رستمکلا

رستمکلا
کشور	ایران
استان	مازندران
شهرستان	بهشهر
بخش	مرکزی
نام(های) پیشین	رستم‌قلعه
مردم
جمعیت	۱۱٬۶۸۶ (سرشماری ۱۳۹۵خ)
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲ کیلومتر مربع
ارتفاع	میانگین ۲۰ متر
اطلاعات شهری
شهردار	سید رضا ابراهیمی
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۱۱۳۴۶۳
رستمکلا روی نقشه ایران ۳۶٫۶۷۶۳۹°شمالی ۵۳٫۴۳۰۵۶°شرقی / 36.67639; 53.43056

رُستَمکُلا (مازندرانی: رِستِمکِلا)، از شهرهای تابعهٔ شهرستان بهشهر استان مازندران، این شهر در هشت کیلومتری غرب بهشهر واقع شده‌است و با ساری حدود چهل کیلومتر فاصله دارد. مردم رستمکلا از قومیت مازنی و ایرانی‌تبار هستند و به زبان مازنی سخن می‌گویند. رستمکلا به عنوان شهری که در منطقه‌ای باستانی و تاریخی واقع شده‌است، از موقعیت گردشگری ویژه‌ای برخوردار است.

تاریخچه

وجه تسمیه

براساس روایت‌های بومی، فردی به نام رستم نسبت به اتحاد طوایف طبری منطقه و آبادی این قریه همت کرد و در نتیجه، این قلعه (کلا) به نام او، به رستمکلا شهرت یافت که در زبان طبری به معنی قلعهٔ رستم یا آبادی رستم می‌باشد.

پیشینه

با توجه به بناهای موجود که متعلق به حدود 78000 سال قبل است می‌توان نتیجه گرفت که این شهر در دنیا نشان دهنده و پرچم دار تمدن هست. (منبع اجساد به جای مانده از قار شو پری رستمکلا)

علت نام‌گذاری شهر مشخص نمی‌باشد اما دو روایت در نقل قول‌های محلی ذکر می‌شود: روایت اول این است که این مکان محل نبرد رستم با دیو سپید بوده‌است و به افتخار رهایی از دیوان نام این مکان را رستمکلا انتخاب کردند. و در روایت دوم گفته می‌شود که فردی با نام رستم درگذشته در اتحاد طوایف منطقه همت کرده (همچنین حفر شورش) که به یاد و نام وی، نام این منطقه را رُستَمکلا انتخاب کردند.

منطقه‌ای که این شهر واقع شده‌است مکانی قدیمی می‌باشد که شامل روستاهای کنت، گرجی‌محله، آسیاب‌سر، کوهستان، و تروجن (شهیدآباد) می‌باشد. آثار یافت‌شده و موجود در این منطقه از جمله غار تاریخی و آثار قلعه‌های پیش از اسلام و قبرستان و آتشکده پیش از اسلام و گوهرتپه تأییدکننده تمدن و سکونت در دوره پیش از اسلام و طی دوره‌های متفاوت است.

نخستین مدرسه در سال ۱۳۰۶ (در سه‌پایه اول، دوم و سوم) در شهر تأسیس گردید. حوزه علمیه رُستَمکلا از سال ۱۳۴۱ و به دنبال درخواستِ آیت الله محمد کوهستانی از آیت الله ابوالحسن ایازی تأسیس گردید. در گذشته سید حبیب‌الله برهانی با پرداخت پنج هزار تومان همه اراضی رُستَمکَلا را به‌طور کامل از شمول اراضی بنیاد پهلوی خارج نمود. وی از جمله مخالفان فعال اصلاحات ارضی بود.

