سربازی اجباری در ایران

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از خدمت اجباری در ایران)
همچنین ببینید: سربازی حرفه‌ای
سربازی اجباری در کشورهای با رنگ قرمز. در میان کشورهای با رنگ قرمز، ایران جزء کمیاب کشورهایی است که دختران و زنان کاملاً از سربازی معاف هستند و سربازی اجباری تنها برای پسران و مردان است.[۱]
  بدون نیروی مسلح - نیرو مسلح فعال فقط در زمان جنگ
  سربازی اختیاری برای زنان و مردان
  دارای سربازی اجباری برای زنان و مردان (در ایران فقط مردان)
  حذف سربازی اجباری در آینده
  ارتش دارای فعالیت‌های محدود و دارای سربازی اختیاری
  بدون اطلاعات

سربازی در ایران، سربازی اجباری یا به اختصار اجباری، نوعی خدمت نظامی بر پایه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در ایران است. این خدمت در ایران تنها مختص پسران و مردان بالای ۱۸ سال با ملیت ایرانی، به‌جز مواردی که استثنا شده‌اند می‌باشد. افراد مشمول باید ۲۴ ماه به سربازی اجباری بروند و دختران و زنان از سربازی اجباری کاملاً معاف هستند.[۲] براین اساس دولت ایران به‌جای هموار کردن فرصت تحصیل در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و یا روان‌سازی راه اشتغال، دانش‌آموزانِ پسر را مجبور می‌کند تا قبل از سن ۱۸ سالگی (حدود ۱۷/۵ سالگی) در مراکز پلیس، تعهد به انجام سربازی اجباری دهند.[۲][۳] در صورت سرپیچی از این قانون، دانش‌آموزان پسر از خدمات اجتماعی و حقوق شهروندی خود مانند استخدام، ادامه تحصیل، داشتنِ بیمه درمان، دریافت پروانه کسب و موارد بسیار دیگر محروم می‌شوند و حتی ممکن است بازداشت شوند.[۴][۵][۶][۷] در ایران همواره از سربازها و سربازی اجباری، به‌عنوان نیرو کارِ ارزان با دستمزدِ کم استفاده شده است.سربازی اولین بار به وسیله رضا شاه در ایران بنیان نهاده شد. این قانون دارای ریشه‌هایی تاریخی در دوره‌های تاریخی نظام‌های سیاسی قاجار، پهلوی و ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ شمسی است.[۸] در حکومت‌هایی که سربازی اجباری دارند سعی می‌کنند رنگ و لعاب مقدس به سربازی بزنند و عباراتی مانند «دوران مقدس سربازی»، «خدمت ملی» و «وظیفه عمومی» استفاده می‌کنند تا تلف‌شدنِ عمر سربازان را مقدس نشان‌دهند و در مقابل، مخالفان و آزادی‌خواهان از واژه‌هایی مانند دورانِ «بردگی»، «بیگاری»، «اسارت» و «اجباری» یاد می‌کنند.[۸][۹] طبق گفته مسئولان جمهوری اسلامی نزدیک به چهار میلیون نفر ایرانی در اعتراض به قانون سربازی اجباری، به سربازی نرفته‌اند و از حقوق شهروندی خود محروم هستند.[۵][۶] تعدادی از نمایندگان مجلس و فرماندهان نظامی ایران، حذف سربازی اجباری یا بهبود وضعیت سربازان، را موضوعی حاکمیتی و امنیتی و از اختیارات علی خامنه‌ای به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح می‌دانند، با احتیاط با آن برخورد می‌کنند و این رهبر جمهوری اسلامی است که باید تصمیم نهایی را برای سرنوشت سربازان بگیرد.[۱۰][۱۱] درحال حاضر سربازی اجباری در ایران پیشنهادها و انتقادها را نمی‌پذیرد، حتی اگر به بهای خودکشی سربازان تمام شود.[۸] علی خامنه‌ای دربارهٔ سربازی اجباری بیان می‌کند: «سربازها باید خدا را شکر کنند که در محیطی قرار گرفته‌اند که زمینه کسب علم و معرفت و فراگیری فضایل و تقوا در آن فراهم است و برای شکر این نعمت باید در سربازی کوشا باشند.»[۱۲]

یک سرباز درحال باز و بسته کردن اسلحه با چشم بسته در پادگان کرمانشاه

در قوانین ایران گروهی از افراد به‌دلیل داشتن برخی معافیت‌های خاص مانند تواناییِ خوب مالی برای خرید سربازی[۱۳] یا داشتنِ سهمیه‌های جانبازی کافی،[۱۴][۱۵] از سربازی اجباری کاملاً معاف می‌شوند.[۱۵] تصویب و اجرا این قوانین و معافیت افراد خاص، همیشه مورد بحث بوده‌است. سهمیه‌های جانبازی می‌تواند از پدر یا مادر به فرزندان‌شان برسد و مدت زمان سربازی اجباری را برای فرزندان خود کمتر کنند یا درصورت کافی‌بودنِ سهمیه‌های جانبازی، معافیت کامل از سربازی اجباری برای فرزندان خود بگیرند.[۱۵][۱۶] مسئولان جمهوری اسلامی برای دهه‌ها از ابتدا انقلاب ۱۳۵۷ تا کنون، هیچ تغییر بنیادین در اصل سربازی اجباری در ایران نداده‌اند و به انتقادات و پیشنهادها بی‌توجه هستند، به نحوی که هنوز سربازی در این کشور حالت اجباری برای پسران دارد.[۲] در بسیاری از کشورها انتقادها و اعتراض‌هایی به سربازی اجباری صورت گرفته و در حال حاضر بیش از ۱۲۰ کشور جهان، سربازی اجباری ندارند.[۱۷] امروزه بیشتر کشورهای دنیا به سمت نیروی انسانیِ حرفه‌ای برای ارتش و پلیس روی آورده‌اند اما ایران به همراه ۱۶ کشور دیگر، از انگشت‌شمار کشورهای جهان هستند که سربازی اجباری دارند و در آن ۱۶ کشور که سربازی اجباری دارند، ایران در میان آن‌ها جزء کمیاب کشورهایی است که دختران و زنان کاملاً از سربازی معاف هستند[۱۱] و شرایط معافی از آن نیز برای پسران بسیار دشوار است. سربازی اجباری که در جمهوری اسلامی تنها برای پسران است، منتقدان بسیاری دارد که البته صدای آن‌ها هیچ‌وقت در رسانه‌های رسمی جمهوری اسلامی شنیده نمی‌شود.[۸] مسئولان جمهوری اسلامی نسبت به مشکلات سربازی اجباری که فقط برای پسران است، بی‌توجه هستند و اجرا طرح «سربازی حرفه‌ای» صورت نمی‌گیرد.[۱۱] طرفداران حذف سربازی اجباری بیان می‌کنند با اجرای طرح «سربازی اختیاری»، افرادی که علاقمند به سربازی هستند یا افرادی که بیکارند و به دنبال منبع درآمدی هستند، می‌توانند برای چند سال این شغل را انجام دهند و زندگی‌شان را تأمین کنند و مشکل بیکاری جوانان را با ایجاد شغلِ «سرباز حرفه‌ای» حل کرد.[۱۱] با اجرا طرح «سربازی اختیاری» و «سربازی حرفه‌ای» دولت ایران باید عادلانه‌تر و متناسب با کار سربازان، خدمات و دستمزد سربازان را افزایش دهد.[۱۸] اما چون در ایران از سربازان و سربازی اجباری، به‌عنوان نیرو کار ارزان با دستمزد ناچیز استفاده می‌شود، ستاد کل نیروهای مسلح با طرح «سربازی حرفه‌ای» و «سربازی اختیاری» مخالف است.[۱۸] بیشتر اعضای ستاد کل نیروهای مسلح از جمله فرمانده کل آن، توسط رهبر جمهوری اسلامی انتخاب می‌شوند.[۱۹] بسیاری از فرماندهان جمهوری اسلامی، حذف سربازی اجباری یا بهبود وضعیت سربازان، از اختیارات علی خامنه‌ای به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح می‌دانند.[۱۰][۱۱] امیر حاتمی، وزیر دفاع جمهوری اسلامی، با نقل‌قول از گفته‌های رهبر جمهوری اسلامی می‌گوید: «رهبر انقلاب گفتند سربازی واقعاً مقدس است که در جنگ و صلح در صف اول نیازهای کشور قرار دارد.»[۲۰][۲۱]

یک دسته سرباز ارتش در نزدیکی تهران (حدوداً ۱۳۱۴)

حشمت فلاحت پیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس، دربارهٔ سربازی اجباری بیان می‌کند: «متأسفانه بر سربازی اجباری، رانت حاکم شده‌است. مسئولانی که مخالفِ سربازی اختیاری هستند، فرزندان‌شان به سربازی اجباری نمی‌فرستند اگر هم به سربازی بروند، فرزندان‌شان در بهترین مکان‌ها سربازی می‌کنند. اما این فرزندان مردم عادی هستند که به سربازی اجباری فرستاده می‌شوند و بدونِ آموزش حرفه‌ای در مقابل دشمنان و قاچاقچیان حرفه‌ای قرار می‌گیرند و جان و زندگی آن‌ها به خطر می‌افتد.»[۲۲] مشکلات سربازان ایرانی نیز شامل گرایش سربازان ایرانی به مواد مخدر، گرفتاری به بیماری‌های گوناگون و در مواردی، تمایل به خودکشی بوده‌است.[۲۳][۲۴] مشکلات دیگری همچون طلاق، آسیب‌های روانی و مهاجرت نخبگان، آسیب به اقتصاد سربازان، سربار خانواده شدن، محرومیت از خدمات اجتماعی حاصلِ فرار از سربازی اجباری، عقب‌انداختن ازدواج آنان، عقب انداختن تحصیل دانشگاهی پسران و مردان از دیگر عواقب سربازی اجباری پسران است.[۲۵][۲۶] محمدرضا اکبرحلوایی، معاون اسبق امور معافیت‌های سربازی، که خودش یکی از مخالفان جدی سربازی اجباری است، دربارهٔ خودکشی سربازان می‌گوید: «متأسفانه اخبار خودکشی سربازها شنیده می‌شود اما انگار برای مسئولان اهمیتی ندارد. درحالی‌که ستاد نیروهای مسلح باید نسبت به این اتفاقات حساس باشد، سامانه غیررسمی داشته باشد و آمار این حوادث را در آن ثبت کند تا بتوان برنامه‌ای برای مقابله با آن طراحی کرد.»[۲۷]

تبعیض‌های جنسیتی[ویرایش]

سربازی دختران و زنان ایرانی قبل از انقلاب ۱۳۵۷ ایران و تشکیل جمهوری اسلامی

هم‌اکنون در ایران فقط پسران و مردان به سربازی اعزام می‌شوند ولی پیش از انقلاب ۱۳۵۷، دختران نیز به سربازی فرستاده می‌شدند؛ همان‌گونه که هم‌اکنون نیز در برخی از کشورها[۲۸] مانند جمهوری چاد، چین، نروژ، سوئد، کوبا، اسرائیل، کره شمالی، گرجستان، کیپ‌ورد، اریتره و امارات متحده عربی دختران و زنان باید به‌صورت اجباری به سربازی بروند.[۲۹][۳۰][۳۱][۳۲] در کشور فنلاند زنان و مردان می‌توانند داوطلبانه به خدمت سربازی بروند و در ۴۵ روز نخست اعزام به آن‌ها فرصت داده می‌شود تا از ادامه سربازی انصراف دهند و بعد از آن موظف به رعایت تمام قوانین هستند.[۲۹] مسئولان کشور نروژ سربازی را برای تمامی شهروندان برقرار کردند بنابراین دختران و زنان موظف شدند مانند پسران، ۱۹ ماه سربازی اجباری را پشت سربگذارند اما در عمل حدود ۸۰ درصد مشمولان دختر و پسر از سربازی اجباری معاف می‌شوند.[۳۳] پس از انقلاب ۵۷، در هنگام بررسی اصل ۱۵۱ قانون اساسی، صافی گلپایگانی، سربازی زنان را یک «بدعت نادرست از سوی حکومت پیشین» دانست و گفت:[۳۴][۳۵][۳۶]

این یک بدعت تازه‌ای بود که در زمان طاغوت برای از بین بردن هتک صیانت زنان این مملکت به‌وجود آمد. خواهش من این است که شما کاری نکنید که این بدعت به وسیلهٔ شما تأیید شود… آموزش نظامی برای زنان و بانوان سابقهٔ قبل ندارد و اگر این امر، امر لازمی بود، حضرت رسول اکرم (ص) هم حضرت زهرا (س) را آموزش نظامی می‌داد.

— لطف‌الله صافی گلپایگانی، [۳۷][۳۸]

ابوالقاسم خزعلی در پاسخ به صافی گلپایگانی، بیان کرد:

دولت اسلامی باید روز خطر را در نظر بگیرد که اگر در درون کشور رخنه کردند و خواستند به کلی مردم را از بین ببرند، زن و مرد باید دفاع کنند. باید امکاناتی فراهم بکند که همه مردم، زن و مرد توانایی دفاع مسلحانه از کشورشان داشته باشند، چه ایرادی دارد؟ یک روایت، یک آیه، یک فتوای فقیهی را شما بخوانید که با موضوع آموزش نظامی و سربازی زنان و دختران مخالفت داشته باشد. در این مورد می‌توانم از «نسیبه جراحه» نام ببرم که وقتی پیغمبر (ص) در جنگ «احد» می‌جنگید، او با شمشیر جنگ کرد و از پیامبر خدا دفاع نمود. آیا «نسیبه» خلاف شرع عمل کرد یا عالی‌ترین دفاع را انجام داد؟ او آن‌قدر عالی دفاع کرد که مورد تحسین واقع شد.

— ابوالقاسم خزعلی، [۳۹]

پس از مباحثه صافی گلپایگانی و ابوالقاسم خزعلی، در نهایت با نفوذ صافی گلپایگانی مخالفت با سربازی اجباری زنان در قانون اساسی اعلام شد.[۳۴]

سربازی دختران و زنان در دیگر کشورها

سردار مرتضی طلائی از فرمانده‌های سرشناس، بارها پیشنهادِ سربازی برای همه، از جمله دختران و زنان داد اما تلاش‌های وی موفق نشد.[۴۰][۴۱][۴۲] سردار موسی کمالی که خود یک دختر دارد و پسر خود را به‌خاطر دَررفتگی‌دست از سربازی معاف کرده‌بود،[۴۳] با سربازی دختران و زنان مخالفت کرد.[۲۹]

از سوی دیگر، موافقان خدمت سربازی زنان با این استدلال که در زمان جنگ، دفاع از کشور بر هر زن، مرد و حتی بچه‌ای واجب است خواهان برقراری سربازی دختران و زنان بودند. در نهایت مقرر شد تا زنان نیز آموزش نظامی جداگانه ببینند و امکانات آموزش نظامی به شرط آموزش توسط زنان، برای آنان فراهم شود اما سربازی برای زنان اجباری نباشد.[۳۷][۴۴]

کشورهایی که دختران و زنان باید به سربازی اجباری بروند و مدت زمان سربازی بعضی از آن کشورها طبق جدول زیر است:[۲۹][۴۵][۴۶][۴۷][۴۸][۴۹]

نام کشور دارای سربازی اجباری برای دختران و زنان مدت زمان سربازی اجباری برای دختران و زنان
چاد جمهوری چاد یک سال
نروژ نروژ ۱۹ ماه[۲۹]
سوئد سوئد ۱۱ ماه[۲۹]
کره شمالی کره شمالی ۷ سال
اریتره اریتره ۱۶ ماه
گرجستان گرجستان یک سال
کیپ ورد کیپ‌ورد دو سال
امارات متحده عربی امارات متحده عربی ۹ ماه[۲۹]
  حضور زنان در ارتش ممنوع است
  دارای سربازی اجباری برای دختران و زنان
  دختران و زنان در ارتش هستند اما اجازه داده نمی‌شود در خط مقدم و جنگ شرکت کنند
  دختران و زنان در ارتش هستند و اجازه داده می‌شود در خط مقدم و جنگ شرکت کنند
  دختران و زنان مجاز هستند در ارتش باشند
  بدون طلاعات

محرومیت از خدمات اجتماعی[ویرایش]

در صورتی که پسران به سن ۱۸ سالگی رسیده باشد و وضعیت خدمت یا معافیت خود را مشخص نکنند از خدمات اجتماعی و حقوق شهروندی خود کاملاً محروم می‌شوند. عبارت است از:[۵۰][۵۱][۵][۵۲]

  • ممنوعیت دریافت وام‌های بانک (هرنوع وام)
  • ممنوعیت دریافت مدرک تحصیلی:[۵۳][۵۴] درحالی‌که دختران و زنان تا هر سن که بخواهند می‌توانند کنکور دهند و در دانشگاه‌ها پذیرش شوند،[۵۵] اما دانش‌آموزانِ پسر، قبل از رسیدن به سن ۱۹ باید وضعیت ادامه تحصیل، کنکور و سربازی خود را در مراکز پلیس۱۰+ مشخص کنند.[۵۶] درصورت نداشتنِ سربازی یا معافیت، دانش‌آموزهای پسر تنها دو بار فرصتِ شرکت در کنکور دارند و دولت ایران به جای هموار کردن فرصت تحصیل، دانش‌آموزانِ پسر را مجبور می‌کند در مراکز پلیس، تعهد به سربازی اجباری دهند.[۲][۶] این وضعیت باعث شده جمعیت پسران و مردان در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کاهش یابد.[۵۷][۶]
  • ممنوعیت تحصیل در صورت مشخص نکردن وضعیت خود[۳][۶][۵۸]
  • محروم شدن از دریافت هرگونه وام به جز ازدواج[۵۱][۵۹]
  • محرومیت از دریافت بیمه (هرنوع بیمه خدمات: شامل بیمه پزشکی و سلامت، بیمه خودرو، بیمه درمان، بیمه عمر، بیمه بازنشستگی و…)[۵۰]
  • ممنوعیت سفر به کشورهای خارجی[۶۰]
  • محروم شدن از ادامه تحصیل و تحصیل در دانشگاه‌ها
  • محروم شدن از شغل‌ها و درآمدهای نیاز به معافیت[۵۹]
  • محروم شدن از دریافت پروانه کسب، کارآفرینی و راه‌اندازی کسب‌وکار[۶۱]
  • محرومیت از داشتن گذرنامه
  • عدم برخورداری از معافیت کفالت
  • استخدام به‌طور کلی در وزارتخانه‌ها و مؤسسات وابسته به دولت و در کارخانه‌ها و کارگاه‌ها و مؤسسات خصوصی بدون داشتن کارت پایان خدمت ممنوع است.[۵۱]
  • برابر ماده ۵۸ قانون، مشمولان غایبی که مدت غیبت اولیه آنان تا سه ماه باشد، به سه ماه اضافه خدمت و چنانچه مدت غیبت آنان از سه ماه تا یک سال باشد، به شش ماه اضافه خدمت تنبیه می‌گردند و مشمولینی که مدت غیبت اولیه آنان از یک سال تجاوز نماید همان ۶ ماه حساب می‌شود.[۵۱]
  • ممنوعیت بهره‌مند شدن از پروانه کسب[۵۹]

اثرها بر زندگی‌شخصی سربازان[ویرایش]

تصویر واقع‌گرایی از یک مرد که توسط مأموران سربازی اجباری، دستگیر می‌شود (مربوط به ۱۸۰۰ میلادی)

مشکلات روانی و خودکشی‌ها[ویرایش]

