دسته (یگان نظامی)

دسته (یا به فارسی افغانی: بلوک) یگانی نظامی و زیرمجموعهٔ گروهان که معمولاً از دو یا چند گروه یا رسد تشکیل می‌شود.^[۱]

هر دسته معمولاً از ۲۰ تا ۴۲ سرباز تشکیل شده‌است. معمولاً ۴ گروه با هم یک دسته و ۴ دسته با هم یک گروهان را تشکیل می‌دهند. فرماندهِ یک دسته معمولاً درجهٔ ستوانی دارد.

پیشینه

احتمال می‌رود که «دسته» همچون یگان نظامی نخستین بار در سپاه اشکانیان (۲۵۰ تا میلاد — ۲۲۴ میلادی) پدید آمده‌است. چنانچه، در سفال‌نوشته‌های اشکانی از دهه ۴۰ پیش از میلاد، که از بایگانی شهر باستانی نسا بازیافت شده‌اند، اصطلاح «تَهم‌دار» (پارتی: tgmdr) [tagm(a)dār] بازخوانی شده که پژوهشگران آن‌را روبردار از اصطلاح یونانی باستان: [«τάγματάρχης»] Error: {{Lang}}: متن دارای نشانه‌گذاری ایتالیک است (راهنما) در سپاه روم باستان دانسته‌اند: پارتی: tagmadār > لاتین: tagma لژیون (> یونانی باستان: τάγμα رده؛ بخشی از سپاه، هنگ) + پارتی: [-dār] Error: {{Lang}}: متن دارای نشانه‌گذاری ایتالیک است (راهنما) دارنده؛ فرمانده = یونانی باستان: τάγματάρχης یا τάγματάρχος فرمانده تاگما^[۲].

«تاگما» (یونانی باستان: [«τάγμα»] Error: {{Lang}}: متن دارای نشانه‌گذاری ایتالیک است (راهنما)) در سپاه پادشاهی روم شرقی یگانی نامیده می‌شد که ۱۰۰ تا ۵۰۰ سرباز را در بر می‌گرفت^[۳]. احتمال می‌رود که این اصطلاح در پی جنگ‌های ایران و بیزانس در زمان اشکانیان از رومیان وام گرفته شده و دیرتر با واژۀ پارتی: taxm نیرومند، دلاور، دلیر، چابک یا پارسی میانه: [taḥmīh] Error: {{Lang}}: متن دارای نشانه‌گذاری ایتالیک است (راهنما) نیرو، توان (هر دو از -taxma* در زبان نیاایرانی و ریشۀ -tak√ تاختن، دویدن’ در زبان نیاهندوایرانی روییده‌اند^[۴]) اینهمان و مترادف شده‌است.

در زمان ساسانیان نیز سپاه (پارسی میانه: spāh) بر پایه سیستم شمارش دهدهی گروهبندی می‌شد،^[۵] فرمانده آن سپاهبد (پارسی میانه: spāhbed) خوانده می‌شد. جوخه در این زمان «رده» (پارسی میانه: radag) و گروهان «تَهم» (پارسی میانه: tahm) نامیده و فرمانده آن «تهم‌دار» (پارسی میانه: tahmdār) خوانده می‌شدند^[۶]. گردان در آن زمان «وَشت» (پارسی میانه: wašt) و سرگرد «وشت‌سالار» (پارسی میانه: wašt-sālār) نام داشته‌اند. هنگ نیز «درفش» (پارسی میانه: drafš) و سرهنگ «درفش‌سالار» (پارسی میانه: drafš-sālār) خوانده می‌شدند. لشکر در سپاه ساسانیان «گند» (پارسی میانه: gund) نامیده می‌شد و سرلشکر را «گُندسالار» (پارسی میانه: gund-sālār) می‌خواندند^[۷].