دوران باستان

موقعیت تپورها در قرن دوم قبل از میلاد، از شرق سپیدرود تا اسرم هیرکانیا

استان مازندران پیش از اسلام تپورستان (به پهلوی: ) نامیده می‌شد که برگرفته از نام قوم تپوری (به یونانی: Τάπυροι) می‌باشد که پس از اسلام قوم طبری نام گرفتند و سرزمینشان طبرستان نامیده شد. به اعتقاد مورخان آماردها نخستین سکنه باستانی مازندران بودند و آماردها از آمل تا تنکابن و تپورها از آمل تا گرگان سکونت داشتند. در عصر هخامنشی در کرانه جنوبی دریای مازندران اقوام، تپوری، آمارد، آناریاکه و کادوسی سکونت داشتند. مورخان آماردها را به مردمان داهه و سکایی و پارسی پیوند داده‌اند. هرودوت از قبیله مارد (mardes) در کنار دائی‌ها (daens)، دروپیک‌ها (dropiques)، و ساگارتی‌ها (sagarties) به عنوان پارس‌های کوچنشین و صحراگرد یاد کرده‌است. پلینیوس مورخ یونانی محل آماردها را قسمت شرقی مارگانیا شناسایی کرده‌است. استرابون(۶۳ ق. م) قوم آمارد را در کنار اقوام تپوری، کادوسی و کرتی به عنوان اقوام کوهستان نشین شمال کشور یاد می‌کند. استرابو می‌نویسد: تمام مناطق این کشور به استثنای بخشی به سمت شمال که کوهستانی و ناهموار و سرد است و محل زندگی کوهنشینانی به نام کادوسی (Cadusii) و آماردی (Amardi) و تپوری (Tapyri) و کرتی (Cyrtii) و سایر مردمان دیگراست، حاصلخیز است. به گفته واسیلی بارتلد تپوری‌ها در قسمت جنوب شرقی ولایت سکونت داشتند و در قید اطاعت هخامنشیان درآمده بودند و آماردها مغلوب اسکندر مقدونی و بعد مغلوب اشکانیان شدند و اشکانیان در قرن دوم ق. م. آنها را در حوالی ری سکونت دادند و اراضی سابق آماردها به تپوری‌ها اهدا شد و بطلمیوس در شرح دیلم یعنی قسمت شرقی گیلان در ساحل بحر خزر در آن زمان از تپوری‌ها نام می‌برد.به گفته یحیی ذکا در «کاروند کسروی» آورده‌است: آماردان یا ماردان، در زمان لشکر کشی اسکندر مقدونی به ایران، این تیره در مازندران نشیمن می‌داشتند و آن هنگام هنوز قبایل تپوران به آنجا نیامده بودند. به گفته مجتبی مینوی قوم آمارد و قوم تپوری در سرزمین مازندران می‌زیستند و تپوری‌ها در ناحیه کوهستانی مازندران و آماردها در ناحیه جلگه‌ای مازندران سکونت داشتند. در سال ۱۷۶ ق. م فرهاد اول اشکانی قوم آمارد را به ناحیه خوار کوچاند و تپوری‌ها تمام ناحیه مازندران را فرو گرفتند و تمام ولایت به اسم ایشان تپورستان نامیده شد. شهرهای آمل، چالوس، کلار، سعیدآباد و رویان جزئی از سرزمین قوم تپوری بودند.

کهن‌ترین ساکنان مازندران

قدمت بقایای باستانی به دست آمده از غار شوپری رستمکلا به بیش از یکصدهزار سال گذشته بازمی‌گردد. قدمت بقایای باستانی به دست آمده از غار شوپری به بیش از یکصدهزار سال گذشته بازمی‌گردد؛ این بقایا شامل دست‌افزاهای سنگی و فسیل استخوان‌های جانورانی است که توسط انسان‌های عصر پارینه سنگی شکار شدند. غار شوپری که در ۱۰ کیلومتری جنوب شهر رستمکلا در شرق مازندران و دره مهربان رود واقع شده، از بزرگترین غارهای شناخته شده در مازندران است که بیش از ۷۵ متر طول و بیش از ۷۰۰ متر مربع مساحت دارد. غار شوپری در سال ۱۳۹۹ توسط نگارنده شناسایی و به دلیل اهمیت بالای این اثر بلافاصله فرایند تعیین عرصه و حریم آن با مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، در سال ۱۴۰۰ انجام شد و با شماره ۳۳۶۹۶ در فهرست میراث‌فرهنگی کشور به ثبت رسید. کاوش باستان‌شناسی به منظور لایه‌نگاری این غار در سال‌های ۱۴۰۱ و تابستان ۱۴۰۲ با مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری توسط نگارنده از سوی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مازندران انجام شد. بقایای بسیار فراوان استخوان‌های جانوری به دست آمده که اثر قصابی با ابزارهای سنگی بر روی آنها برجای مانده، همچنین بقایایی از دوره نوسنگی با قدمت بیش از هفت هزار سال از لایه‌های سطحی غار شوپری به دست آمده که نشان از ارتباطات پیش از تاریخ ساکنان مازندران با نواحی شرقی و شمال شرقی ایران و نواحی جنوبی آسیای میانه دارد.