با وجود اخباری که هر چند وقت یک بار از خودکشی سربازان در رسانه‌ها اعلام می‌شود؛ اما هیچ‌گونه آمار رسمی‌ای دراین‌باره وجود ندارد و منتشر نمی‌شود. آمار سایر آسیب‌های اجتماعی مانند طلاق و اعتیاد و… در جامعه حرف زده می‌شود و آمارهای مرتبط با آن اعلام می‌شود و مقامات هم به‌طور رسمی دراین‌باره اظهارنظر می‌کنند؛ اما وقتی حرف از خودکشی سربازان به میان می‌آید، همه‌چیز محرمانه می‌شود.[۲۷] اتلاف وقت و دوری از کار، تنها مشکلات و دردسرهای سربازی در این کشور نیست. افسردگی، خودکشی و اعتیاد در پادگان‌ها از جمله مشکلاتی است که برخی از سربازان، با آن، دست و پنجه نرم می‌کنند اما آمارهای آن، در اختیار همگان قرار نگرفته‌است.[۶۲][۲۴] مشکلات روانشناختی چون بیماری‌های روانی، ترس از سربازی یا مأموریت مرزی، کشته‌شدن در عملیات‌ها، عدم اطمینان در امنیت خانواده و نگرش منفی نسبت به سربازان، از جمله عوامل خودکشی سربازان است.[۶۳] بر پایه گزارشی داخلی، هر ماه، تنها حدود ۵ تا ۶ خودکشی در سطح این کشور، توسط سربازان وجود دارد.[۶۲] طلاق، آسیب‌های روانی و مهاجرت نخبگان، با سربازی اجباری مرتبط دانسته شده‌اند.[۲۵] در لیست زیر تعدادی از خودکشی سربازان ذکر شده‌است:

  • در ۱۳۸۷، یک سرباز مشغول به خدمت در ندامتگاه شهر کرج، به روی شش زندانی آتش گشود که بر اثر تیراندازی وی، پنج نفر زخمی شده و یک نفر به قتل رسید؛ سپس این سرباز اقدام به خودکشی کرد.[۶۴]
  • در ۱۳۸۷، یک سرباز حین نگهبانی در کلانتری نبرد با گذاشتن لوله اسلحه در دهان و شلیک گلوله به زندگی خود پایان داد.[۶۵]
  • در ۱۳۹۰، یک سرباز در اقدام به خودکشی با اسلحهٔ کلاش در پاسگاه نیروی انتظامی روستای رحمت آباد خوانسار، به ناحیهٔ شکم خود شلیک کرد و جان خود را از دست داد.[۶۶]
  • در ۱۳۹۲، یک سرباز در مرکز آموزش ولیعصر زابل؛ با قرار دادن اسلحه زیر گردن خود با شلیک سه گلوله دست به خودکشی زد.[۶۷]
  • در ۱۳۹۲، یک جوان ۱۹ ساله، اهل روستای بیژوی از توابع سردشت در منزل پدری اقدام به خودکشی کرد. وی چند روز قبل را در روستای بیژوی و در مرخصی به‌سر برده بود.[۶۸]
  • در ۱۳۹۳، یک سرباز کرد ایرانی به علت توهین به اعتقادات و باورهایش، با اسلحه سازمانی اقدام به خودکشی کرد.[۶۹][۷۰]
  • در ۱۳۹۳، سرباز وظیفه در یکی از برجکهای مراقبتی زندان اوین با شلیک گلوله به پهلوی خود قصد خودکشی داشت اما نجات یافت و به یک مرکز درمانی در خارج از زندان اوین منتقل شد.[۷۱]
  • در ۱۳۹۳، یک سرباز اهل روستایی از توابع ارومیه در پادگان سپاه واقع در کوه دالامپر به ضرب گلوله جان خود را از دست داد. فرماندهان نظامی دلیل مرگ او را خودکشی عنوان کردند.[۷۲]
  • در ۱۳۹۴، در زندان آباده در استان فارس در حالی که عوامل یگان حفاظت از زندان در حال ورزش صبحگاهی بوده‌اند، سربازی که در یکی از برج‌های مراقبت مشغول نگهبانی بوده، شروع به تیراندازی کرده و افسر نگهبان و چهار سرباز وظیفه را کشت و یک سرباز دیگر را هم مجروح کرد.[۷۳]
  • در ۱۳۹۵، در پی شایعه ترور یک سرباز در یکی از کلانتری‌های اهواز معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی خوزستان این خبر را شایعه خواند و گفت: فوت این سرباز ناشی از اقدام به خودکشی بوده‌است. این سرباز متأسفانه با اقدام به شلیک به ناحیه سر خود جانش را از دست داد.[۷۴]
  • در ۱۳۹۵، یک سرباز جوان در خاش خودکشی کرد.[۷۵][۷۶][۷۷]
  • در ۱۳۹۵، جوان ۲۲ ساله اهل شهرستان نکا که در مرخصی سربازی به سر می‌برد، در منزل خود واقع در یکی از روستاهای دهستان مهروان خود را حلق آویز کرد و جان باخت.[۷۸]
  • در ۱۳۹۵، جوانی ۲۰ ساله به نام محمد سلیمانی اهل اصفهان که از خدمت سربازی متواری شده بود و دارای سابقه ناراحتی روحی روانی نیز بود به دلیل مشکلات خانوادگی خود را به دار آویخت. او پدر خود را تهدید کرده بود که چنانچه او را مجبور به بازگشت به سربازی کنند، خود را خواهد کشت.[۷۹]
  • در ۱۳۹۵، یکی از سربازان کانون اصلاح و تربیت با اسلحه خود سه نفر دیگر از سربازان دیگر کانون را به رگبار بست و در آخر با شلیک گلوله به زندگی خود نیز پایان داد.[۸۰]
  • در ۱۳۹۶، یک سرباز ۲۱ ساله کلانتری ۱۵۷ مسعودیه با استفاده از اسلحه خدمت به زندگی خود پایان داد.[۸۱]
  • در ۱۳۹۶، یک سرباز در کرج بعد از کشتن افسر کادر نیروی انتظامی خودکشی کرد.[۸۲]
  • در ۱۳۹۶، یک سرباز وظیفه در یکی از کلانتری‌های شیراز با شلیک گلوله خودکشی کرد.[۸۳]
  • در ۱۳۹۶، یک سرباز وظیفه در پادگان آبیک قزوین، سه سرباز را کشت و شش تن دیگر را زخمی و در نهایت خودکشی کرد.[۸۴]
  • در ۱۳۹۶، یک سرباز که نگهبان بانک تجارت در فلکه سده آبادان بود در طبقه بالای بانک در برابر کارمندان و مشتریان بانک با شلیک گلوله اسلحه کلاشینکف به سینه‌اش به زندگی خود پایان داد.[۸۵]
  • در ۱۳۹۶، در پی تیراندازی یک سرباز وظیفه در میدان تیر آموزشی کهریزک تهران، ۴ تن کشته و ۱۲ نفر زخمی شدند. سرباز مسلح با شلیک گلوله هدف قرار گرفت و بر اثر جراحات وارده جان خود را از دست داد.[۸۶]
  • در ۱۳۹۷، یک سرباز غیربومی که در بازداشتگاه اشنویه خدمت می‌کرد ساعت ۳ بامداد دست به خودکشی زد. این سرباز که خواستگار یک دختر بوده که در پی ازدواج آن دختر، دچار مشکلات روحی شده و با شلیک گلوله به زندگی‌اش پایان داده‌است.[۸۷]
  • در ۱۳۹۷، یک سرباز به دلیل دوری از دختر مورد علاقه خود در مدت زمان سربازی و ازدواج دختر با فرد دیگر خودکشی کرد.[۸۸]
  • در ۱۳۹۸، یک جوان اهل سقز در حین برگزاری رزمایش در پادگان ارتش با اسلحه اقدام به خودکشی و به زندگی خود پایان داد.[۸۹]
  • در ۱۳۹۸، سرباز ۲۰ ساله در آخرین روز خدمتش به‌خاطر شکست عشقی در اتوبان صدر تهران خودکشی کرد.[۹۰]
  • در ۱۳۹۸، یک سرباز ارتش در شهرستان خواف استان خراسان رضوی به دلیل مشکلات ناشی از فشار اقتصادی در یک لحظه کنترل اعصاب خود را از دست داد و با رفتن بر روی یک کامیون قصد داشت از ارتفاع آن خود را به زمین بیاندازد اما با حضور پلیس موفق به این کار نشد.[۹۱]
  • در ۱۴۰۰، اوایل شهریورماه، یک سرباز اهل شهرستان خوی در استان آذربایجان غربی با خوردن قرص برنج دست به خودکشی زده و جان خود را از دست داد.[۹۲]
  • در ۱۴۰۰، روز چهارشنبه ۳ شهریورماه، یک سرباز در پادگان نیروی هوایی ارتش قدس تهران از طریق حلق آویز کردن دست به خودکشی زده و جان خود را از دست داد.[۹۳]
  • در ۱۴۰۰، روز جمعه ۲۳ مهرماه، یک سرباز در پادگان آموزش نیروی دریایی شهید نامجو در رشت در زمان پست نگهبانی با شلیک گلوله دست به خودکشی زد و جان خود را دست داد.[۹۴]
  • در ۱۴۰۰، روز سه‌شنبه ۲ آذرماه، یک سرباز سازمان نظام وظیفه ناجا که کمتر از ۲۰ سال داشت، در آخرین روز خدمت با شلیک گلوله به زندگی‌اش پایان داد.[۹۵][۲۷] پدرِ این سرباز اردبیلی می‌گوید: «سامان باید ۳۰ آبان خدمتش به پایان می‌رسید؛ اما وقتی برای تسویه رفت، به او گفتند که باید چند روز بیشتر بمانی و هنوز اضافه خدمت داری. به ما گفتند همین حرف باعث شد خودش را بکشد. آخر پسرم خسته شده بود؛ اما من نمی‌دانم واقعاً چه اتفاقی رخ داده‌است. نمی‌دانم چه بلایی به سرش آمده‌است. می‌خواهم شکایت کنم. باید بفهمم پسر جوانم چگونه پَرپَر شد.»[۲۷] دوستان و افراد نزدیک آن سرباز خودکشی کرده می‌گویند: «سامان روزی که برای ترخیص رفته بود، به او می‌گویند که مدت‌زمان سربازی‌اش به پایان نرسیده‌است و باید ادامه دهد و همین دلیل خودکشی او می‌شود.» محمدرضا اکبرحلوایی، معاون اسبق مشمولان و امور معافیت‌ها در سازمان نظام وظیفه عمومی است که خودش یکی از مخالفان جدی سربازی اجباری است، دربارهٔ خودکشی سامان می‌گوید: «من شنیده‌ام این است که روز آخر خدمت برای تسویه می‌رود و وقتی متوجه می‌شود خدمتش تمام نشده، سامان با ترفندی از یکی از هم‌خدمتی‌هایش اسلحه می‌گیرد و آن حادثه رخ می‌دهد. اگر خاطرتان باشد پس از حادثه تصادف اتوبوس نی‌ریز که سربازان در آن کشته شدند، تعدادی از سربازان به فرماندهان پادگان آبیک حمله کردند. پس از آن سیاستی چیده شد که تماس بین فرماندهان و سربازان را به حداقل برساند. از نگاه من از آن روز به بعد اتفاقاً حمله و پرخاش به فرماندهان کمتر شد و خودکشی سربازان جایش را گرفت.»[۲۷]
  • در ۱۴۰۰، اوایل دی ماه، یک سرباز در پادگان آموزشی ادیبی مرزن آباد در سرویس بهداشتی با زدن رگ دست خود قصد خودکشی داشت که سرانجام موفق به این کار نشد.
  • در ۱۴۰۱، اولین روز فروردین، یک سرباز سپاه در بوشهر چهار سرباز هم خدمتی خود را با ضرب گلوله کشت و یک نفر را نیز به گروگان گرفت. «اجازه ندادن برای رفتن به مرخصی» دلیل اقدام این سرباز بوده‌است.[۹۶][۹۷]
  • در فروردین ۱۴۰۱، خودکشی یک سرباز در کرج به‌دلیل «اضافه خدمت» و «ندادن مرخصی» و «اجازه‌ندادن برای ملاقات خانواده خود»[۲۳][۹۸]
پادگان آموزشی کرمانشاه؛ از کانون‌های مهم آموزش سربازان نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران

اقتصاد سرباز و خانواده‌اش[ویرایش]

نظامیان جمهوری اسلامی نظیر سردار موسی کمالی نسبت به عادلانه نبودنِ دستمزد سربازان اعتراف کرده‌اند: «اگر بپرسید دستمزد سربازان عادلانه است، می‌گویم خیر، چرا که اگر بخواهیم حقوق عادلانه بدهیم باید طبق قانون باشد. از سوی دیگر هدف از سربازی اجباری، کاهش هزینه‌ها است. اگر بخواهیم دستمزد عادلانه بدهیم، بحث سربازی حرفه‌ای مطرح می‌شود. اعتراف می‌کنم سربازی اجباری، کاری سخت است. جوانان بهترین دوران زندگی‌شان را آمده‌اند سربازی کنند.»[۹۹]

سربازی به شکلی که در دوران جمهوری اسلامی اجرایی شد، بر دوش خانواده‌های سربازان نیز، بار مالی داشته‌است. عباسعلی منصوری آرانی، نمایندهٔ دورهٔ نهم مجلس شورای اسلامی، اعلام کرده‌است که «وقتی به سرباز ماهی ۶۰ هزار تومان پول می‌دهیم و او را به یک نقطه از کشور می‌فرستیم، به این فکر نمی‌کنیم که او مخارج یا حتی همین رفت و آمدش محتاج خانواده می‌شود و سربار آن هاست؟ به این ترتیب خانواده هم مختل می‌شود و خیلی از فرارها به خاطر همین باری است که سربازی بر خانواده ایجاد می‌کند».[۲۵] بر پایهٔ آمار سال ۱۳۹۵، ۴۰ درصد از سربازان غایب ایرانی، از قشرهای فقیر این کشور به‌شمار می‌رفتند.[۱۰۰]

صادق الحسینی، اقتصاددان، در انتقاد از سربازی اجباری در ایران گفت: «سربازی سه ویژگی دارد؛ نخست عدم رضایت، دوم کار رایگان و سوم عدم امکان پیگیری مطلوبیت فردی و منافع شخصی. این سه ویژگی، باعث می‌شود که سربازی اجباری، دارای عوارضی باشد».[۲۵] سربازی اجباری در دوران جمهوری اسلامی، دارای عوارض اقتصادی نیز دانسته شده‌است. به گفتهٔ همین کارشناس، «اولین عارضه آن فقر است. سربازی به نوعی تقویت کننده فقر در جوامعی است که سربازی اجباری دارند. افراد فقیر و دهک‌های پایین جمعیت عملاً یک بخشی از زندگی و عمر خود را برای یک سیستم به صورت مجانی کار می‌کنند. عمر مولد کم، مهارت آموزی کم است و در نتیجه، باعث ایجاد یک تلهٔ فقر می‌شود. سربازهای فراری نمی‌توانند در سیستم رسمی کار کنند و خودشان را بالا بکشند و این فقر، گسترش پیدا می‌کند.» همچنین به گفتهٔ این اقتصاددان، از دید برابری جنسی نیز با توجه به مسئولیت‌های پسران در فرهنگ ایرانی، همانند تشکیل خانواده که نیازمند توان اقتصادی است، سربازی اجباری در این موارد، «عدم توازن» ایجاد می‌کند.[۲۵] داشتن کارت پایان خدمت برای استخدام شدن در نهادهای دولتی مزیت محسوب می‌شود اما امروزه با کوچک شدن روزافزون حجم دولت و افزایش استخدام‌ها بر اساس رابطه و نه ضابطه و همچنین حضور بیش از ۴۲ درصدی بانوان در ادارات دولتی،[۱۰۱] این مزیت نیز عملاً کم‌رنگ شده‌است.

سربازان در خوابگاه نیرو زمینی ارتش

ازدواج[ویرایش]

در سال ۱۳۹۲، سربازی در ایران، عامل افزایش سن ازدواج و «سکته‌ای ۲ ساله در روند حیات اجتماعی پسران» دانسته شد و عده‌ای، باور داشتند که زمان بازنگری در مورد سربازی، فرا رسیده‌است.[۱۰۲] با این حال، باز هم تغییری صورت نگرفت. در سال ۱۴۰۰ نیز، اندکی پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، سربازی اجباری در ایران، به‌عنوان یکی از چرایی‌های «تأخیر در ازدواج و به دنبال آن، کاهش جمعیت ایران»، مورد توجه و در دستور کار مرکز پژوهش‌های مجلس جمهوری اسلامی، قرار گرفت.[۱۰۳]

حوادث و درگیری‌ها[ویرایش]

  • در بهمن ۱۳۹۹، علی اصغر عنابستانی، یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، به‌علت اجازه‌ندادن سرباز راهور از ورود خودرو شخصی نماینده مجلس به خط ویژه اتوبوس، عصبانی شده و به صورت این سرباز سیلی زد اما علی اصغر عنابستانی هیچ توبیخ و تنبیه نشد.[۱۰۴][۱۰۵][۱۰۶]
  • در ۱۳۹۹، یک سرباز که در بهزیستی بزرگ شده بود و بی‌سرپرست بود، پس از بیرون رفتن از بهزیستی و اعزام به سربازی اجباری در سن ۱۸ سالگی به‌علت بی‌تجربه بودن در مقابل قاچاقچیان، در درگیری و تیراندازی کشته شد.[۱۰۷]
  • در ۱۴۰۱، در آشپزخانه پادگان، به‌علت استاندارد نبودنِ کپسول‌های گاز و انفجار کپسول، ۶ سرباز در آتش سوختند.[۱۰۸]

تجاوزهای جنسی و رابطه با همجنس‌گرایی[ویرایش]

همجنس‌گرایی در میان سربازان ایرانی، در رسانه‌ها مطرح بوده‌است. از جمله مشکلاتی که در دوران سربازی اجباری در ایران، مطرح شده‌است، تجاوز جنسی به برخی سربازان پسر در مناطقی از این کشور است. هرچند که این تجاوزها، باعث نشده‌است که مقامات نظام وظیفهٔ جمهوری اسلامی، واکنشی نشان دهند.[۱۰۹] در یک گزارش که بی‌بی‌سی فارسی آن را پوشش داد، یک سرباز ایرانی با اشاره به شبی که در هنگام استراحت، دژبان، آنها را به تیپ رزمی فراخواند، می‌گوید: «متوجه شدیم ۷ نفر از سربازان در حمام به سرباز دیگری تجاوز کرده‌اند. تا صبح، جلسه بازجویی و نوشتن صورتجلسه ادامه داشت. شش نفر از متهمان اعتراف کردند.»[۱۰۹]

سرباز، اعلام کرد که هنگام نوشتن صورتجلسه، دریافت که «سرباز بزه‌دیده از تاریکی و تنهایی به‌شدت می‌ترسید. سرباز ارشد یگان با اطلاع از این موضوع پست نگهبانی منطقه‌ای در دور دست و خلوت را برای وی در نظر می‌گیرد و وقتی با التماس سرباز مواجه می‌شود در قبال تعویض به او پیشنهاد رابطه جنسی می‌دهد و با اطلاع دادن به بقیه، سرباز مورد تجاوز دسته‌جمعی قرار می‌گیرد. سربازان مجرم به دادسرا اعزام شدند، به درخواست من و موافقت فرمانده پایگاه سرباز بزه دیده به شهر دیگری منتقل شد».[۱۰۹] همچنین رسانه‌های فارسی‌زبان، باور دارند که تجاوز جنسی در دوران سربازی، بسیار پیش می‌آید و گزارش‌های بسیاری از همجنس‌گرایی در میان سربازان ایرانی، در رسانه‌ها مطرح بوده‌است؛ هرچند که واکنشی از مقام‌های رسمی، نداشته‌است.

