خضدار
خضدار
خضدار | |
|---|---|
شهر | |
 نمایی از خیابان در شهر خضدار | |
  خضدار موقعیت در بلوچستان  خضدار خضدار (پاکستان) | |
| مختصات: ۲۷°۴۸′ شمالی ۶۶°۳۷′ شرقی / ۲۷٫۸۰۰°شمالی ۶۶٫۶۱۷°شرقی | |
| کشور |  پاکستان |
| استان | بلوچستان |
| ناحیه | خضدار |
| ارتفاع | ۱۲۳۷ متر (۴۰۵۸ فوت) |
| جمعیت | |
| • شهر | ۲۱۸۱۱۲ |
| • رتبه | چهلونهم در پاکستان سوم در بلوچستان |
| منطقهٔ زمانی | یوتیسی +۵ (زمان پاکستان) |
| کد پستی | ۸۹۱۰۰ |
| پیششماره تلفن | ۸۴۸ |
خُضدار شهری در ایالت بلوچستان کشور پاکستان است که در سرشماری سال ۲۰۰۶ میلادی، ۱۴۹٬۷۱۵ نفر جمعیت داشته است.[۴]
خضدار (به بلوچی: خُضدار یا هُضدار) یکی از شهرهای مهم و تاریخی ایالت بلوچستان در پاکستان است. این شهر مرکز ناحیه خضدار و همچنین مرکز بخش جهلاوان بهشمار میرود.
در ادبیات فارسی نیز نام خضدار جایگاهی ویژه دارد، زیرا برخی منابع تاریخی، رابعه بنت کعب قُزداری را، که از او بهعنوان نخستین شاعر زن فارسیزبان یاد میشود، اهل این شهر دانستهاند.[۵]
در دورههای متأخر، خضدار بخشی از خانات کلات بود و در سال ۱۹۷۴ میلادی بهطور رسمی بهعنوان یک ناحیهٔ جداگانه از کلات مستقل شد.[۶]
جغرافیا
[ویرایش]خضدار در یک درهٔ باریک در ارتفاع حدود ۱۲۳۷ متر از سطح دریا قرار دارد. این شهر از موقعیت ارتباطی راهبردی برخوردار است و بر روی شاهراه ملی شماره N-25 واقع شدهاست، مسیری که کراچی (در حدود ۴۰۰ کیلومتری جنوب) را به کویته (مرکز ایالت، در حدود ۳۰۰ کیلومتری شمال) متصل میکند. این شاهراه بخشی از مسیر ارتباطی پاکستان با ایران و ترکیه نیز بهشمار میرود.[۷]
خضدار در عرض جغرافیایی ۲۷ درجه و ۴۸ دقیقه شمالی و طول جغرافیایی ۶۶ درجه و ۳۷ دقیقه شرقی در ارتفاع ۴۰۵۰ پایی (حدود ۱۲۳۴ متر) و در حدود ۸۵ مایلی (۱۳۷ کیلومتری) جنوب کلات واقع شده است. دره باریک و طولانی رودخانه کولاچی که این شهر در آن قرار دارد، از نظر راهبردی به عنوان نقطه اتصال راههای ارتباطی از کراچی و لاسبلا در جنوب، از کَچّی در شرق، از کلات در شمال و از مکران و خاران در غرب، اهمیت دارد.[۸]
تاریخچه
[ویرایش]در قرون نخستین اسلامی، منطقهٔ خضدار با نام تاریخی «توران» شناخته میشد و این شهر پایتخت آن بهشمار میرفت. در آن زمان، خضدار یکی از پایگاههای مهم نظامی اعراب در بلوچستان بود.[۹]
در متون کهن از این شهر با نامهای «قُصدار» و «قَزدار» نیز یاد شدهاست. برخی پژوهشگران ریشهٔ نام کنونی را برگرفته از واژگان فارسی به معنای «جایگاه ابریشم» دانستهاند، در حالیکه گروهی دیگر آن را برگرفته از واژگان عربی به معنای «گرفتن» تفسیر کردهاند. نام تاریخی دیگر این ناحیه «جهلاوان» است که به معنای «سرزمین پست» یا «پاییندست» بهکار رفتهاست.[۱۰] (در تقابل با سراوان که در بلوچی به معنی بالادست است.)
