10.1515/9781614512639. ISBN 978-1-61451-263-9.
• Such-Gutiérrez, Marcos (2005). "Untersuchungen zum Pantheon von Adab im 3. Jt". Archiv für Orientforschung (به آلمانی). Archiv für Orientforschung (AfO)/Institut für Orientalistik. 51: 1–44. ISSN 0066-6440. JSTOR 41670228. Retrieved 2024-12-22.
• Westenholz, Aage (2020). "Was Kish the Center of a Territorial State in the Third Millennium?—and Other Thorny Questions". The Third Millennium. Studies in Early Mesopotamia and Syria in Honor of Walter Sommerfeld and Manfred Krebernik. Brill. pp. 686–715. doi:10.1163/9789004418080_034. ISBN 978-90-04-41808-0.
• Wiggermann, Frans A. M. (1998), "Nin-šubur", Reallexikon der Assyriologie, vol. 9, retrieved 2024-12-09
• Wiggermann, Frans A.M. (2018). "BM 33055: A Late Babylonian Clay Tablet with Figures and Captions". Mesopotamian Medicine and Magic. Brill. pp. 877–899. doi:10.1163/9789004368088_035. ISBN 978-90-04-36808-8.
• Wilhelm, Gernot (1987), "Lupatik, Nupatik", Reallexikon der Assyriologie (به آلمانی), vol. 7, retrieved 2024-12-20