رسانه‌های فارسی‌زبان، باور دارند که تجاوز جنسی در دوران سربازی، بسیار پیش می‌آید و برخی این را به اینکه سربازان از رابطه جنسی محروم هستند، ربط داده‌اند. سربازان ایرانی که مورد تجاوز قرار گرفته‌اند، اعلام کرده‌اند که در تخت، هنگام خواب، دستشویی و حمام، معمولاً ممکن است کسی برای چنین کاری به سربازان، نزدیک شود.[۱۱۰]

همچنین در سوی دیگر، دگرباشان جنسی ایرانی، برای گرفتن معافیت از سربازی، مجبور به اعتراف کردن می‌شوند.[۱۱۱]

محرومیت از حقوق شهروندی[ویرایش]

دانش‌آموزانِ پسر باید تا قبل از سن ۱۸ سالگی (حدود ۱۷/۵ سالگی) در مراکز پلیس، وضعیت خدمت و معافیت خود را تعیین کنند.[۱][۲][۱۱۲] در صورت سرپیچی پسران از این قانون، آن‌ها از حقوق شهروندی خود محروم می‌شوند و حتی درصورت شناسایی‌شدن توسط پلیس، در زندان بازداشت شده و آن پسران به اجبار به سربازی فرستاده می‌شوند.[۲][۳][۴] براین اساس دولت ایران به‌جای هموار کردن فرصتِ تحصیل در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، دانش‌آموزانِ پسر را مجبور می‌کند در مراکز پلیس تعهد به سربازی اجباری بدهند.[۳] دانش‌آموزانِ پسر در این زمان اگر معافیت (جانبازی و…) نداشته باشند، فقط دو بار فرصت شرکت‌کردن در کنکور سراسری به آن‌ها داده می‌شود.[۳][۴][۵] این درحالی‌است که زنان و دختران تا هر زمان که بخواهند می‌توانند در کنکور سراسری شرکت کرده و در دانشگاه‌ها مشغول تحصیل شوند.[۳][۵] در صورت سرپیچی پسران از قانونِ «سربازی اجباری پسران»، از حقوق شهروندی خود محروم می‌شوند. طبق آمار رسمی مسئولان جمهوری اسلامی، تا کنون حداقل سه میلیون نفر شهروند ایرانی، به‌دلیل غیبت در سربازی اجباری، از حقوق شهروندی خود محروم شده‌اند.[۱۸] پسران و مردان در ایران قبل از پایان انجام سربازی اجباری، از دریافت هرگونه خدمات دولتی مانند اخذ گذرنامه، دریافت پروانه کسب و بهره‌مندی از حقوق شهروندی خود، محروم و ممنوع شده و حتی ممکن است بازداشت شوند؛ مگر با داشتن معافیت دائمی یا موقت.[۲]

تعداد این محرومیت از حقوق شهروندی بسیار می‌باشد و بعضی از آن‌ها در زیر آمده‌است:[۳][۵][۷][۲۶][۵۰][۵۱][۶۰][۵۹][۱۱۳][۱۱۴]

تصویر واقع‌گرایی مربوط به ۱۷۸۰ میلادی. از مأموران اجباری وقتی یک فرد را برای سربازی اجباری دستگیر می‌کنند. اولین بار ناپلئون سربازی اجباری در فرانسه اجرا کرد و سپس با اعتراضات گسترده مردم در فرانسه لغو شد.[۱۱۵]
  • محروم شدن از ادامه تحصیل در مقاطع تحصیلی بالاتر موجود در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی
  • محرومیت از امضای سندهای رسمی مربوط به خرید، فروش و سایر سندها: از خرید و فروشِ خانه، خودرو، مِلک و… محروم و ممنوع می‌شوند.[۱۱۴]
  • محروم‌شدن از استخدام‌های به هر نوع: از استخدام‌های دولتی، روزمزد، شرکت‌های خصوصی، پروژه‌ای و… محروم و ممنوع می‌شوند.[۵۱][۵۹]
  • ممنوعیت از ادامه تحصیل در صورت مشخص نکردن وضعیتِ سربازی خود[۳][۵۸]
  • مشمولان غایبی که مدت غیبت اولیه آنان تا سه ماه باشد، به سه ماه اضافه خدمت و چنانچه مدت غیبت آنان از سه ماه تا یک سال باشد، به شش ماه اضافه خدمت تنبیه می‌گردند و مشمولینی که مدت غیبت اولیه آنان از یک سال تجاوز نماید علاوه بر شش ماه اضافه خدمت، فراری محسوب شده و جهتِ بازداشت به مراجع قضایی و پلیس معرفی خواهند شد.[۵۱]
  • محرومیت از شرکت در آزمایش‌های رانندگی و دریافت گواهینامه رانندگی[۱۱۴]
  • محروم و ممنوع‌شدن از شرکت در کنکور سراسری[۴][۱۱۴][۱۱۶]
  • محرومیت از دریافت بیمه خدمات: از هرنوع بیمه خدمات مانند بیمه پزشکی، بیمه خودرو، بیمه سلامت، بیمه بازنشستگی، بیمه حوادث، بیمه آتش‌سوزی، بیمه حمل‌ونقل، بیمه اموال، بیمه مسئولیت، بیمه ورزشی، بیمه ساختمانی، بیمه مسافرتی، و… محروم می‌شوند.[۵۰][۵۱][۵۹]
  • محرومیت از ثبت هر گونه نقل و انتقال اموال به‌طور مستقیم و غیر مستقیم در دفاتر اسناد رسمی.[۱۱۴]
  • محروم و ممنوع‌شدن از دریافت وام‌های بانک: از دریافت هر نوع وام بانک مانند وام‌های کارآفرینی، وام ازدواج، وام راه‌اندازی کسب‌وکار، وام خرید خودرو، وام مسکن، وام کالا، وام تعمیر مسکن، وام خودرو فرسوده، وام کشاورزی و… محروم می‌شوند.[۵۰][۵۹][۱۱۷]
  • محروم شدن از شغل‌ها و درآمدهای نیاز به معافیت[۵۹]
  • محروم شدن از عضویت و افتتاح حساب در بانک‌ها[۴۴][۵۹]
  • محروم شدن از اخذ پروانه کسب، راه‌اندازی کسب‌وکار و کار آفرینی[۶۱][۱۱۷]
  • محروم شدن از ادامه تحصیل و تحصیل در دانشگاه‌ها[۱۱۴]
  • محرومیت از صدور پروانه کسب و اجازه اشتغال و عضویت در شرکتهای تعاونی[۱۱۴]
  • مدت زمان محدود برای تحصیل در دانشگاه و پس از اتمام فرصتِ تحصیل، به‌جای استخدام و کمک به تشکیل خانواده، به سربازی فرستاده می‌شوند.[۱۱۸]
  • محروم شدن از استخدام در مراکز دولتی و خصوصی[۵۰]
  • درصورت شناسایی‌شدن توسط پلیس در زندان‌ها بازداشت شده و توسط پلیس به سربازی اجباری اعزام می‌شود.[۵۱]
  • ممنوعیت از سفر به کشورهای خارجی[۶۰]
  • محروم شدن از استخدام به هر صورت[۵۰]
  • محروم شدن از ادامه تحصیل در مقاطع تحصیلی بالاتر[۶]
  • محرومیت از داشتن گذرنامه[۱۱۴]
  • عدم برخورداری از معافیت کفالت
  • جریمه مشمولان غایب[۱۱۴]
  • عدم بهره‌مندی از پروانه کسب‌وکار[۵۹]
  • محرومیت از سایر حقوق شهروندی و ممنوعیت‌های بسیار دیگر

سهمیه جانبازی[ویرایش]

سربازان درحال تمرین تیراندازی

افرادی که دارای سهمیه جانبازی هستند و فرزندان آن‌ها، شامل کم‌کردن مدت زمانِ سربازی اجباری یا معافیت کامل سربازی آن‌ها می‌شود.[۱۴][۱۱۹] به‌طور کلی، هرچه درصد جانبازی شخص بالاتر بوده، دارای معافیت بیشتری برای فرزندان خود هستند.[۱۵][۱۲۰] افرادی که دارای ۲۵ درصد جانبازی باشند و فرزندان آن‌ها، از سربازی کاملاً معاف می‌شوند.[۱۲۱][۱۵][۱۲۲][۱۲۰] مطابق قوانین موجود برای سربازی اجباری، دریافت معافیت کامل، با سهمیه‌های جانبازی پدر حداقل ۲۵ درصد سهمیه‌های جانبازی مورد نیاز است که می‌توانند به ازای هر ۲۵ درصد، فرزندان‌شان کاملاً از سربازی اجباری معاف کنند.[۱۶][۱۲۳] سهمیه‌های جانبازی می‌تواند از پدر یا مادر به فرزندان‌شان برسد و مدت زمان سربازی اجباری را برای فرزندان خود کمتر کنند یا درصورت کافی‌بودنِ سهمیه‌های جانبازی، معافیت کامل از سربازی اجباری برای فرزندان خود بگیرند.[۱۵][۱۶][۱۲۴]

خرید سربازی[ویرایش]

خرید سربازی طرحی است که به‌صورت محدود در ایران به تصویب می‌رسد که با این طرح افرادی که تمکن مالی دارند، مرفه و ثروت قابل قبول دارند، می‌توانند سربازی اجباریِ خود را بخرند و فقط افرادی که توانایی مالی خوب ندارند، به سربازی اجباری بروند.[۱۳][۱۲۵][۱۲۶][۱۲۷] در صورت سرپیچی طبقه ضعیفِ مالی از سربازی اجباری، از حقوق شهروندی و اجتماعی خود محروم می‌شوند.[۱۲۸][۱۲۹][۱۳۰] تا کنون چندین بار طرح خرید سربازی به صورت محدود برای افراد ثروتمند در ایران اجرا شده‌است.[۱۳۱][۱۳۲][۱۳۳] این طرح موافق‌ها و مخالفان خود را دارد. اما همهٔ آن‌ها مخالف با اجبار در رفتنِ سربازی هستند.[۱۳۱][۱۳۴] در ایران همواره از سربازها و سربازی اجباری، به‌عنوان نیرو کارِ ارزان با حقوق کم استفاده می‌شود.[۸] در ایران پس از پایان یافتن جنگ هشت ساله ایران با عراق، صدای مخالفان سربازی اجباری، بلند و بلندتر شد.[۱۱] در سال ۱۳۷۷ اولین بار دولت آن زمان طرح خرید سربازی اجباری را به مدت سه سال اجرا کرده اما از آنجا که این طرح ناعادلانه تشخیص داده شد و به ضرر خانواده‌های فقیر و متوسط بود، ادامه نیافت اما در دولت‌های بعدی، این طرح بازهم اجرا شد.[۱۱] فرماندهان ستاد کل نیروهای مسلح، نظیر سردار موسی کمالی هربار پس از پایان طرح خرید سربازی، وعده داده‌اند طرح خرید سربازی چون تبعیض‌آمیز است، در آینده اجرا نخواهد شد اما پس از گذشت مدتی دوباره این طرح اجرا شده‌است.[۱۳۵] طرح خرید سربازی توسط مجلس شورا اسلامی و دولتِ وقت، مطرح می‌شود اما این ستاد کل نیروهای مسلح است که تصمیم نهایی برای اجرا این طرح تبعیض‌آمیز می‌گیرد.[۱۳] بیشتر اعضای ستاد کل نیروهای مسلح و همچنین فرمانده کل ستاد کل نیروهای مسلح، توسط رهبر جمهوری اسلامی انتخاب می‌شوند.[۱۹]

طرح‌های حذف سربازی اجباری[ویرایش]

تصویر مربوط به ۱۷۸۱ میلادی، فردی که برای سربازی اجباری دستگیر شده‌است. اولین بار ناپلئون سربازی اجباری، اجرا کرد و سپس با اعتراضات بزرگ مردم فرانسه ناپلئون تسلیم مردم شد و این قانون لغو کرد.[۱۳۶]

در رابطه با حذف سربازی اجباری که تنها برای پسران است، تاکنون طرح‌های مختلف ارائه شده‌است اما از ابتدا انقلاب ۱۳۵۷ تاکنون هیچ تغییر اساسی در سربازی اجباری داده نشده‌است و دولت ایران نسبت به انتقادها و مشکلات سربازی اجباری برای پسران، بی‌تفاوت است.[۱۱][۱۳۷] طبق گفته سرهنگ حلوایی، معاون سابق سازمان معافیت‌های سربازی، سالانه ۴۰۰ هزار نفر به سربازی اجباری اعزام می‌شوند اما «نیاز تمام نیروهای مسلح کشور نیمی از این تعداد است».[۸] یکی از طرح‌های ارائه شده برای حذف سربازی اجباری، «استخدام سربازِ حرفه‌ای» و آموزش آن‌ها به‌صورت حرفه‌ای است.[۱۳۸][۱۳۹] با اجرای این طرح دولت ایران باید به سربازِ حرفه‌ای خدمات و دستمزد بیشتر بدهد که تاکنون موافقت نشده‌است.[۱۴۰][۱۴۱][۱۴۲] در ایران همواره از سربازها و سربازی اجباری، به‌عنوان نیرو کارِ ارزان با حقوق کم استفاده می‌شود.[۸][۱۴۳] در حکومت‌هایی که سربازی اجباری دارند تلاش می‌کنند رنگ و لعاب مقدس به سربازی بزنند و عباراتی مثل «دوران مقدس سربازی»، «وظیفه عمومی» و «خدمت ملی» استفاده می‌کنند تا تلف‌شدنِ عمر سربازان را مقدس نشان‌دهند و در مقابل، مخالفان و آزادی‌خواهان از واژه‌هایی مانند دورانِ «بردگی»، «اجباری»، «بیگاری» و «اسارت» یاد می‌کنند.[۸][۹] با اجرا طرح «سربازی اختیاری» و «سربازی حرفه‌ای» دولت ایران باید عادلانه‌تر و متناسب با کار سربازان، خدمات و دستمزد سربازان را افزایش دهد.[۱۸][۱۴۳] اما چون در ایران از سربازان و سربازی اجباری، به‌عنوان نیرو کار ارزان با دستمزد ناچیز استفاده می‌شود، ستاد کل نیروهای مسلح با طرح «سربازی حرفه‌ای» و «سربازی اختیاری» مخالف است.[۱۸][۲۲] بیشتر اعضای ستاد کل نیروهای مسلح و همچنین فرمانده کل ستاد کل نیروهای مسلح، توسط رهبر جمهوری اسلامی انتخاب می‌شوند.[۱۹] بعضی از نمایندگان مجلس و فرماندهان نظامی جمهوری اسلامی، در واکنش به طرحِ حذف سربازی اجباری، سربازی اجباری را موضوعی حاکمیتی و امنیتی و از اختیارات علی خامنه‌ای به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح می‌دانند، با احتیاط با آن برخورد می‌کنند و این رهبر جمهوری اسلامی است که باید تصمیم نهایی را برای آینده سربازان بگیرد.[۱۰][۱۱][۲۱] علی خامنه‌ای دربارهٔ سربازی اجباری می‌گوید:

سربازی واقعاً مقدس است که در جنگ و صلح در صف اول نیازهای کشور قرار دارد. سربازها باید خدا را شکر کنند که در محیطی قرار گرفته‌اند که زمینه کسب علم و معرفت و فراگیری فضایل و تقوا در آن فراهم است و برای شکر این نعمت باید در سربازی کوشا باشند. باید احساس تباه‌شدنِ وقت و عمر به کسی که در حال گذراندن سربازی است، دست ندهد.[۱۲][۱۴۴]

— سید علی خامنه‌ای، [۱۴۵]

در مرداد ۱۳۹۳ تعدادی از دانشجویان در دیدار با علی خامنه‌ای درخواست کردند مدت زمان سربازی اجباری کاهش یابد که با مخالفت علی خامنه‌ای روبه‌رو شدند و علی خامنه‌ای بیان کرد: «راه حل مشکل، این نیست که مدت زمان سربازی را کم کنیم باید کارهای دیگر انجام داد.»[۱۴۶][۱۴۷] تعدادی از نمایندگان مجلس پس از آنکه دربارهٔ حذف سربازی اجباری و اجرا «سربازی حرفه‌ای» در رسانه‌ها صحبت کردند، ستاد کل نیروهای مسلح از آن نمایندگان مجلس در دادگاه‌ها و رسانه‌ها شکایت کرد.[۱۴۸] به‌همین دلیل بسیاری از نمایندگان مجلس تلاش می‌کنند تا جایی که می‌توانند دربارهٔ اجرا طرح «سربازی حرفه‌ای»، سکوت کنند.[۱۴۸]

امیر حاتمی، وزیر دفاع جمهوری اسلامی، با نقل‌قول از گفته‌های رهبر جمهوری اسلامی بیان کرد:[۲۱]

رهبر انقلاب گفتند سربازی واقعاً مقدس است که در جنگ و صلح در صف اول نیازهای کشور قرار دارد؛ بنابراین هم خانواده‌ها و هم جوانان، باید با شوق و علاقه برای سربازی بشتابند. سربازان نیز باید افتخار کنند که سربازی نظام و حکومتی را انجام می‌دهند که در رأس آن رهبری فرهیخته، دلسوز و مقتدر قراردارد.[۲۰][۲۱]

حشمت فلاحت پیشه، رئیس پیشینِ کمیسیون امنیت ملی مجلس شورا اسلامی، معتقد است سربازی اجباری، رانت است و دربارهٔ آن می‌گوید: «متأسفانه بر سربازی اجباری، رانت حاکم شده‌است و مسئولانی که مخالفِ داوطلبی‌شدن سربازی و سربازی اختیاری هستند، فرزندان‌شان را به سربازی اجباری نمی‌فرستند و این فرزندان مردم عادی هستند که به سربازی اجباری فرستاده می‌شوند، جان و مال آن‌ها به خطر می‌افتد و بدونِ آموزش در مقابل دشمنان حرفه‌ای قرار می‌گیرند.»[۱۴۹] حشمت فلاحت پیشه در ادامه دربارهٔ سربازی اجباری گفت: «متأسفانه طرح سربازی اختیاری و سربازی حرفه‌ای صورت نگرفت و معتقدم تصمیم گیرندگان سربازی اجباریِ فرزندان مردم، افراد بی‌دغدغه‌ای هستند که فرزند خودشان به سربازی اجباری نمی‌رود و اگر هم برود در بهترین مکان‌ها سربازی می‌کنند و در گروه سربازان خاص هستند.[۱۴۹] در زمان ریاستم در کمیسیون امنیت ملی، با حضور در مناطق مرزی شاهد آخرین سربازان کشور در مرزها بودم و معتقدم آن‌ها مظلوم‌ترین خدمت‌گزاران به مردم بودند. متأسفانه سن اغلب این سربازان که کشته می‌شوند نزدیک به ۱۹ سال است. این سربازان متأسفانه مجبور به درگیری و چالش با قاچاقچیان حرفه‌ای می‌شوند و حتی در معرض تهدیدات انتظامی و امنیتی قرار دارند.»[۱۴۹] حشمت فلاحت پیشه اجرا نشدنِ طرح «سربازی حرفه‌ای» را به‌دلیل مخالفت ستاد کل نیروهای مسلح می‌داند.[۱۴۹][۱۵۰] اغلب اعضای ستاد کل نیروهای مسلح از جمله فرمانده کل ستاد کل نیروهای مسلح، توسط رهبر جمهوری اسلامی انتخاب می‌شوند.[۱۹] دوره سربازی اجباری می‌تواند خطرناک باشد و تعدادی از سربازان به آخر دوره نمی‌رسند. مسئولان جمهوری اسلامی برای دهه‌ها از ابتدا انقلاب ۱۳۵۷ تا کنون، هیچ تغییر بنیادین در اصل سربازی اجباری در ایران نداده‌اند و به انتقادات و پیشنهادها بی‌توجه هستند، به نحوی که هنوز سربازی در این کشور حالت اجباری برای پسران دارد.[۲]

سردار موسی کمالی مشاور قرارگاه مهارت‌آموزیِ سربازان، می‌گوید: «خانواده‌ها باید فرزندان خود را برای انجام سربازی مقدس تشویق کنند» اما وی فرزند خود را به‌علت دَررفتگی‌دست، از سربازی معاف کرد[۴۳][۱۰] همچنین موسی کمالی دربارهٔ سربازی اجباری بیان می‌کند:[۱۰]