اقتصاد

اقتصاد رُستَمکلا بر پایهٔ کشاورزی است در حالی که پرورش مرغ، تولید آجر، صنایع فلزی، کارخانه لینتر پاک، تولید آرد، تولید آجر سفال، صنایع فلزی، معادن سنگ آهک و پرورش آبزیان نیز از مشاغل بارز در این شهر محسوب می‌شوند.

همزمان با احداث راه‌آهن در زمان جنگ جهانی، ایستگاه راه‌آهن رُستَمکلا نیز افتتاح گردید که این ایستگاه برای مدتی تعطیل و سپس با اتصال راه‌آهن رستمکلا به بندر امیرآباد مجدداً فعال شد. در گذشته برای آبیاری زمین‌های کشاورزی منطقه از قنات نیز استفاده می‌شد (۱۶ رشته). هم‌اکنون راه‌آهن رُستَمکلا به بندر امیرآباد (بزرگ‌ترین بندر شمال کشور) وجود دارد که ارتباط ریلی بین این بندر (دریای کاسپین) با شبکه سراسری ریلی کشور میسر کرده‌است. جاده رُستَمکلا به بندر امیرآباد در حال احداث می‌باشد (سال ۱۳۹۴).

دیدنی‌ها

مرکز اصلی تفریح مردم این شهر «میرِوون» است (نام‌های دیگر: «سیاه چال»، «مِه رَوان رود»، «مِرِوون»، «مهربان رود» می‌باشد فاصله هوایی تا میروون ۷ کیلومتر و فاصله زمینی از جاده اصلی حدود ۱۶٫۵ کیلومتر و از مسیر سِراج خِل ۹٫۵ کیلومتر می‌باشد). طی سال‌های اخیر نام «مهربان رود» بدون هیچ سابقه تاریخی و علت مشخص به منطقه میروون (مِرِوون) نسبت داده شده‌است که لازم است اصلاحاتی جهت برگرداندن آن به نام اصلی و محلی خود صورت گیرد. بِنِه قَلیون در مسیر میروون می‌باشد و مکان دیگر تفریحی در جنگل است.

این شهر از شرق به روستای گرجی‌محله و غرب به روستای کنت و از شمال به روستای قره تپه و از جنوب به رشته کوه البرز همجوار می‌باشد.

«او گردشی» (ogardeshi) (به فارسی: محل گردش آب) در جنگل و چند کیلومتر پیش از میروون می‌باشد در این مکان آب چند نهر به صورت طبیعی در زمین فرومی‌رود میزان آبی که در این محل فرومی‌رود در تابستان بیش از چندین لیتر بر ثانیه می‌باشد.