خُضدار ابتدا توسط اعراب تحت فرماندهی سنان بن سلمه الهذلی، که توسط زیاد بن ابیه در اوایل خلافت معاویه به عنوان فرماندار مناطق مرزی هند منصوب شده بود، و سپس توسط منذر بن جارود العبدی مورد حمله قرار گرفت. جغرافیدانان قرن چهارم/دهم از آن، به همراه کیزکانان یا قیقان به عنوان یکی از شهرهای منطقه توران یا تواران، که احتمالاً در قسمت شرقی-مرکزی بلوچستان واقع بوده است، و به عنوان شهری در ۸۰ فرسخی (حدود ۴۸۰ کیلومتری) المنصوره در سند یاد کردهاند. از کیزکانان در اواسط این قرن به عنوان محل اقامت حاکم محلی یاد شده است، اما خُضدار به عنوان شهر اصلی، با ارگ و بخش تجاری پررونق، که بازرگانانی از خراسان، کرمان و هند به آن رفت و آمد میکردند، و با زمینهای کشاورزی حاصلخیز در اطراف آن توصیف شده است. خُضدار قطعاً در سالهای پایانی این قرن، یعنی زمان ظهور غزنویان اولیه، مقر حاکم محلی بوده است، زیرا در سال ۳۶۷/۹۷۷-۸ سبکتگین حاکم خُضدار را به اطاعت واداشت. با این حال، پسرش محمود غزنوی مجبور شد بار دیگر در سال ۴۰۲/۱۰۱۱ به خُضدار حمله کند و حاکم آن را خراجگزار خود کند، و پسرش مسعود نیز در سال ۴۲۰-۱/۱۰۳۰-۱ عمویش یوسف بن سبکتگین را برای یک لشکرکشی تنبیهی به خُضدار و مکران فرستاد.[۱۱]
پس از آن، اطلاعات کمی در مورد خُضدار میشنویم. در دوران اخیر، این شهر در خانات کلات قرار گرفت. اچ. پاتینجر در سال ۱۸۱۰ از آن بازدید کرد و آن را شهری کوچک با حدود ۵۰۰ خانه یافت که اقامتگاه تابستانی میر مراد علی از قبیله براهویی کمبرانی، برادر زن محمود خان کلات بود. سی. ماسون تپهای بزرگ در شمال شهر خُضدار، با بقایای دیوارهای گلی، احتمالاً بقایای خُضدار قرون وسطی، مشاهده کرد. در سال ۱۸۷۰، قلعهای در آنجا ساخته شد و توسط میر خداداد بن محراب خان کلات در جریان جنگ او با جام یا حاکم محلی لاس بلا، پادگانی در آن قرار گرفت. شهر و ناحیه خُضدار اکنون یک تحصیل از بخش جهلوان از ناحیه کلات پاکستان را تشکیل میدهد و جمعیت آن در سال ۱۹۶۱، ۲۶۴۷۶ نفر بود.[۱۲]
جمعیت و زبان
[ویرایش]بر اساس آمارهای پیشین (از جمله سرشماری ۲۰۰۶)، جمعیت شهر خضدار حدود ۱۵۰ هزار نفر برآورد شدهاست، هرچند برآوردهای تازهتر برای کل ناحیه، جمعیتی بیش از این را نشان میدهند. اکثریت قریب به اتفاق ساکنان مسلمان هستند (بیش از ۹۹٪). زبان غالب در ناحیهٔ خضدار براهویی است و بیش از ۹۵٪ مردم بدان سخن میگویند، هرچند بلوچی نیز در منطقه رواج گستردهای دارد.[۱۳]
اقتصاد
[ویرایش]به سبب موقعیت ارتباطی مهم خود بر سر شاهراه ملی، بازرگانی و حملونقل نقش عمدهای در اقتصاد خضدار دارند. این ناحیه از نظر منابع معدنی نیز غنی است و معادنی چون باریت، کرومیت و سنگ باباغوری (اونیکس) در آن استخراج میشود.[۱۴]
در گذشته، خضدار از نظر کشاورزی نیز اهمیت داشت و بهدلیل اقلیم معتدل و وجود کاریزها، بخشی از زمینهای اطراف آن زیر کشت محصولات محلی قرار داشتند.
آموزش و جاذبهها
[ویرایش]
در این شهر دانشگاه مهندسی و فناوری خضدار فعالیت دارد که یکی از مراکز آموزشی مهم بلوچستان محسوب میشود.[۱۵]
از جاذبههای طبیعی اطراف خضدار میتوان به آبشار دیدنی مولا چوتوک (Moola Chotok) اشاره کرد که در میان کوههای اطراف واقع شده و مقصدی محبوب برای گردشگران داخلی است. فرهنگ و آشپزی محلی بلوچی، بهویژه خوراک سجی، نیز از ویژگیهای برجستهٔ این شهر و ناحیه بهشمار میرود.[۱۶]
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامBritannicaوارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامCensusوارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ «استان بلوچستان پاکستان و شهرها و نواحی عمده». citypopulation.de. دریافتشده در ۴ مه ۲۰۲۰.
- ↑ "Pakistan: largest cities and towns and statistics of their population" (به انگلیسی). world-gazetteer. Retrieved 19 May 2012.[پیوند مرده]
- ↑ Browne، Edward Granville (۱۹۰۲). A Literary History of Persia. ج. ۱. Cambridge University Press. ص. ۲۱۸.
- ↑ «History of Khuzdar District». Balochistan High Court.
- ↑ «Khuzdar: An important city on the National Highway». Pakistan Economist. ۲۵ آوریل ۲۰۲۲.
- ↑ Bosworth، «Ḳuṣdār»، THE ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM، 520-521.
- ↑ Le Strange، Guy (۱۹۰۵). The Lands of the Eastern Caliphate. Cambridge University Press. ص. ۴۰۰.
- ↑ Hughes، Thomas Patrick (۱۸۸۵). A Dictionary of Islam. W. H. Allen & Co. ص. ۵۴۵.
- ↑ Bosworth، «Ḳuṣdār»، THE ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM، 520-521.
- ↑ Bosworth، «Ḳuṣdār»، THE ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM، 520-521.
- ↑ «Brahui Language Profile». Ethnologue.
- ↑ «Pakistan Mineral Development Corporation». Government of Pakistan.
- ↑ «University of Engineering and Technology, Khuzdar».
- ↑ «Khuzdar: Balochistan's hidden beauty». Dawn.
- Bosworth, C. E (1986). "Ḳuṣdār". THE ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM (به انگلیسی). Vol. 5 (2 ed.). LEIDEN: E.J. BRILL. p. 520-521. Retrieved 13 January 2025.