فرمانده معظم کل قوا (علی خامنه‌ای) فرمودند «سربازی واقعاً مقدس است که در زمان جنگ و صلح در صف اول نیازهای کشور قراردارد.» بنابراین سربازی واقعاً مقدس است.[۱۰] سربازی در این لباس مقدس، مثل جهاد فی سبیل الله است. برخی جوانان در فضای مجازی فکر می‌کنند که دیگر دوران سربازی اجباری به‌سر رسیده‌است و جوانانی هم خوش‌شان بیاید و آفرین بگویند، نمی‌توانند سربازی اجباری را حذف کنند. سربازی اجباری در ایران هیچ‌وقت به اتمام نخواهد رسید.[۱۰] بنابراین همان‌طور که رهبر انقلاب گفتند سربازی واقعاً مقدس است و ما تصمیم نداریم با حذف سربازی اجباری، از جوانان فرصت انجام این عمل مقدس را بگیریم.[۱۰]

سربازان نیرو زمینی ارتش در پادگان کرمانشاه

درحال حاضر سربازی اجباری در ایران پیشنهادها و انتقادها را نمی‌پذیرد، حتی اگر به بهای خودکشی سربازان تمام شود.[۸] محمدرضا اکبرحلوایی، معاون اسبق معافیت‌های سربازی است، دربارهٔ خودکشی سربازان می‌گوید: «اگر خاطرتان باشد پس از حادثه تصادف اتوبوس نی‌ریز که سربازان در آن کشته شدند، تعدادی از سربازان به فرماندهان پادگان آبیک حمله کردند. پس از آن سیاستی چیده شد که تماس بین فرماندهان و سربازان را به حداقل برساند. از نگاه من از آن روز به بعد اتفاقاً حمله و پرخاش به فرماندهان کمتر شد و خودکشی سربازان جایش را گرفت.[۲۷] متأسفانه اخبار خودکشی سربازها شنیده می‌شود اما انگار برای مسئولان اهمیتی ندارد. درحالی‌که ستاد نیروهای مسلح باید نسبت به این اتفاقات حساس باشد، سامانه غیررسمی داشته باشد و آمار این حوادث را در آن ثبت کند تا بتوان برنامه‌ای برای مقابله با آن طراحی کرد.»[۲۷] مشکلات سربازان ایرانی نیز شامل گرایش سربازان ایرانی به مواد مخدر، گرفتاری به بیماری‌های گوناگون و حتی مواردی، تمایل به خودکشی بوده‌است.[۲۳][۲۴] مشکلات دیگری همچون طلاق، آسیب‌های روانی و مهاجرت نخبگان، آسیب به اقتصاد سربازان، محرومیت از خدمات اجتماعی حاصلِ فرار از سربازی اجباری، عقب‌انداختن ازدواج آنان، عقب انداختن تحصیل دانشگاهی پسران و مردان، عقب‌انداختن استخدام و پیشرفت در شغل، عقب‌انداختن پیداکردنِ کار و… از دیگر عواقب سربازی اجباری پسران است.[۲۵][۲۶] حتی نظامیان جمهوری اسلامی مانند سردار موسی کمالی نسبت به ناعادلانه بودنِ دستمزد سربازان اعتراف کرده‌اند: «اگر بپرسید دستمزد سربازان عادلانه است، می‌گویم خیر، چرا که اگر بخواهیم حقوق عادلانه بدهیم باید طبق قانون باشد. از سوی دیگر هدف از سربازی اجباری، کاهش هزینه‌ها است. اگر بخواهیم دستمزد عادلانه بدهیم، بحث سربازی حرفه‌ای مطرح می‌شود. اعتراف می‌کنم سربازی اجباری، کاری سخت است. جوانان بهترین دوران زندگی‌شان را آمده‌اند سربازی کنند.»[۹۹]

نظامیان و فرماندهان جمهوری اسلامی، «کمبود بودجه» و نداشتنِ هزینه‌های لازم برای تشکیل نیروی مسلح حرفه‌ای، را علت اجرا نشدن طرح «سربازی حرفه‌ای» می‌دانند.[۱۱][۱۴۹][۱۵۱] رئیس وقت ستاد کل نیروهای مسلح، محمد باقری بیان می‌کند مانع اجرا طرح «سربازی حرفه‌ای» پول است و بودجه لازم برای این کار توسط مجلس شورا اسلامی، در نظر گرفته نشده‌است.[۱۵۲] هنگام ارائه طرح «سربازی حرفه‌ای» به ستاد کل نیروهای مسلح، کمیسیون امنیت ملی مجلس جزئیات تأمین مالی طرح «سربازی حرفه‌ای» مشخص کرد.[۱۵۳] برخلاف تصویب «سربازی حرفه‌ای» در کمیسیون امنیت ملی مجلس شورا اسلامی، ستاد کل نیروهای مسلح از اجرا قانون «سربازی حرفه‌ای» سرپیچی کرد.[۱۴۹] سپس ستاد کل نیروهای مسلح با انتشار سخنان علی خامنه‌ای، دلیلِ حذف‌نشدن سربازی را «مقدس‌بودن سربازی» توضیح داد و بیان‌کرد سربازی اجباری هیچ‌وقت در ایران حذف نخواهد شد.[۱۵۴] اغلب اعضای ستاد کل نیروهای مسلح از جمله فرمانده کل ستاد کل نیروهای مسلح، توسط رهبر جمهوری اسلامی انتخاب می‌شوند.[۱۹] با وجود مخالفت‌های جدی افراد سرشناس مانند محسن رضایی فرمانده سابق سپاه پاسداران و بسیاری از مسئولان حکومتی، هنوز اراده‌ای برای کنار گذاشتن طرح سربازی اجباری، وجود ندارد و طرح‌های جایگزین مانند «ارتشِ حرفه‌ای» یا «سربازی حرفه‌ای» در دستور کار قرار نگرفته‌است و مسئولان جمهوری اسلامی نسبت به مشکلات سربازی اجباری که فقط برای پسران است، بی‌توجه هستند و تغییر بنیادین صورت نمی‌گیرد.[۱۱][۱۵۵][۱۵۶] طرفداران حذف سربازی اجباری بیان می‌کنند با جایگزین شدن طرح «سربازی حرفه‌ای»، افرادی که علاقمند به سربازی هستند یا افرادی که بیکارند و به دنبال منبع درآمدی هستند، می‌توانند برای چند سال این شغل را انجام دهند و زندگی‌شان را تأمین کنند و مشکل بیکاری جوانان را با ایجاد شغلِ «سربازی حرفه‌ای» حل کرد.[۱۱][۱۵۷]

سربازان درحال تمرین تیراندازی

ارتش نیز می‌تواند روی این نیروهای «سربازی حرفه‌ای» سرمایه‌گذاری کرده و آموزشِ حرفه‌ای به آن‌ها بدهد و سایر جوانان به دنبال حرفه مورد علاقه خودشان بروند.[۱۱][۱۵۸] در بسیاری از کشورها انتقادها و اعتراض‌هایی به دوران سربازی اجباری صورت گرفته و در حال حاضر بیش از ۱۲۰ کشور جهان، سربازی اجباری ندارند.[۱۷][۱۵۹] امروزه بیشتر کشورهای دنیا به سمت نیروی انسانیِ حرفه‌ای برای ارتش و پلیس روی آورده‌اند اما ایران به همراه ۱۶ کشور دیگر از انگشت‌شمار کشورهای جهان هستند که بیش از یک سال سربازی اجباری است و در آن ۱۶ کشور که سربازی اجباری دارند، ایران در میان آن‌ها جزء کمیاب کشورهایی است که دختران و زنان کاملاً از سربازی اجباری معاف هستند.[۸] از عمر این روند پرهزینه و تقریباً ناکارآمد تأمین نیروی انسانی برای نیروهای مسلح ایران ۹۳ سال می‌گذرد با این حال در این مدت، تغییر ساختاری و عمده‌ای نکرده‌است.[۱۵۹] این شیوه کادرسازی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی منتقدان بسیاری دارد که البته صدایشان هیچ‌وقت در رسانه‌های رسمی ایران شنیده نمی‌شود.[۸][۱۶۰]

به‌جز اخبار رسمی که از طرف سازمان نظام وظیفه منتشر می‌شود، انتشار مطالب مرتبط با سربازی جز در موارد کمیاب ممنوع است.[۱۶۱] به همین دلیل کارزارها و گروه‌هایی در خارج از فضای رسانه‌ای ایران و در فضای مجازی، علیه شیوه قدیمی سربازگیری و سربازی اجباری در ایران فعالیت می‌کنند که معروف‌ترین آن‌ها کمپین‌های «نه به سربازی اجباری» و «بهبود سربازی» هستند.[۸][۱۶۱]

موارد هنگام خدمت و معافیت[ویرایش]

ماده چهارم قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب سال ۱۳۶۳ بیان می‌کند که سربازی در ایران ۳۰ سال است که به چهار دوره تقسیم می‌شود. خدمت دوره ضرورت (۲ سال)، دوره احتیاط (۸ سال)، دوره ذخیره اول (۱۰ سال) و دوره ذخیره دوم (۱۰ سال). همچنین این قانون به شورای عالی دفاع اجازه می‌دهد در شرایطی که تعداد مشمولان مازاد بر نیاز باشد، طول دوره ضرورت به ۱۸ ماه کاهش یابد.[۱۶۲] هم‌اکنون، سربازی ۲۴ ماه است. این دوره تا پیش از تاریخ ۱۶ مهر ۹۹، ۲۱ ماه بود. مدت سربازی در شرایط بد آب و هوایی به ۲۱ ماه و در مناطق جنگی و مرزی به ۱۷ ماه کاهش یافته‌است. قانون به حکومت اجازه می‌دهد تا طبقاتی از کارکنان وظیفه‌ای که خدمت دوره ضرورت را به پایان برده‌اند، برای تجدید یا تکمیل آموزش نظامی فراخوان کند. این فراخوانده شدگان، حقوقی معادل حقوق نفرات پایور هم‌درجهٔ خود دریافت خواهند کرد.

کسر از خدمت[ویرایش]

میزان کسر از خدمت مدرک تحصیلی در سال ۱۳۹۰[۱۶۳][۱۶۴]
مدرک تحصیلی میزان کسر از خدمت
(برحسب ماه)
لیسانس و سیکل ۱
فوق‌لیسانس و دیپلم ۲
دکترای پیوسته ۲
دکترا ۳
فوق دکترا ۴

۴ راه برای کاهش خدمت مشمولان غیر غایب وجود دارد:[۱۶۵]

  1. کسر خدمت ایثارگران[۱۶۶]
  2. کارکنان وظیفه غیربومی در مناطق امنیتی غیردرگیر، مناطق عملیاتی مناطق محروم و بد آب‌وهوا (کاهش زمان خدمت به ۱۹ ماه) و همچنین خدمت کارکنان وظیفه در مناطق جنگی و امنیتی درگیر (کاهش زمان خدمت به ۱۸ ماه)[۱۶۷][۱۶۸][۱۶۹]
  3. کسر خدمت فرزند (سه ماه کسر خدمت به ازای هر فرزند)[۱۷۰][۱۷۱]
  4. کسر خدمت نخبگان؛ کسر به میزان ۲ماه تا کل مدت خدمت[۱۷۲]

با توجه به ۲۱ ماهه شدن طول سربازی از سال ۱۳۹۴، ۳ ماه کسری مربوط به متأهل بودن لغو شد.[۱۷۱][۱۷۳][۱۷۴]

همچنین کسانی که سابقه بسیجی فعال داشته باشند، حداکثر تا ۶ ماه کسر خدمت می‌گیرند،[۱۷۵] و می‌توانند در سپاه سربازی کنند. از دهه ۸۰ شمسی در بین جوانان سربازی در سپاه در اصطلاح با عنوان «کویت» (آسان) مشهور بوده‌است زیرا حضور در صف صبحگاهی اردوگاه ساعت ۸ تا ۱۰ (پرسنلی و غیر پرسنلی) انجام شده و حداکثر ۶ ماه را در هر زمانی می‌توانند حضور نداشته باشند. مدت زمان لازم برای ۶ ماه کسر خدمت ۲ سال بسیج فعال (کارت بسیج فعال بر خلاف بسیج ساده) است اگرچه در اخبار به آن اشاره‌ای نمی‌شود.[۱۷۶] در ارتش در دهه ۱۳۶۰ و ۷۰ اگر شخصی در سربازی علیه یک فساد داخلی رخ داده در دادگاه نظامی شهادت می‌داد به احتمال بسیار پیشنهاد استخدام با ارتقاء درجه و مزایا دریافت می‌کرد که به مبارزه با فساد بسیار کمک می‌شد.

سربازان در پادگان نیروی زمینی ارتش

معافیت[ویرایش]

مقالهٔ اصلی: معافیت از سربازی در ایران

افرادی که دارای مصدومیت یا نارسایی‌های بدنی یا برخی شرایط اجتماعی و سیاسی هستند از سربازی معاف می‌شوند. اساساً دو نوع معافیت وجود دارد: معافیت موقت و معافیت دائم.[۱۷۷] افرادی که دارای شرایطی خاص باشند، از طریق بنیاد ملی نخبگان می‌توانند دوره سربازی را با طی دوره آموزشی و انجام یک پروژه به جای مابقی دوره، به اتمام برسانند.[۱۷۸] دارا بودن شرایط خاص جسمی یا روانی، یکی از امکان‌های معافیت است که جزئیات آن‌ها را می‌توان در سایت وظیفه عمومی مشاهده کرد.[۱۷۹] معافیت کفالت به معافیتی گفته می‌شود که به دلیل سرپرستی از افراد خانواده به شخص مشمول داده می‌شود.[۱۸۰] [۱۸۱]

جانبازان می‌توانند برای فرزند خود معافیت کفالت بگیرند. در صورتی که درصد جانبازی بیش از ۲۵٪ باشد، می‌توانند فرزند دیگر خود را نیز از سربازی معاف کنند.[۱۸۲] معافیت تحصیلی، از معافیت‌های موقت است؛ به این معنی که دانش‌آموزان و دانشجویان تا هنگامی که به یادگیری مشغولند، از سربازی معاف هستند.[نیازمند منبع] در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۸، مسئولان سازمان وظیفه عمومی جمهوری اسلامی ایران به دلیل تراکم بیش از حد مشمولین سربازی، قوانین جدید معافیت را اعلام کردند که این نوع معافیت از اول فروردین ۱۳۹۱ متوقف شد.[نیازمند منبع] در این میان، مبتلایان به آشفتگی جنسیتی از سربازی معاف هستند. به این صورت که ابتدا یک دورهٔ شش‌ماهه معافیت موقت برای پیگیری‌های لازم در پزشکی قانونی و اخذ مجوز از قوه قضاییه داد می‌شود و در صورت اثبات، معافیت دائم داده می‌شود.[۱۸۳][۱۸۴]

در ایران و بر اساس قانون جامع حمایت از معلولین،[۱۸۵] معلولینی که دارای شرایط متن این قانون باشند از سربازی معاف شده‌اند و معافیت پزشکی دریافت می‌کنند. گزارش‌هایی از وجود تبعیض در استخدام میان افراد دارای معافیت پزشکی توسط ادارات دولتی یا خصوصی در میان مردم و رسانه‌ها وجود دارد.[نیازمند منبع] از آنجایی که فشار روحی، روانی و اقتصادی زیادی بر خانواده‌های دارای فرزند معلول وجود دارد، در گذشته امکان معافیت برای یک پسر دیگر و سالم خانواده دارای فرزند معلول نیز وجود داشت. اما هم‌اکنون و بر اساس ماده ۶ قانون جامع حمایت از حقوق معلولان،[۱۸۵] فقط خانواده‌های دارای دو فرزند معلول می‌توانند فرزند دیگر و سالم خود را از سربازی معاف کنند. افرادی که بر اساس متن این قانون، والدین آنها دارای معلولیت باشند از سربازی معاف شده‌اند.

سربازان نیرو زمینی ارتش

خروج از کشور[ویرایش]

استفاده از تسهیلات تردد مشمولان خارج از ایران، تسهیلاتی بود که بر اساس آن، کسانی که سه سال اقامت پیوسته در خارج از ایران داشته باشند، در هرسال دو نوبت و درمجموع سه ماه می‌توانند به داخل ایران تردد کنند.[۱۸۶][۱۸۷][۱۸۸]

کسانی که سربازی را به پایان نبرده باشند یا معافیت نداشته باشند، برای تحصیل در خارج از کشور و خروج از کشور برای مدت تا یک ماه ۱۵ میلیون تومان و برای مدت بیش از آن ۲۰ میلیون تومان وثیقه بگذارند؛ که این قانون در سال ۱۳۹۶ لغو، و کلیهٔ افراد مشمول دیپلم برای تحصیل در خارج از کشور باید حتماً دارای معافیت یا کارت پایان خدمت باشند.

مخالفت‌ها و موافقت‌ها[ویرایش]

موافقان اندک سربازی اجباری در ایران، به «ساخته شدن جوان» و «ادای دین به میهن» به عنوان چرایی‌های موافقت خود، اشاره می‌کنند و مخالفان پرشمار آن، استدلال‌هایی دیگر دارند که شامل رنج سربازان می‌شود.[۱۸۹] روش کادرسازی نیروهای مسلح ایران از طریق سربازی، منتقدهای بسیاری دارد؛ هرچند که صدای این نقدگران، تقریباً هیچ‌گاه در رسانه‌های رسمی درون ایران، شنیده نشده‌است.[۱۹۰] مهاجرت جوانان ایرانی از این کشور برای فرار از سربازی، بهره‌وری کم سربازان اجباری در هنگام شرایط جنگی، وضع بد سربازان از دید مالی، فیزیکی، عاطفی و آسیب‌های فیزیکی هم گرفتن معافیت، هم هنگام سربازی، از جمله مشکلات سربازی اجباری در ایران، دانسته شده‌اند. با این وجود، مسئولان جمهوری اسلامی برای دهه‌ها، هیچ تغییر بنیادینی در اصل سربازی در ایران، نداده‌اند و به انتقادات، بی‌توجه بودند.[۱۹۰] با این حال، افزون بر تأمین برخی از نیازهای دفاعی ایران، عامل‌های پنهان و آشکار بسیاری نیز برای ادامه‌یافتن سربازی در ایران، وجود دارند. نظامیان ایران، افزون بر نقش‌های آشکاری که دارند، نقش‌های پنهانی بسیاری نیز در قدرت و سیاست دارند و بخشی از این را، از نیروی انسانی که به خدمت می‌گیرند، دارند.[۱۹۰]

دوره‌های سربازی اجباری[ویرایش]

دوره نخست سربازی، آموزشی نام دارد که معمولاً دو ماه به طول می‌انجامد. همچنین به مدت زمانی که یک سرباز بیش از خدمت قانونی خود تا پایان سربازی به دلیل تنبیه یا … به سربازی ادامه می‌دهد، اضافه خدمت اطلاق می‌شود.