نام برخی از مناطق جنگلی مورد استفاده مردم شهر: ۱: آقا چشمه ۲: بِنِه قَلیون ۳: او گردشی (آب گردشی) ۴: میروون (مه روان: "مه‌ای که روان است") ۵: چکش دره ۶: سیاه چال ۷: آقا زمین ۸: پنج بِرار ۹: محسن کوه ۱۰: سِراج خِیل ۱۱: میون دوک ۱۲: محمد جبه چال ۱۳: سه کیله راه ۱۴: صابون دره ۱۵: راسته کوه ۱۶: گَد ببا کوه ۱۷: کان حسن ۱۸: شیر کمر بِن ۱۹: ربیع چشمه ۲۰: لَبلَبه سنگ ۲۱: تاجی غار ۲۲: دختر قلعه ۲۳: اِزدار کوه

تپه باستانی گوهرتپه از جمله مکان‌های دیدنی در این شهر می‌باشد آثار یافت شده در این تپه به ۴۰۰۰ تا ۷۰۰۰ سال قبل نسبت داده می‌شود و آثار و تمدن سکونت به صورت متراکم در آن مشاهده می‌شود که حدود ۵۰ هکتار وسعت دارد. بخش‌های کاوش شده این تپه برای بازدید عموم قرار داده شده‌است.

در غار مخرن آثاری که نشانگر سکونت انسان بود در سال ۱۳۲۸ ه‍.ش به دست آمده بود. غار «کال دره» در ضلع جنوب غربی رُستَمکلا و تقریباً متصل به شهر واقع می‌باشد.

از جمله مکان‌های دیگر قدیمی و دیدنی شهر شامل:

امامزاده محمد: این اثر در حاشیه غربی شهر رستمکلا واقع شده و از نظر شکل ظاهری شبیه آرامگاه‌های عصر تیموری می‌باشد این بنا از دو بخش بدنه و گنبد تشکیل گردیده که حد فاصل این دو قسمت را تزیینات سینه کفتری پوشانده شده‌است از دیگر اجزا تزیینی می‌توان به سر ستون‌های چوبی به شکل سرشیر در این بنا اشاره نمود.

تکیه سلطانی و مسجد پیشنمازی: در جنوب شرقی شهر رستمکلا واقع شده و متعلق به دوره قاجاریه می‌باشد و نمای اصلی (شرقی) بنا از ارسی‌هایی تشکیل می‌دهد. ستون‌ها، به اسامی ائمه بوده که در دو جهت و به صورت قرینه کنده کاری شده‌است.

تکیه حاج حسن: این بنا قبل از تغییرات در آن جز زیباترین ساختمان دوره قاجار در این شهر بوده‌است اما طی سال‌های اخیر تغییرات زیادی در نمای اصلی و داخلی آن داده شده‌است، این بنا دو طبقه ساخته شده‌است و متعلق به دوره قاجار است با مقایسه و تحقیق، تاریخ ساخت بنا سال ۱۲۸۰ هجری قمری (حدود ۱۵۰ سال قبل) تخمین زده شد (بر اساس تحقیقات حسین کاردری و مهدی جهانبخش). این تکیه مکانی برای مراسم مذهبی از جمله تعزیه می‌باشد و در آن اتاق‌هایی برای اسکان افراد برگزارکننده مراسم داشته که فضای اصلی (روبرو) آن (سالن) کاملاً باز بوده تا افراد حاضر در آن به راحتی بتوانند مراسم‌های مذهبی را مشاهده کننند. نِپار تکیه حاج حسن نیز معروف بوده‌است. توصیف شکل قدیمی آن: تکیه حاج حسن رستمکلا بنایی با نمای آن آجری بوده و سقف آن پوشیده از سفال است. معماری این تکیه شامل یک ایوان با شش ستون چوبی و سرستون‌های زیبای کنده‌کاری شده‌است. ایوان دارای دو ورودی بوده و اتاق‌هایی در دو طبقه به‌طور قرینه در دو طرف ایوان وجود داشته‌است. شاه نشین طبقه دوم دارای پنجره‌های اُرُسی دولنگه‌ای و سه‌لنگه‌ای بسیار ظریف و پرکار بوده، سقف اتاق‌ها و ایوان پل‌کوبی شده و دارای کتیبه و نقاشی تزیینی بوده‌است. این بنا تاکنون توسط میراث فرهنگی ثبت نشده‌است به همین دلیل تغییراتی زیادی در آن داده شده‌است.