این یک مقالهٔ خرد موضوع‌های نظامی است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

منابع

↑ «فرهنگ هزار واژۀ نظامی. — تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دفتر واژه‌گزینی نظامی ستاد کل نیروهای مسلح، ۱۳۹۲. – ص. ۱۰۷» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۹.
↑ Лившиц В. А. Парфянская ономастика. – СПб.: - Петербургское лингвистическое общество, 2010. – 400 с., ил. – (Азиатика). ISBN 978-5-4318-0006-1. – сс. 13; 223
↑ هم‌اکنون هم در نیروهای مسلح یونان گردان به زبان یونانی «τάγμα» و سرگرد «τάγματάρχης» نامیده می‌شوند.
↑ حسن‌دوست، محمد (۱۳۹۳). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۵۵-۲. جلد دوم: «پ - د»، ص. ۹۲۳−۹۲۴
↑ NIKONOROV, Valery. (2005), “K voprosu o Parfīanskom nasledii v Sasanidskom Irane: voennoe delo” [The issue of Parthian inheritance in Iran: warfare], in Tsentral ‘naia Aziia ot Akhemenidov do Timuridov: Arkheologiia, Istoriia, Etnologiia, Kul’tura [Central Asia from the Achaemenids to the Timurids: Archaeology, History, Ethnology, Culture], Valery NIKONOROV (ed.), Saint Petersburg: Oriental Department of the St. Petersburg State University, 141-182.
↑ «Asha R. The Dates in the Pahlavīg and Pārsīg Inscriptions of Durā (Europos)» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۷ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۱۹.
↑ Kaveh Farrokh, Gholamreza Karamian, Katarzyna Maksymiuk. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0 — c. 13

[1] «فرهنگ هزار واژۀ نظامی. — تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دفتر واژه‌گزینی نظامی ستاد کل نیروهای مسلح، ۱۳۹۲. – ص. ۱۰۷» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۹.

[2] Лившиц В. А. Парфянская ономастика. – СПб.: - Петербургское лингвистическое общество, 2010. – 400 с., ил. – (Азиатика). ISBN 978-5-4318-0006-1. – сс. 13; 223

[3] هم‌اکنون هم در نیروهای مسلح یونان گردان به زبان یونانی «τάγμα» و سرگرد «τάγματάρχης» نامیده می‌شوند.

[4] حسن‌دوست، محمد (۱۳۹۳). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۱۴۳-۵۵-۲. جلد دوم: «پ - د»، ص. ۹۲۳−۹۲۴

[5] NIKONOROV, Valery. (2005), “K voprosu o Parfīanskom nasledii v Sasanidskom Irane: voennoe delo” [The issue of Parthian inheritance in Iran: warfare], in Tsentral ‘naia Aziia ot Akhemenidov do Timuridov: Arkheologiia, Istoriia, Etnologiia, Kul’tura [Central Asia from the Achaemenids to the Timurids: Archaeology, History, Ethnology, Culture], Valery NIKONOROV (ed.), Saint Petersburg: Oriental Department of the St. Petersburg State University, 141-182.

[6] «Asha R. The Dates in the Pahlavīg and Pārsīg Inscriptions of Durā (Europos)» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۷ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۱۹.

[Synopsis-7] Kaveh Farrokh, Gholamreza Karamian, Katarzyna Maksymiuk. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0 — c. 13

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

یگان‌های نظامی

یگان‌ها	شمار افراد	فرمانده
تیم آتش	۲–۴	سرباز یکم
جوخه	۵–۱۵	سرجوخه
گروه	۱۵–۲۵	گروهبان/استوار
دسته	۸۰–۴۰	ستوان
گروهان	۸۰–۲۵۰	سروان
گردان	۳۰۰–۱٬۰۰۰	سرگرد
هنگ/تیپ	۱٬۰۰۰–۵٬۵۰۰	سرهنگ/سرتیپ
لشکر	۱۰٬۰۰۰–۲۵٬۰۰۰	سرلشکر
سپاه	۳۰٬۰۰۰–۵۰٬۰۰۰	سپهبد
ارتش	۱۰۰٬۰۰۰–۳۰۰٬۰۰۰	ارتشبد
گروه ارتش	بیش از دو ارتش	فیلد مارشال
جبهه	بیش از چهار گروه ارتش	ژنرال نیروی زمینی

سپاه ساسانیان

یگان‌ها	شمار نیروها	فرمانده
radag	۱۰ سرباز	radagbān*
tahm	۱۰۰ سرباز	tahmdār
wašt	۵۰۰ سرباز	wašt-sālār
drafš	۱۰۰۰ سرباز	drafš-sālār
gund	۵۰۰۰ سرباز	gund-sālār
spāh	۱۰۰۰۰ سرباز	spāhbed
artēštārān		artēštārān-sālār