دوره آموزشی[ویرایش]

سربازان نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در هنگام تمرین تیراندازی

یکی از اصلی‌ترین دوره‌های سربازی آموزشی است که در آن آموزش‌های نظامی به سربازان داده می‌شود به‌طوری‌که قادر باشند پس این دوره در جنگ حضور یابند. این دوره که دو ماه به طول می‌انجامد شامل آموزش‌هایی از قبیل اسلحه‌شناسی، آموزش تیراندازی، انواع استتار، مسیریابی در شب و روز و … است.[۱۹۱] در سال ۱۳۹۵ مسئولان نظام وظیفه عمومی با توجه به تغییر شیوه جنگ‌های نوین و به منظور مهارت افزایی و مقابله با جنگ نرم، تغییرات قریب‌الوقوع برای سرفصل‌های دوره آموزشی را اعلام کردند.[۱۹۲]

دوره کُد[ویرایش]

دوره کد دوره‌ای دوماهه، بعد از دوران آموزشی می‌باشد و سربازانی که دوره کد خورده باشند به جای اعزام به یگان خدمتی، به مدت دو ماه تحت آموزش‌های تخصصی قرار خواهند گرفت. تفاوت دوره کد با دوره آموزشی فقط در تخصصی بودن مطالب است. این دوره فقط مخصوص ارتش و نیروی انتظامی می‌باشد و برای رشته‌های مرتبط با نیاز ارتش و نیرو انتظامی تعبیه شده‌است تا ارتش و نیرو انتظامی نسبت به نیازهای تخصصی خود در دوره‌های دوماهه (دوره کد) نیروهای تخصصی خود را برای ادامه سربازی تربیت نماید.[۱۹۱]

دوره خدمت[ویرایش]

پس از دوره آموزشی، دوره خدمت آغاز می‌شود. در این هنگام است که با توجه به میزان تحصیلات سربازان درجه نظامی دریافت می‌کنند و پس از تقسیم برای انجام ادامهٔ خدمت به شهرهای مختلف فرستاده می‌شوند. معمولاً سربازان تا پایان دوره خدمت در همان یگان سربازی خواهند کرد.[۱۹۱]

درجه نظامی و اثر مدرک تحصیلی[ویرایش]

درجه سربازان با توجه به مدرک تحصیلی در سال ۱۴۰۱[۱۹۳][۱۹۴][۱۹۵]
مدرک تحصیلی درجه نظامی
زیر دیپلم سرباز یکم و دوم سوم یا صفر
دیپلم سرباز یکم و سرجوخه و گروهبان سوم
فوق‌دیپلم درجه گروهبان سومی گروهبان دومی و گروهبان یکمی
لیسانس درجه استوار دومی و استوار یکمی و ستوان سوم و گروهبان یکمی
فوق‌لیسانس درجه ستوان سوم و ستوان دوم
دکترای پزشکی و دکترای تخصصی PHD درجه ستوان یکم
فوق تخصص پزشکی یا فوق دکترا تخصصی PHD درجه سروانی

هر چه که میزان تحصیلات فرد بالاتر باشد، درجهٔ وی نیز بالاتر خواهد بود. سربازان با مدرک دیپلم و زیردیپلم به درجه سرباز صفر و سرجوخه و سربازان با مدرک فوق دیپلم به درجه گروهبان سومی گروهبان دومی و گروهبان یکمی و بنابر قانون سربازی اجباری، نفراتی که دارای مدرک کارشناسی درجه استوار دومی و استوار یکمی و ستوان سوم و فارغ التحصیلان که دارای مدرک کارشناسی ارشد درجه ستوان سوم و ستوان دوم و فارغ التحصیلان دکترا تخصصی PHD و دکترا پزشکی درجه ستوان یکمی نائل می‌شوند . افراد درصورتی که در ارتش سرباز باشند و در دوره کد انتخاب شوند گاهی به یک درجه بالاتر نایل می‌شوند.[۱۹۶]

ارگان‌های سربازگیر[ویرایش]

سربازان به ارگان‌های مختلفی فرستاده می‌شوند از جمله ارتش، سپاه، نیروی انتظامی و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح. برخی ارگان‌ها برای حفاظت از مجموعهٔ خود دست به تولید ارگان جدیدی به نام یگان حفاظت زدند که شامل یگان حفاظت دادگستری، سازمان زندان‌ها، میراث فرهنگی، محیط زیست، منابع طبیعی، زمین و مسکن، شهرداری و شیلات و… می‌باشد اما برخی سربازان بعضا در ارگان‌های دولتی به عنوان سرباز امریه در اختیار گرفته می‌شوند.

دستمزد[ویرایش]

در ایران همواره از سربازها و سربازی اجباری، به‌عنوان نیرو کارِ ارزان با حقوق کم استفاده می‌شود.[۸]

سردار موسی کمالی رئیس اداره سرمایه انسانی ستاد کل نیروهای مسلح، دربارهٔ ناعادلانه بودن میزان دستمزد سربازان بیان می‌کند: «اگر بپرسید دستمزد سربازان عادلانه است، می‌گویم خیر، چرا که اگر بخواهیم حقوق عادلانه بدهیم باید طبق قانون باشد. از سوی دیگر هدف از سربازی اجباری، کاهش هزینه‌ها است. برای اینکه هزینه برای کشور کاهش پیدا کند، بخشی را خود مردم سربازی می‌کنند. اگر بخواهیم دستمزد عادلانه بدهیم، بحث سربازی حرفه‌ای، پیمانی و قراردادی مطرح می‌شود. اعتراف می‌کنم سربازی اجباری، کاری سخت است. جوانان بهترین دوران زندگی‌شان را آمده‌اند سربازی کنند.»[۹۹] حقوق سربازان وظیفه در طول سربازی اجباری، با توجه به درجه آن‌ها تعیین می‌شود. این حقوق ناچیز باعث شده تا بسیاری از سربازان نسبت به دریافتی خود معترض باشند.[۱۹۷]

بر اساس ماده ۴۹ قانون سربازی اجباری، حقوق دریافتی یک سرباز باید بین ۶۰ تا ۹۰ درصد حقوق کارکنان رسمی باشد. بر اساس ماده ۵۰ قانون سربازی اجباری، «افسران و درجه داران وظیفه در صورت اعزام به مأموریت یا انتقال یا خدمت در مناطق محروم و بد آب و هوا مشمول مقررات فوق‌العاده و مزایای مربوط به افسران و درجه داران کادر ثابت نسبت به حقوق آنان خواهند بود. سایر کارکنان وظیفه در موارد مذکور از دو سوم فوق‌العاده‌ها و مزایای درجه گروهبان دومی کادر ثابت نسبت به حقوق آنان برخوردار خواهند بود. سایر کارکنان وظیفه در موارد مذکور از دو سوم فوق‌العاده‌ها و مزایای درجه گروهبان دومی کادر ثابت برخوردار خواهند شد.»[۱۹۸][۱۹۹] اداره منابع انسانی ستاد کل نیروهای مسلح، در فروردین سال ۱۳۹۴ اعلام کرد که برنامه خاصی برای افزایش حقوق سربازان وجود ندارد.[۱۹۸][۲۰۰] و دریافتی سربازان فقط به اندازه درصد افزایش حقوق کارمندان دولت در پایان هر سال افزایش خواهد یافت.[۲۰۱][۲۰۲] سردار موسی کمالی، رئیس اداره سرمایه انسانی ستادکل نیروهای مسلح، در صفحه شخصی‌اش در اینستاگرام نوشت:

وی پیشتر نیز از تأمین نشدن بودجه مستمری سربازان گلایه کرده بود.[۲۰۳]

فرار از سربازی[ویرایش]

اطلاعات بیشتر: فرار از خدمت

بر پایه اعلام ناجا تا سال ۱۴۰۰، ۴ میلیون سرباز فراری شناسایی شده‌است.[۲۰۴][۲۰۵] در سال ۱۳۹۲ هرگونه بخشش برای کسانی که از سربازی فرار کرده‌اند لغو شده و دلیل آن مشوق بودن برای افزایش سرباز فراری‌ها اعلام شد. طبق این تصمیم، تمامی افراد ذکور که به سربازی نرفته‌اند تا پایان ۵۰ سالگی همچنان در شمول سربازی اجباری، هستند. هرچند تسهیلاتی برای آنان در نظر گرفته شد تا در محل سکونت سربازی خود را انجام دهند.[۲۰۶] بر پایه قانونی که از سال ۱۳۹۴ اجرا شد، سربازانی که بیش از ۸ سال غیبت داشته‌اند می‌توانند با پرداخت جریمه معاف شوند.[۲۰۷]

پیشینه و تاریخ[ویرایش]

قاجار[ویرایش]

کتابچه قانون نظامیه

ناصرالدین‌شاه قاجار در سال ۱۲۸۲ قمری (۱۲۴۴ خورشیدی) به سپه‌سالار اعظم دستور داد برای ایجاد نظم در قشون ایران و وحدت رویه در تکالیف دولت نسبت به سربازان، تکالیف آحاد افراد نظامی نسبت به دولت، حدود تنبیهات و پاداش نظامیان، قانون نظامی تهیه کند. این قانون در کتابی تحت عنوان «کتابچهٔ قانون نظامیه» به نگارش درآمد و در روز ۳ ربیع‌الثانی ۱۲۸۲ قمری به حکم ناصرالدین‌شاه به تمام افواج ایران ابلاغ گردید و همهٔ آنها مکلف به اجرای آن شدند.[۱۱]

فصل چهارم از باب اول این کتاب «در وضع گرفتن و مدت خدمت و قرار فراری» می‌باشد. در مادهٔ اول می‌خوانیم که بهترین راه برای گرفتن سرباز این است که ابتدا تحریر نفوس (سرشماری) انجام شود ولی با توجه به اینکه چنین امر سترگی هنوز در ایران انجام نگرفته بود، قانون به صاحب‌منصبان (افسران) هر فوج اجازه می‌داد طبق توافق با مالک هر ده یا ولایت، تعداد مورد نیاز سرباز خود را تأمین کنند. مالک یا کدخدا باید تضمین عدم فرار سرباز را هم می‌دادند و در صورت فرار سرباز از محل خدمت، هر شخصی اعم از اعضای خانواده یا ضامن‌ها موظف بود جای خالی او را در محل سربازی پر کند تا سرباز فراری به محل سربازی بازگردد. اگر مشخص می‌شد خانوادهٔ سرباز فراری او را پنهان کرده‌اند و به مقامات خبر نداده‌اند، وزارت جنگ مأموری برای تخریب خانهٔ آن خانواده می‌فرستاد.[۲۰۸]

اما مدت سربازی طبق مادهٔ سوم این قانون ۱۰ سال تعیین گردیده بود به این شکل که هر دو سال یک مرخصی دو ساله به سرباز داده می‌شد و در نهایت یک سرباز شش سال در محل سربازی و چهار سال در مرخصی می‌ماند تا اینکه برای همیشه از سربازی مرخص شود. سربازان متوفی، پیر، معیوب و از کارافتاده در این مدت از فهرست حذف و مرخص می‌شدند و به جای آن‌ها سربازان جدید گرفته می‌شد.[۲۰۹]

آنچه از این کتاب بر می‌آید آن است که گرفتن سرباز پیش از آن تاریخ به انحاء مختلف وجود داشته و این قانون تنها به ایجاد نظم و وحدت رویه در سربازگیری و سایر مسائل نظامی پرداخته‌است.

پهلوی[ویرایش]

یک سرباز ایرانی به همراه فرمانده اش در دههٔ سی خورشیدی[۲۱۰]

قانون ۳۲ ماده‌ای سربازی اجباری، در ۱۶ خرداد ۱۳۰۴ در مجلس شورای ملی به تصویب رسید.[۲۱۱][۲۱۰][۲۱۲] بر پایهٔ بند اول این قانون، همهٔ افراد ذکور بالای ۲۱ سال، می‌بایست برای ۲ سال به سربازی می‌رفتند.[۲۱۲][۲۱۳][۲۱۴] در آن دوران، چون ۱ میلیون نفر شرایط تعیین شده برای سربازی را داشتند و نیاز کشور ۱۰۰هزار نفر بود، قرار شد که از هر ۱۰ نفر فقط یک نفر به سربازی رود.[۲۱۰]

برقراری خدمت وظیفه ملی اجباری، دیگر تصمیم مهم رضاشاه در بخش نظامی بود. مدت آن را برای همگان ۲ سال و برای دارندگان گواهینامهٔ تحصیلی متوسطه یا بیشتر، یک سال تعیین کرد. اهمیت بنیان‌گذاری سربازی اجباری در ایران آن دوره، در حالت اجتماعی آن بود. این تصمیم، یک انقلاب اجتماعی تمام‌عیار در ایران آن دوره بود. چرا که در عمل نیز اجباری بود و برای نخستین‌بار، جوانان برخواسته از طبقات، گروه‌های اجتماعی و مناطق گوناگون، با هم درآمیخته شدند که گامی اساسی در تحکیم مبانی واقعی وحدت ملی و همدلی میان ایرانیان بود.[۲۱۵] اگرچه، روحانیان ایران به مخالفت با چنین چیزی برخاستند و آن را مخالف «شرع مقدس» اعلام کردند سپس تظاهراتی شدید و خشن در قم و مشهد به پا کردند که رضاشاه نیز در پاسخ، فرمان داد که با قدرت و حتی خشونت، به تظاهرات روحانیان پایان داده شود و همین کار نیز انجام شد.[۲۱۵]

در ایران، برای نخستین بار، لایحهٔ سربازی اجباری نظام وظیفه در سال ۱۳۰۳ توسط رضا شاه به مجلس شورای ملی چهارم تقدیم شد و قانون نظام اجباری که مشتمل بر سی و شش ماده بود، در نشست ۱۷۸ مجلس شورای ملی، دوره ۵ در شانزدهم خرداد ۱۳۰۴، به تصویب رسید تا بخشی از نیاز نظامی ایران آن دوران را بر طرف سازد. اهمیت بنیان‌گذاری سربازی در ایران آن دوره، در حالت اجتماعی آن بود. این تصمیم، یک انقلاب اجتماعی تمام‌عیار در ایران آن هنگام بود. چرا که در عمل نیز اجباری بود و برای نخستین‌بار در این کشور، جوانان برخواسته از طبقه‌ها، گروه‌های اجتماعی و مناطق گوناگون، با هم درآمیخته شدند که گامی اساسی در تحکیم مبانی واقعی وحدت ملی و همدلی میان ایرانیان در آن دوران بود. گفتنی است پیش از آن هم سربازی اجباری در ایران وجود داشت اما نیاز قشون به سرباز از طریق توافقی که میان افسران نظامی و صاحبان ده‌ها انجام می‌گرفت تأمین می‌شد. قانونی که در ۱۳۰۳ به تصویب رسید باعث شد سربازی برای همگان اجباری شود تا عدالت درگرفتن نیرو رعایت شود.

در سال ۱۳۳۵ امور سربازگیری از حوزه اختیارات ارتش خارج و به وزارت کشور سپرده شد اما اجرای این قانون به علت عدم آمادگی وزارت کشور تا مهرماه سال ۱۳۴۱ به تعویق افتاد.[۲۱۶] این قانون تا زمان انقلاب ۱۳۵۷، دچار دگرگونی زیادی نشد.

جمهوری اسلامی[ویرایش]

میزان جریمه مشمولان غایب در سال ۱۳۹۵[۲۱۷][۲۱۸][۲۱۹]
مدرک تحصیلی میزان جریمه
(برحسب میلیون ریال)
زیر دیپلم ۱۰۰
دیپلم ۱۵۰
فوق‌دیپلم ۲۰۰
لیسانس ۲۵۰
فوق‌لیسانس ۳۰۰
دکترای غیرپزشکی ۳۵۰
دکترای پزشکی ۴۰۰
پزشکان متخصص و بالاتر ۵۰۰

در سال ۱۳۶۳ و با توجه به شرایط جنگی کشور، قانون سربازی مشتمل بر ۶۷ ماده و ۵۷ تبصره در روز یکشنبه ۲۹ مهرماه ۱۳۶۳ در مجلس شورای اسلامی تصویب شد.[۲۱۰] نخستین‌بار در آذر ماه سال ۱۳۷۷ برای دورانی سه ساله سربازان مجاز شدند تا با پرداخت مبالغی از سربازی معاف شوند[۲۲۰] و ۳۵۰ هزار تن، سربازیشان را خریدند.[۲۲۰]

سربازی در ایران ۳۰ سال است و شامل چهار دوره ضرورت (دو سال)، احتیاط(۸ سال)، ذخیره اول (۱۰ سال) و ذخیره دوم (۱۰ سال) می‌شود. در دوران صلح اجازه داده شده که این مدت به ۱۸ ماه کاهش یابد.[۲۲۱]

نظر روح‌الله خمینی دربارهٔ سربازی اجباری[ویرایش]

سرباز اسلام هستید باید همه چیزتان را اسلامی کنید. سرباز در دولت اسلامی مثل سربازان صدر اسلام، با خداست …. در رژیم اسلامی کار، کار خدائی است و سرباز، سرباز خداست و قوی است. کاری بکنید که خودتان هم ساخته بشوید. همان‌طور که سربازهای صدر اسلام در عین حالی که سربایی می‌کردند وظایف صوریه اسلام را هم به تمام معنا بجا می‌آوردند.[۱۲][۲۲۲]

نظر علی خامنه‌ای دربارهٔ سربازی اجباری[ویرایش]

سربازی واقعاً مقدس است که در جنگ و صلح در صف اول نیازهای کشور قرار دارد. سربازها باید خدا را شکر کنند، که در محیطی قرار گرفته‌اند که زمینه کسب علم و معرفت و فراگیری فضایل و تقوا در آن فراهم است و برای شکر این نعمت باید در سربازی کوشا باشند. باید احساس تباه‌شدنِ وقت و عمر به کسی که در حال گذراندن سربازی است، دست ندهد.[۱۲][۲۲۲] ۱ اسفند ۱۳۶۹،[۱۴۴] سید علی خامنه‌ای

در ۳۰ آذر ۱۳۹۳، به دولت، اجازه داده شد تا مشمولان سربازی را که «بیش از ۱۰ سال» غیبت دارند، با پرداخت دریافت جریمه مدت زمان غیبت، معاف نماید.[۲۲۳] در لایحه بودجه سال ۱۳۹۵، دولت پیشنهاد معافیت با پرداخت جریمه برای افراد با ۵ سال غیبت را داد، ولی ستاد کل نیروهای مسلح با آن مخالفت کرد و مدت غیبت ۸ سال را پیشنهاد داد. کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی در نهایت با ۸ سال موافقت کردند.[۲۲۴] مبلغ جریمه بین ۱۰ تا ۵۰ میلیون تومان بر اساس مدرک تحصیلی تعیین شد.[۲۲۰] هرچند که برخی نمایندگان به دلیل تبعیض به‌وجود آمده به خاطر توانایی ثروتمندان در خرید سربازی مخالف این طرح بودند.[۲۲۵] دارندگان این نوع معافی مجاز به نمایندگی مجلس، عضویت در شوراهای اسلامی و انتصاب در سمت‌های مدیریتی نیستند.[۲۱۹] تبصره مربوط به آن در لایحه بودجهٔ سال ۱۳۹۶ نیز گنجانده شده‌است.[۲۲۶][۲۲۷]

یک سرباز ایرانی در سال ۲۰۰۸

در طول دههٔ ۱۳۹۰، اختیاری شدن سربازی در ایران بسیار مورد توجه بود؛ تا اینکه در اوایل سال ۱۴۰۰، اندکی پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۴۰۰)، ابوالفضل ابوترابی، نماینده مجلس یازدهم شورای اسلامی بار دیگر، به چگونگی نظام وظیفه در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی پرداخت. او در این دوره، از سوی رسانه‌های درون ایران به عنوان «طراح طرح اصلاح قانون سربازی» معرفی شد و اعلام کرد که حکومت جمهوری اسلامی ایران، با پافشاری بر سربازی اجباری، برای خود، «کارخانه دشمن‌سازی» ساخته‌است.[۲۲۸] طرح او به شکل خلاصه، می‌گفت که کسانی که سربازی نمی‌روند، باید تا ۵۰ سالگی‌شان، بر پایه جدولی خدماتی، «مالیات امنیت» پرداخت کنند و کسانی هم که بخواهند به سربازی بروند، با افزایش مدت سربازی از دو به پنج سال روبرو خواهند شد که ۳ سال آن، اختیاری است. همچنین بخش‌هایی نیز برای دادن اولویت‌هایی چون اولویت استخدامی، به کسانی که سربازی کامل را طی کرده‌اند، در این طرح، دیده می‌شد. وی در مجلس یازدهم جمهوری اسلامی، همچنین تأکید داشت که قانون کنونی این دوره، باعث غیبت یا فرار سه میلیون جوان این کشور از سربازی شده‌است و چنین چیزی، از آنان، «مجرم» ساخته‌است. در این دوره، این طرح، بسیار مورد توجه رسانه‌های ایرانی قرار گرفت.[۲۲۸]

کمی بعد، ابوالفضل شکارچی، مقام نظامی ایرانی و سخنگوی ارشد نیروهای مسلح، اظهارنظرها پیرامون اختیاری شدن سربازی در این کشور را کارشناسی‌نشده خواند و گفت: «مطرح کردن اینگونه مسائل آن هم نزدیک انتخابات در برابر دوربین، شعاری و انتخاباتی است».[۲۲۹]