حسینیه علیزاده: این بنا متعلق به دوره قاجار می‌باشد. اتاق مرکزی که زیباترین اتاق این مجموعه می‌باشد دارای پنجره‌های ارسی، نورگیرهای مشبک تزیینی با شیشه‌های الوان.

حسینیه علوی:

حسینیه فرحی: این بنا در مرکز شهر رستمکلا قراردارد. بنای حسینیه دارای نقشه مستطیل شکل ساخته شده‌است. این بنا با مصالح آجر، آهک، چوب و دارای سقف سفال پوش است. حسینیه فرحی دارای یک اتاق مرکزی و دو اتاق جانبی در سمت جنوبی است. ازجمله تزیینات زیبای بنا، پنجره‌های ارسی و درهای مشبک با شیشه‌های الوان است که با مهارت ساخته‌اند. اتاق مرکزی از دو اتاق جانبی بزرگتر و دارای پنجره بزرگ ارسی به ابعاد ۳٫۸*۴ است. طاقچه‌های تزیینی و گچبری‌های ساده و طرح دار از دیگر تزییات بکار رفته در این بناست. حسینیه فرحی با توجه به سبک معماری و دیگر تزیینات وابسته به معماری بکار رفته در آن متعلق به دوران قاجاریه است.

خانه رُستَمکلایی: منزل مرحوم سید مصطفی رُستَمکلایی فرزند حاج سید کریم رُستَمکلایی از تجار و ملاکین بزرگ منطقه در گذشته بوده‌است. این ساختمان دو طبقه مربوط به دوره قاجار می‌باشد، این بنا دو اتاق در ضلع شرقی و غربی در طبقه همکف و دو اتاق به همان شیوه در طبقه است. در اضلاع مختلف این بنا درهای زیبا با تزیینات شیشه‌های الوان در بالای آن‌ها، زیبایی بنا را دو چندان کرده‌است.

خانه توکلی: مشابه خانه رستمکلایی با اندکی تفاوت می‌باشد.

(توجه شود که تاریخ ساخت امامزاده محمد را حدود سال ۶۵۰ هجری قمری و هفت بنای دیگر را متعلق به یک دوره تاریخی و حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال پیش تخمین می‌زنند).

خانه کوهی رستمکلائی: که در گذشته دو خانه در کنار هم بوده یکی متعلق به شهربانو کوهی رستمکلائی و دیگری به صالح کوهی رستمکلائی بوده و هم‌اکنون یک ساختمان پابرجا می‌باشد.

رسم‌ها و پیشینهٔ ورزشی

در تاسوعای و عاشورا مردم روستاهای گرجی محله، کلت، کوهستان و آسیابسر در غالب هیئت‌های عزاداری تکایا جهت برگزاری مراسم به رُستمکلا آمده و همچنین مردم رُستمکلا نیز جهت برگزاری این مراسم به روستاهای ذکر شده می‌روند.

از نظر ورزشی نیز تیم پاس رستمکلا در لیگ برتر کشتی آزاد کشور مسابقه می‌دهد.

جمعیت

بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵خ جمعیت این شهر برابر با ۱۱٬۶۸۶ نفر جمعیت بوده‌است. مردم رستمکلا از قومیت مازنی هستند. مردم رستمکلا به زبان مازنی سخن می‌گویند.

مشاهیر

• فرهاد دژپسند وزیرپیشین اقتصاد و دارایی
• آیت الله ایازی
• آیت الله برهانی
• رمضانعلی صحرایی
• سیدحسین لطیفی

اعضای شورای شهر (دوره ششم)

• اعضای اصلی:

1. عادل عوازیان
2. علی اصغر یدالهی
3. جواد نوع‌پرست رستمی
4. سید حسین سلیلی رستمی
5. میثم حسین‌زاده رستمکلایی

• اعضای علی‌البدل:

1. سید کریم میری
2. رمضانعلی حاجی‌زاده
3. محمد دژپسند