موافقان اندکِ سربازی اجباری در ایران، به «ساخته‌شدن جوان» و «ادای دِین به میهن» به عنوان چرایی‌های موافقت خود، اشاره می‌کنند و مخالفان پرشمار آن، استدلال‌هایی دیگر دارند که شامل رنج سربازان می‌شود. طلاق، آسیب‌های روانی و مهاجرت نخبگان، آسیب به اقتصاد سربازان و سربار خانواده شدن و عقب‌انداختن ازدواج آنان، از دلایل مخالفان سربازی اجباری بوده‌اند. با این وجود، مسئولان جمهوری اسلامی برای دهه‌ها، هیچ تغییر بنیادینی در اصل سربازی در ایران، نداده‌اند و به انتقادات، بی‌توجه بودند به نحوی که هنوز، سربازی در این کشور، حالتی اجباری دارد.[۲۳۰][۲۳۱]

قانون اساسی جمهوری اسلامی[ویرایش]

بر پایهٔ آمار، به‌طور متوسط هر سال ۸۰۰ هزار مشمول در کشور به سربازی اعزام می‌شوند که نزدیک به ۲۰ درصد از این شمار، متأهل هستند و مسائل و مشکلات خودشان را نیز دارند. هر چند که سامانه ویژه‌ای برای اعلام شمار سربازها وجود ندارد اما گفته می‌شود که هم‌اکنون نزدیک یک میلیون و ۴۰۰ هزار ایرانی در حال گذراندن دوران سربازی هستند.[۲۳۲]

بهداشت و سلامتی سربازان[ویرایش]

آلودگی و بیماری‌های گوناگون، از مشکلات دیگرِ سربازان ایرانی، در منطقه‌های خاص و حتی دور از مرکز کشور است؛ در مواردی این بیماری‌ها، هزینه‌هایی را نیز به سرباز و خانواده‌اش تحمیل می‌کنند.[۱۰۹]

پس از گسترش کرونا در ایران، مقام‌های نظامی وابسته، به خانواده‌های سربازان اطمینان دادند که فرزندانشان، درگیر این ویروس، نخواهند شد و از انجام کارهای پیشگیری در مراکزشان، خبر دادند.[۲۳۳]

تقی مهری، رئیس سازمان وظیفه عمومی ناجا در تاریخ خرداد ۱۳۹۹ دربارهٔ فوت سربازان بر اثر کرونا گفت: «خوشبختانه از اولین روزی که کرونا وارد ایران شد تا به الان، هیچ سربازی بر اثر کرونا فوت نکرده‌است.»[۲۳۴][۲۳۵] گفتنی‌است تا خرداد ۱۳۹۹ طبق آمار رسمی مسئولان جمهوری اسلامی، فوتی‌های کرونا در ایران حدود ۸ هزار و ۱۲ نفر جان باخته بودند.[۲۳۶][۲۳۷][۲۳۸] که طبق گفته‌های رئیس سازمان وظیفه عمومی، در میان این ۸ هزار فوتی کرونا در ایران، حتی یک سرباز هم نبوده‌است.[۲۳۴]

مشکلاتی همچون گرایش سربازان ایرانی به مواد مخدر به دلیل مسائل روحی ناشی از ناخواسته‌بودن این گونه زندگی، هزینهٔ بیرون آمدن آنان از اقتصاد و بی‌انگیزگی‌شان در دوران خدمت نیز، هزینه‌های بسیاری برای ایران، دربردارد. همچنین بر پایهٔ آمار رسمی، حدود پنج درصد از سربازان در این کشور، معتاد می‌شوند که به گزارش بی‌بی‌سی فارسی، آمار آن، احتمالاً بیشتر از اینها است.[۱۹۰]

حوادث و جنجال‌ها[ویرایش]

  • کمپین نه به سربازی اجباری در ایران از شهریور ۱۳۹۲، با هدف آگاهی‌رسانی و تحقق سربازی اختیاری در ایران آغاز به کار کرده‌است.[۲۳۹][۲۴۰][۲۴۱][۲۴۲][۲۴۳] این کمپین با ترجمه متون اقتصادی و حقوق بشری در خصوص ضرورت سربازی اختیاری فعالیت می‌کند.[۲۴۴][۲۴۵] آن‌ها هدف خود را بهبود سربازی اعلام کرده‌اند و نه حذف آن.[۲۴۶]
  • سردار موسی کمالی، از فرماندهان ستاد کل نیروهای مسلح، وقتی خبرنگار از او می‌پرسد آیا فرزند او به سربازی رفته‌است یا نه، پاسخ می‌دهد: «خیر، فرزندم معاف شد. یک شرایط معافیت این بود که اگر کسی دَررفتگی‌دست داشته‌باشد، می‌تواند از سربازی معاف شود. بعد از اینکه پسرم از سربازی معاف کردم، دیدم این قانون مشکل دارد و این شرط معافیت پزشکی از شرایط معافیت حذف کردم.»[۲۴۷][۴۳]
  • در پی واژگونی اتوبوس[۲۴۸] ۱۳ نفر از سرنشینان، که سربازان یک پادگان آموزشی بودند، در جاده سیرجان - نی‌ریز در استان فارس سر صحنه فوت کردند و ۲۲ نفر نیز زخمی شدند که مطابق اعلام اورژانس ۶ نفر از مصدومین در حال انتقال به مراکز درمانی جان خود را از دست دادند و در مجموع تعداد تلفات به ۱۹ نفر افزایش یافت.[۲۴۹][۲۵۰] تمامی کشته شدگان لیسانس وظیفه بودند.[۲۵۱] این اتوبوس در باک زاپاس خود ۲ شهروند افغانستان و کالای قاچاق شامل سیگار، انبه و غیره جاسازی کرده بوده‌است.[۲۵۲] ستاد کل نیروهای مسلح در پیامی حادثه تصادف در منطقه نی‌ریز استان فارس را تسلیت گفت.[۲۵۳] همچنین رئیس‌جمهور حسن روحانی در پیامی علاوه بر تسلیت دستور رسیدگی به وضعیت آنان را صادر کرد.[۲۵۴] این پیام‌ها همگی پس از واکنش رسانه‌ای گسترده مردم در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان صورت گرفت.[۲۵۵] بسیاری از هنرمندان و ورزشکاران از جمله علی کریمی، امیر جعفری، برزو ارجمند، اشکان خطیبی و… نیز در صفحات شخصی خود، این واقعه را تسلیت گفتند.[۲۵۵] پس از این حادثه و با توجه به بازتاب‌های فروان رسانه‌ای، تصمیماتی برای بهبود وضعیت حمل و نقل سربازان گرفته شد که یکی از مهمترین آن‌ها استفاده از قطار برای جابجایی سربازان بود. در تاریخ ۱۲ شهریور ۱۳۹۵، پس از مدت‌ها، یک کاروان ۲۵۳ نفره از سربازان نیروی زمینی ارتش با قطار جابجا شدند.[۲۵۶]
  • یک دستگاه مینی‌بوس که حامل جمعی از سربازان و افسران کادر نیروی دریایی ارتش بود[۲۵۷] در محور نوشهر-رویان منطقه سی سنگان واژگون شد.[۲۵۸] در این حادثه ۶ نفر مصدوم شدند که متأسفانه منجر به کشته شدن یکی از آن‌ها شد.[۲۵۹][۲۶۰][۲۶۱] این حادثه تنها ۱۰ روز پس از مرگ تعدادی از سربازان در نی‌ریز بود.[۲۶۲] در پی این حادثه رهبر ایران ضمن پیام تسلیت، دستور پیگیری مسئولان را صادر کرد.[۲۶۳]
  • کشته‌شدن سربازان مرزبانی: هر ساله تعداد زیادی از مرزبانان ایرانی در درگیری‌های مرزی که ریشه تبعیض ساختاری دولتی را دارد جان خود را از دست می‌دهند که عموماً سربازان وظیفه نیز در بین آن‌ها قرار دارند. علی بیرامی جوان ۲۰ ساله اهل پارس‌آباد مغان آخرین نمونه از این سربازان وظیفه است که مهر سال ۹۹ و پس از کمتر از ۵ ماه از آغاز دوره سربازی به دست گروه تروریستی پژاک کشته شد.[۲۶۴]

جنجال بازیکنان فوتبال ایرانی[ویرایش]

مقالهٔ اصلی: جنجال سربازی بازیکنان فوتبال در ایران

جنجال کارت معافیت بازیکنان فوتبال یکی از جنجالی‌ترین پرونده‌های فساد در فوتبال ایران است که به رویدادی اشاره می‌کند که طی آن کارت پایان خدمت برخی از بازیکنان فوتبال ایران باطل شد. رخدادهای خودروهای حمل سربازان و مواردی چون جنجال سربازی بازیکنان فوتبال نیز مورد توجه بوده‌اند.

نگارخانه[ویرایش]

  • سربازان در پادگان مالک اشتر

  • سربازان در کرمانشاه

  • سربازان نیرو زمینی ارتش

  • سربازان ارتش در کرمانشاه

  • سربازان ارتش در رژه

جستارهای وابسته[ویرایش]

پانویس[ویرایش]

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «جام نیوز :: JamNews - دختران ایرانی به سربازی می‌روند؟». web.archive.org. ۲۰۱۶-۰۹-۱۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ ۲٫۶ ۲٫۷ «سئوالات متداول خدمت سربازی و پاسخ آنها». germany.mfa.gov.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.[پیوند مرده]
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ ۳٫۶ ۳٫۷ «مشمولان غایب سربازی از دریافت چه خدماتی محروم می‌شوند؟ - اخبار پلیس - اخبار اجتماعی تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ «اخطار سازمان وظیفه عمومی: داوطلبان کنکور امسال وضعیت سربازی خود را روشن کنند». خبرآنلاین. ۲۰۲۰-۰۸-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ «خبر بد برای مشمولان غایب خدمت سربازی». همشهری آنلاین. ۲۰۲۰-۰۷-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ ۶٫۵ «وضعیت سربازی متقاضیان کنکور ارشد و دکتری پس از تعویق کنکور». ایسنا. ۲۰۲۰-۰۷-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ 1107 (۲۰۲۲-۰۱-۳۱). «حداکثر معافیت‌های تحصیلی برای اعزام به سربازی اعلام شد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۲.
  8. ↑ ۸٫۰۰ ۸٫۰۱ ۸٫۰۲ ۸٫۰۳ ۸٫۰۴ ۸٫۰۵ ۸٫۰۶ ۸٫۰۷ ۸٫۰۸ ۸٫۰۹ ۸٫۱۰ ۸٫۱۱ ۸٫۱۲ «سربازی اجباری؛ نیروی کار ارزان در دست نظامیان». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۷.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ «ویدئو / خدمت مقدس یا دوری دوساله؟». ایسنا. ۲۰۲۲-۰۴-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۰.
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ ۱۰٫۳ ۱۰٫۴ ۱۰٫۵ ۱۰٫۶ ۱۰٫۷ «واکنش رئیس سازمان وظیفه عمومی به تغییرات در قانون سربازی». خبرآنلاین. ۲۰۲۱-۰۴-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  11. ↑ ۱۱٫۰۰ ۱۱٫۰۱ ۱۱٫۰۲ ۱۱٫۰۳ ۱۱٫۰۴ ۱۱٫۰۵ ۱۱٫۰۶ ۱۱٫۰۷ ۱۱٫۰۸ ۱۱٫۰۹ ۱۱٫۱۰ ۱۱٫۱۱ ۱۱٫۱۲ ۱۱٫۱۳ مسعود آذر (۲۱ فروردین ۱۴۰۱). «یک قرن با پوتین و کلاه سربازی؛ از 'قبله عالم' تا 'ولی امر'». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۰.
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ ۱۲٫۳ «گفته‌های رهبر انقلاب در مورد سربازی». سازمان وظیفه عمومی ناجا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۲-۰۴-۱۰.
  13. ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ «خرید سربازی ۲۵۰ تا ۶۰۰ میلیون تومانی!/ آیا ستادکل به تبعیض بین مشمولان رأی مثبت می‌دهد؟ | خبرگزاری فارس». www.farsnews.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۷.
  14. ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ Agency، قوه قضائیه | خبرگزاری میزان | Mizan Online News (۲۰۲۲-۰۴-۱۶). «شرایط دریافت معافیت جانبازی برای مشمولان/ افراد دارای همسر جانباز چگونه معاف از خدمت می‌شوند؟». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ ۱۵٫۳ ۱۵٫۴ ۱۵٫۵ «اگر دنبال معافیت سربازی هستید این خبر را بخوانید | خبرگزاری فارس». www.farsnews.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ «چگونه به واسطه جانبازی پدر از سربازی معاف شویم؟». خبرآنلاین. ۲۰۱۹-۰۹-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  17. ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ TABNAK، تابناک | (۲۰۲۲-۰۶-۰۲). «مقایسه وضعیت نظام وظیفه در 200 کشور جهان». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۰.
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ۱۸٫۲ ۱۸٫۳ ۱۸٫۴ «چرا ستاد کل نیروهای مسلح، مخالف سربازی حرفه‌ای است؟ / نماینده مجلس توضیح داد». خبرآنلاین. ۲۰۲۲-۰۵-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۳۱.
  19. ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ ۱۹٫۳ ۱۹٫۴ «تمام منصوبان رهبر ایران». BBC News فارسی. ۲۰۱۶-۰۴-۱۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۲-۰۶-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۰.
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ «نگاه مسئولان و فرماندهان به سرباز باید سرمایه‌محور باشد». قوه قضائیه | خبرگزاری میزان | Mizan Online News Agency. ۲۰۲۲-۰۵-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۱۳.
  21. ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ ۲۱٫۲ ۲۱٫۳ «خدمت سربازی اقدامی جهادی در حراست از نظام و کشور است». ایسنا. ۲۰۱۶-۰۵-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  22. ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ «چرا سربازی حرفه‌ای اجرا نمی‌شود؟». روزنامه ابتکار. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲.
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ ۲۳٫۲ «یک سرباز سپاه در کرج خودکشی کرد». ایندیپندنت فارسی. ۲۰۲۲-۰۳-۳۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۳.
  24. ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ ۲۴٫۲ «اجباری بودن خدمت نظام وظیفه باعث فرار و خودکشی سربازان می‌شود/ طرح سرباز بسیجی در مجلس». خبرآنلاین. ۲۰۱۸-۰۷-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ ۲۵٫۲ ۲۵٫۳ ۲۵٫۴ ۲۵٫۵ «سربازی اجباری "تله فقر" ایجاد می‌کند». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵.
  26. ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ ۲۶٫۲ اقتصاد آنلاین. «مردم دربارهٔ سربازی چه می‌گویند؟ / دو سال اجبار یک عمر بطالت». اقتصاد آنلاین. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۷.
  27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ ۲۷٫۲ ۲۷٫۳ ۲۷٫۴ ۲۷٫۵ ۲۷٫۶ «پشت پرده خودکشی سرباز اردبیلی در آخرین روزهای خدمت». خبرآنلاین. ۲۰۲۱-۱۲-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  28. ↑ «زنان در چه کشورهایی به سربازی می‌روند؟». ایسنا. / ۲۹ خرداد ۱۳۹۲ / ۰۹:۳۸. دریافت‌شده در ۲۳ مرداد ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ ۲۹٫۲ ۲۹٫۳ ۲۹٫۴ ۲۹٫۵ ۲۹٫۶ «سربازی زنان در کدام کشورها اجباری است؟ / از سربازی ۷ ساله در کره‌شمالی تا ۹ماه آموزش اماراتی‌ها». خبرآنلاین. ۲۰۱۸-۰۸-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  30. ↑ «خدمت سربازی دختران در اسرائیل». فرارو. ۰۵ خرداد ۱۳۹۵–۱۰:۱۲. دریافت‌شده در ۲۳ مرداد ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  31. ↑ «چرا در ایران دخترها به سربازی نمی‌روند؟». مرکز پاسخگویی به سوالات دینی. ۱۳ شهریور 1385 09:50. دریافت‌شده در ۲۳ مرداد ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  32. ↑ «دختران ایرانی به سربازی می‌روند؟». جم نیوز. ۳ مهر ۱۳۹۲ – ۰۹:۰۸. بایگانی‌شده از اصلی در 13 سپتامبر 2016. دریافت‌شده در ۲۳ مرداد ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  33. ↑ TABNAK، تابناک | (۲۰۲۲-۰۵-۰۹). «دختران در چه کشورهایی به سربازی می‌روند؟». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  34. ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ «مباحثه خواندنی آیت‌الله صافی‌گلپایگانی و آیت‌الله خزعلی در مجلس خبرگان بر سرآموزش نظامی زنان». خبرآنلاین. ۲۰۱۱-۰۴-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲.
  35. ↑ «مباحثه آیت‌الله صافی و آیت‌الله خزعلی بر سرآموزش نظامی زنان». جهان نیوز. ۲۰۱۱-۰۴-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲.
  36. ↑ جهان، Fararu | فرارو | اخبار روز ایران و (۲۰۲۲-۰۶-۰۲). «چرا زنان نباید به خدمت سربازی بروند؟». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲.
  37. ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ ۳۷٫۲ ۳۷٫۳ «چرا زنان نباید به خدمت سربازی بروند؟». فرارو. ۰۹ تیر ۱۳۹۰–۱۱:۳۷. دریافت‌شده در ۲۳ مرداد ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  38. ↑ جهان، Fararu | فرارو | اخبار روز ایران و (۲۰۲۲-۰۶-۰۲). «چرا زنان نباید به خدمت سربازی بروند؟». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲.
  39. ↑ «مباحثه خواندنی آیت‌الله صافی‌گلپایگانی و آیت‌الله خزعلی در مجلس خبرگان بر سرآموزش نظامی زنان». خبرآنلاین. ۲۰۱۱-۰۴-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۲۳.
  40. ↑ Entekhab.ir، پایگاه خبری تحلیلی انتخاب | (۲۰۲۲-۰۶-۰۲). «سردار طلایی: سربازی برای زنان واجب است». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  41. ↑ TABNAK، تابناک | (۲۰۲۲-۰۶-۰۲). «سردار طلایی: سربازی برای زنان واجب است». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  42. ↑ نیوز، اخبار روز ایران و جهان | آفتاب (۲۰۲۲-۰۶-۰۲). «سردار طلایی: سربازی برای زنان واجب است». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  43. ↑ ۴۳٫۰ ۴۳٫۱ ۴۳٫۲ «فیلم | انتقاد توئیتری از حرف‌های سردار کمالی دربارهٔ معافیت خدمت پسرش از خدمت سربازی!». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۲.
  44. ↑ ۴۴٫۰ ۴۴٫۱ «جام نیوز :: JamNews - دختران ایرانی به سربازی می‌روند؟». web.archive.org. ۲۰۱۶-۰۹-۱۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  45. ↑ Persson, Alma; Sundevall, Fia (2019-11-10). "Conscripting women: gender, soldiering, and military service in Sweden 1965–2018". Women's History Review. 28 (7): 1039–1056. doi:10.1080/09612025.2019.1596542. ISSN 0961-2025.
  46. ↑ "Woman who reached for the skies ..." The National (به انگلیسی). 2014-06-10. Retrieved 2022-05-09.
  47. ↑ DeSilver، Drew. «Fewer than a third of countries currently have a military draft; most exclude women». Pew Research Center (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  48. ↑ «Map: Which countries allow women in front-line combat roles?» (به انگلیسی). Washington Post. شاپا 0190-8286. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  49. ↑ "8 Other Nations That Send Women to Combat". History (به انگلیسی). 2013-01-25. Retrieved 2022-05-09.
  50. ↑ ۵۰٫۰ ۵۰٫۱ ۵۰٫۲ ۵۰٫۳ ۵۰٫۴ ۵۰٫۵ ۵۰٫۶ «مجازات غیبت و فرار از خدمت سربازی چیست؟». ایمنا. ۲۰۲۱-۱۱-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  51. ↑ ۵۱٫۰ ۵۱٫۱ ۵۱٫۲ ۵۱٫۳ ۵۱٫۴ ۵۱٫۵ ۵۱٫۶ ۵۱٫۷ ۵۱٫۸ «محرومیت‌های غایب سربازی». بایگانی‌شده از اصلی در پارامتر |پیوند بایگانی= نیاز به وارد کردن |تاریخ بایگانی= دارد (کمک).
  52. ↑ «سئوالات متداول خدمت سربازی و پاسخ آنها». germany.mfa.gov.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.[پیوند مرده]
  53. ↑ «جلب و دستگیری مشمولان غایب در دستور کار ناجا». مشرق نیوز. ۲۰۲۰-۰۶-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  54. ↑ شهرآرانیوز (۱۳۹۸/۰۵/۲۷–۱۰:۲۶). «رتبه‌های برتر کنکور از سربازی معاف نمی‌شوند». fa. دریافت‌شده در 2022-04-16. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  55. ↑ «تکلیف وضعیت سربازی کنکوری‌های امسال». همشهری آنلاین. ۲۰۲۰-۰۵-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  56. ↑ «مشمولانی که در کنکور قبول شوند از سربازی ترخیص می‌شوند». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  57. ↑ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | (۲۰۲۲-۰۴-۱۶). «شرایط پشت کنکور ماندن برای مشمولان سربازی». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  58. ↑ ۵۸٫۰ ۵۸٫۱ «تکلیف سربازی متقاضیان کنکور ارشد و دکتری چه می‌شود؟». اعتمادآنلاین. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  59. ↑ ۵۹٫۰ ۵۹٫۱ ۵۹٫۲ ۵۹٫۳ ۵۹٫۴ ۵۹٫۵ ۵۹٫۶ ۵۹٫۷ ۵۹٫۸ ۵۹٫۹ tebyan.net، موسسه فرهنگی واطلاع رسانی تبیان | (۲۰۱۰-۰۷-۲۹). «اگر سربازی نروید …». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  60. ↑ ۶۰٫۰ ۶۰٫۱ ۶۰٫۲ «پیامدهای سربازی نرفتن چیست؟». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۹-۰۵-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  61. ↑ ۶۱٫۰ ۶۱٫۱ «هزینه آشکار هر سرباز حدود 2 میلیون تومان است/ سهم دوره سربازی در تعویق ازدواج زیاد نیست/ 60 تا 180 هزارتومان، حقوق ماهانه هر سرباز». snn.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  62. ↑ ۶۲٫۰ ۶۲٫۱ «هشدار برای افزایش خودکشی سربازان». خبرنامه دانشجو. ۸ اردیبهشت ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۵ شهریور ۱۳۹۵.
  63. ↑ «خودکشی سرباز وظیفه در خاش». جامعه خبری تحلیلی الف. ۳ شهریور ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۵ شهریور ۱۳۹۵.
  64. ↑ «تیراندازی یک سرباز در ندامتگاه کرج، 2 کشته و 5 زخمی بر جای گذاشت مدیرکل زندان‌های استان تهران به تشریح جزییات حادثه پرداخت». ایسنا. ۱ آذر ۱۳۸۷.
  65. ↑ «سرباز کلانتری خودکشی کرد». IranianUK. ۱۰ اسفند ۱۳۸۷.
  66. ↑ «خودکشی سرباز در پاسگاه نیروی انتظامی خوانسار». ایمنا. ۱۳ تیر ۱۳۹۰.
  67. ↑ «خودکشی یک سرباز درمرکز آموزش ولیعصر زابل». اوشیدا. ۵ تیر ۱۳۹۲.
  68. ↑ «سرباز سپاه در سردشت خودکُشی کرد». کوردپا. ۲۶ آبان ۱۳۹۲.
  69. ↑ «خودکشی یک سرباز یارسانی به علت توهین به اعتقاداتش». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اوت ۲۰۱۶.
  70. ↑ «خودکشی یک سرباز یارسانی به علت توهین فرمانده».
  71. ↑ «اطلاعات جدید دربارهٔ سربازی که در زندان اوین خودکشی کرد». کلمه. ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۳.
  72. ↑ «گلوله، مرگ سرباز پادگان هنگ مرزی سپاه ارومیه را رقم زد». کوردپا. ۳۱ تیر ۱۳۹۳.
  73. ↑ «یک سرباز وظیفه پنج مأمور زندان آباده را کشت». بی‌بی‌سی فارسی. ۵ مهر ۱۳۹۴.
  74. ↑ «فوت سرباز نیروی انتظامی خودکشی اعلام شد». فرارو. ۶ اردیبهشت ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۵ شهریور ۱۳۹۵.
  75. ↑ «خودکشی سرباز وظیفه در خاش / عکس + 18». جام نیوز. شهریور ۱۳۹۵.[پیوند مرده]
  76. ↑ «خودکشی سرباز وظیفه در خاش+ (+۱۸)». اتاق خبر ۲۴. ۴ شهریور ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۵ شهریور ۱۳۹۵.
  77. ↑ «خودکشی سرباز وظیفه در خاش+ (+۱۸)». ۳ شهریور ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۵ شهریور ۱۳۹۵.
  78. ↑ «خودکشی سرباز در منزل شخصی با طناب». صبحانه آنلاین. ۷ مهر ۱۳۹۵.
  79. ↑ «خودکشی جوان ۲۰ ساله در اصفهان». قدس آنلاین. ۲۶ فروردین ۱۳۹۵.
  80. ↑ «مرگ ۴ سرباز کانون اصلاح و تربیت یاسوج به روایت استانداری». خبرآنلاین. ۲۷ شهریور ۱۳۹۵.
  81. ↑ «ماجرای خودکشی سرباز 21 ساله درکلانتری با شلیک گلوله». باشگاه خبرنگاران جوان. ۱۰ دی ۱۳۹۶.
  82. ↑ «سربازی که پس از قتل خودکشی کرد». پارس نیوز. ۱۱ مهر ۱۳۹۶.
  83. ↑ «خودکشی سرباز کلانتری در شیراز». خبرگزاری مهر. ۱۵ مرداد ۱۳۹۶.
  84. ↑ «روان سربازی که هم خدمتی‌های خود را به رگبار بست پیش از خدمت سالم بود». ایران وایر. تیر ۱۳۹۶.
  85. ↑ «خودکشی سرباز به خاطر عشق به یک دختر داخل بانک تجارت آبادان». peykneka. ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۶.[پیوند مرده]
  86. ↑ «ارتش: حادثه تیراندازی در میدان تیر کهریزک چهار کشته و هشت زخمی به جا گذاشت». رادیو فردا. ۱۵ مرداد ۱۳۹۶.
  87. ↑ «سربازی در اشنویه بخاطر ازدواج دختر مورد علاقه اش خودکشی کرد». برنا. ۱ خرداد ۱۳۹۷.
  88. ↑ «خودکشی یک سرباز در اشنویه / علت: ازدواج دختر مورد علاقه‌اش». خبرآنلاین. ۲۰۱۸-۰۵-۳۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  89. ↑ «خودکشی یک سرباز کورد در سقز». باسنیوز. ۲۰ مرداد ۱۳۹۸.
  90. ↑ «خودکشی سرباز جوان بعد از شکست عشقی در اتوبان صدر تهران». آخرین خبر. ۱۲ آذر ۱۳۹۸.
  91. ↑ «رکنا». آخرین خبر. ۱۶ مرداد ۱۳۹۸.
  92. ↑ «خودکشی یک سرباز در خوی». خبرگزاری هرانا. ۱۶ مهر ۱۴۰۰.
  93. ↑ «خودکشی یک سرباز در پادگان نیروی هوایی ارتش قدس تهران». خبرگزاری هرانا. ۵ شهریور ۱۴۰۰.
  94. ↑ «خودکشی یک سرباز در پادگان نیروی دریایی ارتش در رشت». خبرگزاری هرانا. ۲۴ مهر ۱۴۰۰.
  95. ↑ «خودکشی دردناک سرباز جوان در تهران / این سرباز در آخرین روز خدمتش به زندگی خود پایان داد». سلام نو. ۳ آذر ۱۴۰۰.
  96. ↑ «یک سرباز در بوشهر چهار هم‌خدمتی خود را به قتل رساند / قاتل دستگیر شد». الف. ۱ فروردین ۱۴۰۱.
  97. ↑ «اختبار تکمیلی از قتل ۴ سرباز به دست سرباز دیگر/ اطلاعیه سپاه». خبرآنلاین. ۲۰۲۲-۰۳-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  98. ↑ iranianuk.com (۲۰۲۲). «خودکشی یک سرباز دیگر در کرج به علت اعمال اضافه خدمت در روزهای پایانی». iranianuk.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۰۳.
  99. ↑ ۹۹٫۰ ۹۹٫۱ ۹۹٫۲ تسنیم. «سردار کمالی: مقابل افرادی که می‌خواستند خلاف قانون عمل کنند ایستادیم-تسنیم». Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۲.
  100. ↑ «بررسی اما و اگر افزایش کیفیت خدمت سربازی/ ۴۰درصد سربازان غائب جز قشرها فقر جامعه هستند». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵.
  101. ↑ ««۴۲ درصد کارکنان دولت زنان هستند»». ایسنا. ۱۴ بهمن ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۱ دی ۱۴۰۰.
  102. ↑ «سربازی عامل افزایش سن ازدواج». www.tabnak.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵.
  103. ↑ ««هزینه سربازی نرفتن پسرها را بدهید»». ایندیپندنت فارسی. ۲۰۲۱-۰۳-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵.
  104. ↑ «حمایت عجیب از نماینده ای که به صورت سرباز سیلی زد /عنابستانی استعفا… /در برابر قانون گردن کشی کردی». خبرآنلاین. ۲۰۲۱-۰۱-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  105. ↑ «رئیس پلیس راهور: سیلی زدن به سربازمان را تا آخر پیگیری می‌کنیم». خبرآنلاین. ۲۰۲۱-۰۱-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  106. ↑ «ببینید | ماجرای بدرفتاری و کتک زدن سرباز بابلی چه بود؟». خبرآنلاین. ۲۰۲۰-۱۲-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  107. ↑ «شهادت یک سرباز که در بهزیستی بزرگ شده بود». خبرآنلاین. ۲۰۲۰-۰۶-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  108. ↑ «۶ سرباز در آشپزخانه پادگانی در غرب کشور سوختند/ عکس». خبرآنلاین. ۲۰۲۲-۰۴-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  109. ↑ ۱۰۹٫۰ ۱۰۹٫۱ ۱۰۹٫۲ ۱۰۹٫۳ «خاطرات سربازی 'محاله یادش بره'». BBC News فارسی. ۲۰۱۶-۰۶-۲۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵.
  110. ↑ آیدا قجر. «تجاوز جنسی به مردان؛ روایت چند قربانی». iranwire.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵.
  111. ↑ «دگرباشان جنسی ایران برای معافیت از سربازی "مجبور به اعتراف" می‌شوند | صدای آمریکا فارسی». ir.voanews.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵.
  112. ↑ «مشمولان دیپلمه خود را به نظام وظیفه معرفی کنند». خبرآنلاین. ۲۰۲۰-۰۸-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  113. ↑ «دانستنی‌های سربازی| چه کسی مشمول سربازی است؟ / تکلیف مشمولانی که سن خود را تغییر داده‌اند- اخبار پلیس - اخبار اجتماعی تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۲.
  114. ↑ ۱۱۴٫۰ ۱۱۴٫۱ ۱۱۴٫۲ ۱۱۴٫۳ ۱۱۴٫۴ ۱۱۴٫۵ ۱۱۴٫۶ ۱۱۴٫۷ ۱۱۴٫۸ «مرکز قوانین مجلس شورا اسلامی - قانون خدمت وظیفه عمومی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۶ آوریل ۲۰۲۲.
  115. ↑ «اولین سربازی اجباری». خبرگزاری آنا. ۲۰۲۰-۱۰-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۷.
  116. ↑ «تسهیلات قانونی برای مشمولانی که کنکور سراسری دادند». خبرآنلاین. ۲۰۲۰-۰۹-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  117. ↑ ۱۱۷٫۰ ۱۱۷٫۱ «جریمه نقدی اصناف با به‌کارگیری مشمولان غایب | خبرگزاری فارس». www.farsnews.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۳۰.
  118. ↑ «دانشجویان مشمول چند بار می‌توانند از تحصیل انصراف دهند؟». خبرآنلاین. ۲۰۲۰-۰۷-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  119. ↑ «غیبت سربازی مانع استفاده از امتیازات سهمیه‌ها و کفالت‌ها می‌شود». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۱-۰۶-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  120. ↑ ۱۲۰٫۰ ۱۲۰٫۱ «معافیت در سربازی-». ۲۰۱۹-۱۱-۱۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۹-۱۱-۱۱.
  121. ↑ 917 (۲۰۱۹-۱۱-۱۱). «مجلس با کاهش سهمیه معافیت فرزندان ایثارگران مخالفت کرد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۶.
  122. ↑ «معافیت در سربازی». ۲۰۱۹-۱۱-۱۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۹-۱۱-۱۱.
  123. ↑ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران (۲۰۲۲-۰۶-۰۷). «زمان حذف کسری خدمت سربازی ایثارگری و جانبازی مشخص شد». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۷.
  124. ↑ «اعلام جزئیات و شرایط کسرخدمت‌های جدید رزمندگی، جانبازی و آزادگی». ایسنا. ۲۰۱۷-۱۱-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۷.
  125. ↑ «شرایط فروش سربازی سال آینده چیست؟». تجارت‌نیوز. ۲۰۲۲-۰۲-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۷.
  126. ↑ «مجلس ایران با حذف خرید سربازی مشمولان خارج از کشور مخالفت کرد». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۷.
  127. ↑ «بازگشت فروش خدمت سربازی در ایران؛ این بار تنها برای افراد مرفه». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۷.
  128. ↑ «طرح خرید سربازی از لایحه بودجه ۱۴۰۱ حذف شد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۷.
  129. ↑ «واکنش‌ها به بازگشت طرح خرید خدمت سربازی به لایحه بودجه؛ هزینه: ۲۵۰ تا ۶۰۰ میلیون تومان». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۷.
  130. ↑ «خبر جدید دربارهٔ خرید سربازی مشمولان خارج از کشور». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۷.
  131. ↑ ۱۳۱٫۰ ۱۳۱٫۱ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «بازخرید خدمت سربازی منتفی شد؛ "۴۵۰هزار سرباز فراری" | DW | 31.01.2022». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۷.
  132. ↑ «ببینید پولدارها دوباره سربازی نمی‌روند!». خبرآنلاین. ۲۰۲۲-۰۱-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  133. ↑ «کمیسیون تلفیق مجلس ایران مصوبهٔ خرید سربازی را حذف کرد؛ متأهلین با دو فرزند کارت معافیت سربازی دریافت می‌کنند». ار. اف. ای - RFI. ۲۰۲۲-۰۲-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۱۷.
  134. ↑ «شما نظر دهید/ با اتمام بحث فروش سربازی برای مشمولان غایب موافق هستید؟». خبرآنلاین. ۲۰۱۹-۰۷-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  135. ↑ «واکنش سردار کمالی به خبر احیای مجدد خرید سربازی». خبرآنلاین. ۲۰۱۹-۰۷-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۲.
  136. ↑ «خدمت سربازی اجباری». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۷.
  137. ↑ «نسخه پیج رائفی‌پور برای حل مشکل سربازی جوانان: برون‌سپاری شود». ساعت24. ۲۰۲۲-۰۴-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۲.
  138. ↑ TABNAK، تابناک | (۲۰۲۲-۰۴-۲۲). «نسخه پیج رائفی‌پور برای حل مشکل سربازی جوانان». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۲.
  139. ↑ «نسخه پیچی رائفی پور برای حل مشکل سربازی جوانان | اقتصاد آنلاین». www.eghtesadonline.com. ۲۰۲۲-۰۴-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۲.
  140. ↑ «یک قرن با پوتین و کلاه سربازی، از 'قبله عالم' تا 'ولی امر'». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۲.
  141. ↑ «نسخه پیچی رائفی‌پور برای حل مشکل سربازی جوانان: برون‌سپاری شود». خبرآنلاین. ۲۰۲۲-۰۴-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۲.
  142. ↑ «رائفی پور: سربازی عامل «کش دادن» تحصیل و مهاجرت | پایگاه خبری تحلیلی انصاف نیوز». انصاف نیوز. ۲۰۲۲-۰۴-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۴-۲۲.
  143. ↑ ۱۴۳٫۰ ۱۴۳٫۱ «رنج سربازی اجباری | اقتصاد آنلاین». www.eghtesadonline.com. ۲۰۲۲-۰۳-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۷.
  144. ↑ ۱۴۴٫۰ ۱۴۴٫۱ «گفته رهبر انقلاب دربارهٔ سربازی».
  145. ↑ «سازمان وظیفه عمومی ناجا - فرمایش‌ها و رهنمودها». web.archive.org. ۲۰۱۸-۰۳-۱۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۲.
  146. ↑ «بیانات در دیدار دانشجویان».
  147. ↑ YJC (۲۰۲۲-۰۷-۰۲). «سخنان رهبر انقلاب دربارهٔ رابطه سربازی». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۰۲.
  148. ↑ ۱۴۸٫۰ ۱۴۸٫۱ «سخنان دانشجویان، رودررو با رهبری». خبرآنلاین. ۲۰۲۲-۰۴-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۰۲.
  149. ↑ ۱۴۹٫۰ ۱۴۹٫۱ ۱۴۹٫۲ ۱۴۹٫۳ ۱۴۹٫۴ ۱۴۹٫۵ «چرا سربازی حرفه‌ای اجرا نمی‌شود؟ / روایت نماینده سابق مجلس از حواشی یک طرح». خبرگزاری میزان. ۲۰۲۲-۰۶-۰۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲.
  150. ↑ «چرا سربازی حرفه‌ای اجرا نمی‌شود؟». مشرق نیوز. ۲۰۲۱-۱۲-۰۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۱-۱۲-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲.
  151. ↑ «کمپین ۵۰ هزار نفری برای حذف سربازی اجباری در «فارس من» و درخواست برای حرفه‌ای شدن سربازی | خبرگزاری فارس». www.farsnews.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲.
  152. ↑ «همین الان هم می‌شود سربازی را 9 ماهه کرد». نسیم آنلاین. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۰.
  153. ↑ «متن طرح نمایندگان مجلس برای سرباز حرفه‌ای- اخبار مجلس و دولت ایران - اخبار سیاسی تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۰۱.
  154. ↑ «آیا خدمت سربازی حذف می‌شود؟ / پاسخ امیر رحیمی پور به طرح جریمه مشمولان غایب». خبرآنلاین. ۲۰۲۱-۱۱-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۰۱.
  155. ↑ 10 (۲۰۱۷-۰۱-۰۴). «سربازی حرفه ای بجای سربازی اجباری». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲.
  156. ↑ «جزئیات جدیدی از طرح سربازی حرفه‌ای/ عاقبت این طرح به کجا می‌رسد؟». خبرآنلاین. ۲۰۲۲-۰۲-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲.
  157. ↑ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | (۲۰۲۲-۰۶-۰۲). «طرح سربازی حرفه‌ای به کجا رسید؟». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲.
  158. ↑ Entekhab.ir، پایگاه خبری تحلیلی انتخاب | (۲۰۲۲-۰۶-۰۲). «جوکار نماینده مجلس: دولت توان پرداخت حقوق برای سربازی حرفه‌ای را ندارد». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲.
  159. ↑ ۱۵۹٫۰ ۱۵۹٫۱ «خدمت سربازی اجباری». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۷.
  160. ↑ سیما، IRIB NEWS AGENCY | خبرگزاری صدا و (۲۰۲۲-۰۶-۰۲). «پیشنهاد جایگزینی سربازی حرفه‌ای به جای خدمت اجباری». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۲.
  161. ↑ ۱۶۱٫۰ ۱۶۱٫۱ «خدمت نظام وظیفه در ایران؛ از اجبار تا اختیار». BBC News فارسی. ۲۰۱۶-۰۸-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۷.
  162. ↑ «آیا می‌دانید خدمت سربازی در ایران 30 سال است؟». آفتاب. ۲۳ بهمن ۱۳۸۹.
  163. ↑ «جانشین اداره منابع انسانی ستاد کل نیروهای مسلح اعلام کرد خدمت سربازی با تغییرات تازه‌ای روبه‌رو می‌شود». سیاست روز. ۳۰ فروردین ۱۳۹۰ ساعت ۱۲:۲۹. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  164. ↑ «اعلام میزان کسر خدمت‌های مدارک تحصیلی». نظام وظیفه و خدمت سربازی. ۴ تیر ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵.
  165. ↑ «4 راه برای کسر خدمت سربازی». ایسنا. جمعه / ۲۵ تیر ۱۳۹۵ / ۱۰:۲۸. دریافت‌شده در ۲۸ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  166. ↑ «بازگشت معافیت و کسر خدمت برای فرزندان ایثارگران از سربازی». ایسنا. ۳۰ فروردین ۱۳۹۱–۱۵:۱۲. دریافت‌شده در ۲۸ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  167. ↑ «جزئیات کسر خدمت جدید برای سربازان». فرهنگ نیوز. ۹۳/۷/۸–۱۶:۰۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  168. ↑ «جزئیات کاهش مدت خدمت سربازی و خروج پولی مشمولان از کشور». شمال نیوز. ۲۲ فروردین ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵.
  169. ↑ «زمان خدمت سربازی کم شد/ کسر خدمت حضور در مناطق عملیاتی، محروم و مشمولان صاحب فرزند برقرار است». خبرآنلاین. ۲۲ فروردین ۱۳۹۴–۱۱:۳۰:۰۷. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  170. ↑ «به ازای هر فرزند سه ماه کسرخدمت برای سربازی». تامین. ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۴–۱۱:۱۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  171. ↑ ۱۷۱٫۰ ۱۷۱٫۱ «همه چیز دربارهٔ معافیت سنی، کسر خدمت متاهلان، بخشش اضافه خدمت‌ها و …». ایسنا. ۲۷ مهر ۱۳۹۳، ۰۹:۱۶. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  172. ↑ «کسری خدمت سریازی دانشجویان مشمول در قبال فعالیت‌های پژوهشی». عصر ایران. ۱۶:۰۳–۰۶ تیر ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵–۱۶:۱۱. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی=،|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  173. ↑ «تکلیف کسرخدمت تأهل با ۲۱ ماه شدن سربازی». / ۲۲ فروردین ۱۳۹۴ / ۱۳:۵۱. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  174. ↑ «حذف کسر خدمت متاهلین به بهانه 21 ماهه شدن مجدد سربازی!». کیهان. ۲۵ فروردین ۱۳۹۴–۲۰:۳۲. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  175. ↑ «کسر خدمت بسیج امسال هم وجود دارد». عصر ایران. ۲۰:۵۴–۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  176. ↑ «نحوه محاسبه کسر خدمت بسیجیان». باشگاه خبرنگاران جوان.
  177. ↑ «آیین‌نامه معاینه و معافیت پزشکی مشمولان خدمت وظیفه عمومی» (PDF). وب گاه نظام وظیفه. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۵.
  178. ↑ «پرسش‌های متداول در خصوص تسهیلات نظام وظیفه بنیاد ملی نخبگان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱ مارس ۲۰۱۳.
  179. ↑ «سایت وظیفه عمومی». وطیفه عمومی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۱ مه ۲۰۲۱.
  180. ↑ «شرایط معافیت کفالت اعلام شد». خبرگزاری مهر. ۲۹ تیر ۱۳۹۰–۱۰:۵۴. دریافت‌شده در ۳۰ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  181. ↑ «شرایط معافیت کفالت چیست؟». شجرنیوز. ۱۵ اسفند ۱۴۰۰.
  182. ↑ «چطور جانبازان از قانون معافیت برای فرزندان خود استفاده کنند؟». خبرآنلاین. ۳۰ تیر ۱۳۹۵–۱۰:۰۹:۴۹. دریافت‌شده در ۳۰ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  183. ↑ «دگرباشان جنسی ایران برای معافیت از سربازی "مجبور به اعتراف" می‌شوند». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۳ مرداد ۱۳۹۵.
  184. ↑ «معافیت موقت مبتلایان به اختلال هویت جنسی از سربازی». فرارو. ۰۴ شهریور ۱۳۸۶–۱۳:۵۸. دریافت‌شده در ۲۳ مرداد ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  185. ↑ ۱۸۵٫۰ ۱۸۵٫۱ مرکز پژوهشهای مجلس جمهوری اسلامی ایران (۱۳۸۳-۰۲-۱۶). «قانون جامع حمایت از حقوق معلولان». rc.majlis.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۷ مه ۲۰۲۲.
  186. ↑ «مروری بر قوانین تردد مشمولان غایب خارج از کشور». باشگاه خبرنگاران جوان. ۲۳ خرداد ۱۳۹۴–۱۳:۰۶. دریافت‌شده در ۲۸ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  187. ↑ «خبر خوش برای تمامی مشمولان ایرانی خارج از کشور». ایسنا. / ۱۶ مرداد ۱۳۹۲ / ۰۰:۰۹. دریافت‌شده در ۲۸ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  188. ↑ «تسهیلات جدید برای مشمولان سربازی خارج از کشور/ توقف خرید سربازی». خبر آنلاین. ۱۴ مرداد ۱۳۹۲–۱۰:۳۹:۰۹. دریافت‌شده در ۲۸ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  189. ↑ iranwire. «سربازی، اجبار و دوره‌ای که می‌گویند بدترین دوره زندگی است». iranwire.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵.
  190. ↑ ۱۹۰٫۰ ۱۹۰٫۱ ۱۹۰٫۲ ۱۹۰٫۳ «سربازی اجباری؛ نیروی کار ارزان در دست نظامیان». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵.
  191. ↑ ۱۹۱٫۰ ۱۹۱٫۱ ۱۹۱٫۲ امیر گودرزی (1 تیر 1395–۱۱:۱۷:۰۹). «دوره کد چیست». سربازلند. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۷ تیر ۱۳۹۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  192. ↑ «سرفصل‌های آموزشی دوران سربازی تغییر می‌کند». تسنیم. ۲۷ مرداد ۱۳۹۵–۰۹:۳۳. دریافت‌شده در ۲۷ مرداد ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  193. ↑ «آشنائی با درجات در نیروهای مسلح». پایگاه فرهنگی سرباز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵.
  194. ↑ «شرط اعطای ستوان دومی به لیسانس وظیفه‌ها». دنیای اقتصاد. ۳۰ مرداد ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵.
  195. ↑ «ترتیب درجه‌های نظامی بر حسب مدرک تحصیلی». آسمونی. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵.
  196. ↑ «شرایط سربازی برای فرزندان مسئولان». پایگاه خبری الف. ۶ آذر ۱۳۸۹ ساعت ۱۴:۵۳. دریافت‌شده در ۲۸ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  197. ↑ تابناک (2019-06-26). "حداقل و حداکثر حقوق سربازان چقدر است؟". تابناک | TABNAK. Retrieved 2019-09-25.
  198. ↑ ۱۹۸٫۰ ۱۹۸٫۱ «مزد ماهانه سربازان وطن». همشهری استان‌ها. ۲۸ تیر ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۸ تیر ۱۳۹۵.
  199. ↑ «سربازان چقدر حقوق می‌گیرند؟». باشگاه خبرنگاران جوان. ۲۴ تیر ۱۳۹۵–۱۵:۱۴. دریافت‌شده در ۲۸ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  200. ↑ «برنامه‌ای برای افزایش کلی حقوق سربازان نداریم». باشگاه خبرنگاران جوان. ۲۲ فروردین ۱۳۹۴–۱۵:۳۴. دریافت‌شده در ۲۸ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  201. ↑ «افزایش حقوق سربازان در سال آینده». باشگاه خبرنگاران جوان. ۱۴ دی ۱۳۹۳–۱۳:۱۶. دریافت‌شده در ۲۸ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  202. ↑ ۲۰۲٫۰ ۲۰۲٫۱ "حقوق سرباز باید حداقل یک میلیون تومان باشد". خبرگزاری خانه ملت. 2019-01-10. Archived from the original on 3 April 2019. Retrieved 2019-09-25.
  203. ↑ «منابع مالی برای پرداخت حقوق سربازان در قانون بودجه لحاظ نشده/دغدغه فعلی‌مان بهبود سربازانِ مجروح حادثه تروریستی اهواز است». ۱۳۹۷/۰۷/۰۴. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  204. ↑ «شناسایی ۱٫۵ میلیون سرباز فراری/ حذف برگه‌های معاینه فنی». ایسنا. / ۲۸ تیر ۱۳۹۵ / ۱۳:۱۷. دریافت‌شده در ۲۸ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  205. ↑ «شناسایی ۱٫۵ میلیون سرباز فراری/ حذف برگه‌های معاینه فنی». پایگاه خبری آفتاب. ۲۸ تیر ۱۳۹۵–۱۳:۴۸. دریافت‌شده در ۳۰ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  206. ↑ «خبر خوب برای سربازان فراری». فردانیوز. ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۲–۱۳:۳۴. دریافت‌شده در ۳۰ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  207. ↑ «کدام سرباز فراری‌ها مشمول معافیت از طریق پرداخت جریمه هستند؟». پایگاه خبری آفتاب. ۰۷ تیر ۱۳۹۴–۱۲:۳۲. دریافت‌شده در ۳۰ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  208. ↑ کتابچه قانون نظامیه در ویکی‌نبشته (پیاده‌شده از اصل کتاب)، ماده‌های اول و دوم از فصل چهارم
  209. ↑ کتابچه قانون نظامیه در ویکی‌نبشته (پیاده‌شده از اصل کتاب)، ماده سوم از فصل چهارم
  210. ↑ ۲۱۰٫۰ ۲۱۰٫۱ ۲۱۰٫۲ ۲۱۰٫۳ «مروری بر پرونده ۸۷ ساله سربازی در ایران». ایسنا. / ۱۵ خرداد ۱۳۹۱ / ۱۱:۱۶. دریافت‌شده در ۳۰ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  211. ↑ «مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۲ آوریل ۲۰۱۴.
  212. ↑ ۲۱۲٫۰ ۲۱۲٫۱ «تصویب قانون نظام وظیفه در سال ۱۳۰۴». دنیای اقتصاد. ۹ آبان ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۳۰ تیر ۱۳۹۵.
  213. ↑ محمد نیازی. «مقاله نظام خدمت اجباری و ملت‌سازی رضاخان». مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  214. ↑ «قانون خدمت نظام اجباری». پنجم (دوم). آرشیو قوانین مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. مصوبه ۱۳۰۴/۰۳/۱۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  215. ↑ ۲۱۵٫۰ ۲۱۵٫۱ محمدرضا پهلوی آخرین شاهنشاه، هوشنگ نهاوندی، ایو بوماتی، دادمهر، 63.
  216. ↑ «آشنایی با تاریخچه خدمت وظیفه عمومی». همشهری. 20 تیر 1390 - 20:46:30. دریافت‌شده در ۳۰ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  217. ↑ «جدول خرید خدمت سربازی در سال ۹۵ اعلام شد/ لیسانس ۲۵ میلیون تومان». خبرگزاری مهر. ۲۷ دی ۱۳۹۴–۱۱:۱۷. دریافت‌شده در ۳۰ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  218. ↑ «جدول قیمت‌های خرید خدمت سربازی». فرهنگ نیوز. ۹۳/۱۲/۳–۲۱:۲۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳۰ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  219. ↑ ۲۱۹٫۰ ۲۱۹٫۱ مهدی آیینی. «جدول قیمت خرید سربازی». جام جم. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳۰ تیر ۱۳۹۵.
  220. ↑ ۲۲۰٫۰ ۲۲۰٫۱ ۲۲۰٫۲ >«تب خرید سربازی و واکنش‌ها به فروش سربازی در لایحه ۹۵/از درآمدزایی تا شکاف طبقاتی». باشگاه خبرنگاران جوان. ۰۴ بهمن ۱۳۹۴–۰۷:۲۸. دریافت‌شده در ۳۰ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  221. ↑ «قانون خدمت وظیفه عمومی». پایگاه ملی اطلاع‌رسانی قوانین جمهوری اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۲-۰۴-۱۷. بیش از یک پارامتر |نشانی بایگانی= و |پیوند بایگانی= داده‌شده است (کمک)
  222. ↑ ۲۲۲٫۰ ۲۲۲٫۱ «سازمان وظیفه عمومی ناجا - فرمایش‌ها و رهنمودها». web.archive.org. ۲۰۱۸-۰۷-۱۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۲.
  223. ↑ «نحوه خرید سربازی برای ایرانیان مقیم خارج». بینانیوز. اردیبهشت ۲۹, ۱۳۹۳, ۱۲:۲۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳۰ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  224. ↑ «اقساطی شدن خرید خدمت سربازی با غیبت ۹ سال». ۲۰ اسفند ۱۳۹۴–۰۸:۰۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۳۰ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  225. ↑ «فروش «کارت پایان خدمت به سربازان غایب» مصوبه خوبی نیست». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان. ۲۰۱۶-۰۲-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۲-۱۴.
  226. ↑ «قانون خرید جریمه سربازی تمدید شد». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۳-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۳-۰۶.
  227. ↑ «لایحه بودجه سال ۱۳۹۶ کل کشور». سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور. ۲۰۱۷-۰۳-۰۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۳-۰۶.
  228. ↑ ۲۲۸٫۰ ۲۲۸٫۱ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «سربازی اجباری "کارخانه دشمن‌سازی علیه نظام است" | DW | 03.04.2021». DW.COM. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵.
  229. ↑ 754 (۲۰۲۱-۰۴-۰۶). «سردار شکارچی: اظهارنظرها در باره خدمت سربازی، شعاری و انتخاباتی است». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۱۱.
  230. ↑ «گفته خامنه‌ای دربارهٔ سربازی». بایگانی‌شده از اصلی در پارامتر |پیوند بایگانی= نیاز به وارد کردن |تاریخ بایگانی= دارد (کمک). بیش از یک پارامتر |نشانی بایگانی= و |پیوند بایگانی= داده‌شده است (کمک)
  231. ↑ «قانون سربازی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۶ آوریل ۲۰۲۲.
  232. ↑ «چرا سربازی در ایران سخت می‌گذرد؟». همشهری آنلاین. ۶ تیر ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۳ دی ۱۳۹۵.
  233. ↑ «اعلام تدابیر ویژه در پادگان‌ها برای مقابله با کرونا، فراخوان مشمولان پزشکی به مراکز درمانی نیروهای مسلح». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۰-۰۴-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۵.
  234. ↑ ۲۳۴٫۰ ۲۳۴٫۱ «هیچ سربازی بر اثر کرونا فوت نکرده‌است». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۰۵-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  235. ↑ «رئیس سازمان وظیفه عمومی ناجا: هیچ سربازی در هیچ پادگانی بر اثر کرونا فوت نکرده‌است». خبرآنلاین. ۲۰۲۰-۰۵-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  236. ↑ «آخرین آمار قربانیان کرونا در ایران چهارشنبه 7 خرداد 1399 | TRT Persian». www.trt.net.tr. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  237. ↑ «آمار جدید مبتلایان کرونا در کشور ۳۱/ ۰۲/ ۹۹». تجارت‌نیوز. ۲۰۲۰-۰۵-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  238. ↑ «آخرین آمار ابتلاء و فوتی‌های مبتلا به کرونا در ۱۴ خرداد». ایمنا. ۲۰۲۰-۰۶-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۰۹.
  239. ↑ «الگوی-مناسب ایران کدام است؟».
  240. ↑ «کمپین نه به سربازی اجباری». دویچه وله.
  241. ↑ «آغاز به کار کمپین «نه به سربازی اجباری» در ایران». تقاطع.[پیوند مرده]
  242. ↑ «آغاز به کار کمپین «نه به سربازی اجباری» در ایران». رادیو زمانه.[پیوند مرده]
  243. ↑ «کمپین «نه به سربازی اجباری» در ایران». ایران گلوبال. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ دسامبر ۲۰۱۳.
  244. ↑ «سربازی اجباری مدل ایران کهنه و ناکارآمد است». اسناد نام خلیج فارس. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵.
  245. ↑ «نه به سربازی اجباری». لنزور. ۲۳:۱۳ ۹۳/۱۰/۱۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اکتبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  246. ↑ «مسئولین "کمپین خدمت سربازی و راهکارهای عادلانه" "هدف ما حذف سربازی نیست بلکه بهبود و اصلاح آن است"». پایگاه فرهنگی سرباز. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵.[پیوند مرده]
  247. ↑ «فیلم | انتقاد شدید توئیتری از حرف‌های سردار کمالی در تلویزیون دربارهٔ معافیت پسرش!». خبرآنلاین. ۲۰۱۹-۱۲-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۱۲.
  248. ↑ «مستندات ناایمنی محل واژگونی اتوبوس حامل سربازان در نی‌ریز فارس منتشر شد». خبرآنلاین. جمعه ۲۵ تیر ۱۳۹۵–۱۹:۱۴:۳۶. دریافت‌شده در ۲۶ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  249. ↑ [ir.voanews.com/a/3403636 «کشته شدن سربازان در تصادف رانندگی»] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). ژوئیه ۴, ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۶ تیر ۱۳۹۵.
  250. ↑ «کشته شدن ۱۹ سرباز در واژگونی ۲ اتوبوس پادگان در فارس». ۲ تیر ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۶ تیر ۱۳۹۵.
  251. ↑ «مرگ ۱۹ سرباز در سقوط اتوبوس به دره در گردنه لای رز». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۶ تیر ۱۳۹۵.
  252. ↑ «19 کشته در واژگونی اتوبوس حامل سربازان». ۲ تیر ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۶ تیر ۱۳۹۵.
  253. ↑ «پیام تسلیت ستادکل نیروهای مسلح در پی درگذشت تعدادی از سربازان ارتش». خبرگزاری فارس. ۳/۰۴/۹۵. دریافت‌شده در ۲۶ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  254. ↑ «روحانی درگذشت تعدادی از سربازان در سانحه جاده‌ای را تسلیت گفت/ دستور به وزارتخانه‌های بهداشت و دفاع برای رسیدگی». ۳/۰۴/۹۵. دریافت‌شده در ۲۶ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  255. ↑ ۲۵۵٫۰ ۲۵۵٫۱ «واکنش فضای اجتماعی به مرگ 19 سرباز». عصر ایران. ۳۰ تیر ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۶ تیر ۱۳۹۵.
  256. ↑ «سربازها سرانجام مسافر قطار شدند». ایسنا. / ۱۳ شهریور ۱۳۹۵ / ۱۱:۳۵. دریافت‌شده در مهر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی=،|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  257. ↑ «اعزام یکی از سربازان حادثه رانندگی محور نوشهر - رویان به آمل». هدهد نیوز. ۲۲ تیر ۱۳۹۵ ساعت ۲۱:۳۲. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  258. ↑ «واژگونی مینی‌بوس کارکنان و سربازان ارتش در نوشهر/ یک سرباز وظیفه جان باخت+تصاویر». ۱۳۹۵/۰۴/۲۳–۰۸:۲۲. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  259. ↑ «6 کشته و زخمی در تصادف مینی‌بوس سربازان در نوشهر». 22 تیر 1395 ساعت 17:14. دریافت‌شده در ۲۶ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  260. ↑ «سربازان ارتش بار دیگر در نوشهر دچار حادثه شدند». ایسنا. / ۲۲ تیر ۱۳۹۵ / ۱۶:۲۸. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  261. ↑ «خانواده سرباز فوت شده در سانحه رانندگی محور نوشهر – رویان». خزرنما. ۲۲ تیر ۱۳۹۵ ساعت ۲۳:۵۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  262. ↑ «واژگونی مینی‌بوس حامل سربازان در نوشهر/ یک سرباز کشته شد». خبرگزاری مهر. ۲۲ تیر ۱۳۹۵–۱۶:۵۸. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  263. ↑ «حادثه مرگبار دیگر برای سربازان، این بار در نوشهر». Press TV. ۲۲ تیر ۱۳۹۵–۲۰:۲۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳۱ تیر ۱۳۹۵. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  264. ↑ «شهادت مرزبان پارس‌آبادی در مرز آذربایجان غربی». خبرگزاری موج. 19 مهر 1399 / 19:00. دریافت‌شده در 22 مهر 1399. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)

منابع[ویرایش]

پیوند به بیرون[ویرایش]

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=سربازی_اجباری_در_ایران&oldid=36472281»