خبر واحد

خبر واحد نوعی حدیث است که سلسله راویان آن به تواتر نرسیده و نمی‌توان بر صحت آن یقین داشت. هر حدیثی که خبر متواتر نباشد خبر واحد است، هر چند سلسله راویان آن بیش از یکی باشد.

قریب به اتفاق احادیث در سنت اسلامی از نوع خبر واحد است. میزان اعتبار خبر واحد بستگی به استحکام سلسله راویانش دارد. مشخص بودن نام و نشان افرادی که حدیث را نقل کرده‌اند، از گوینده (که ممکن است محمد، صحابه یا امامان شیعه باشد) تا نویسنده‌ای که آن را در کتاب خویش آورده و علم به عدالت آن‌ها بر اعتبار خبر واحد می‌افزاید. همچنین قرائنی که احتمال یا اطمینان بر درستی مضمون حدیث را سبب گردد مانند شهرت و مقبولیت حدیث دیگر عامل مهم در اعتبار بخشی به خبر واحد است.

شرایط راویان خبر واحد

عقل، بلوغ، مسلمان بودن، عدالت، توثیق به معنی گواهی علمای بزرگ بر مورد اعتماد بودن شخص و داشتن قوهٔ حافظهٔ مناسب شرایطی است که راویان حدیث باید داشته باشند. در اصول فقه امامیه، شیعه دوازده امامی بودن راویان نیز لازم است.

انواع خبر واحد

خبر مستفیض

خبر مستفیض حدیثی است که سلسله روات آن از سه تا بیشتر باشد ولی به حد تواتر نرسیده و مفید قطع و یقین واقع نگردد. برخی اصولیون خبر مستفیض را نوع سومی از حدیث در کنار خبر متواتر و خبر واحد می‌شمارند ولی غالباً آن را نوعی خبر واحد می‌دانند.

خبر صحیح

خبر صحیح حدیثی است که راویان آن از گوینده تا نویسنده همگی عاقل، بالغ، مسلمان، عادل باشند و علمای علوم اسلامی بر درستی و صداقت و نیکی آنان گواهی داده باشند.

خبر حسن

خبر حسن حدیثی است که راویان آن از گوینده تا نویسنده همگی عاقل، بالغ، مسلمان، عادل باشند، اما عدالت یکی از بعضی آن‌ها توثیق (گواهی) نشده باشد.

خبر موثق

خبر موثق یا خبر قوی در اصول فقه شیعه خبری است که راویان آن همگی شرایط لازم برای نقل حدیث را داشته اما سنی یا شیعه غیر دوازده امامی باشند ولی فقهای شیعه درستی آن‌ها را گواهی کرده باشند.

خبر ضعیف

خبر ضعیف حدیثی است که سلسله روات آن مشخص نباشد، یا شخصی در سلسله روات قرار داشته باشد که غیر مسلمان یا دروغگو و امثال آن باشد. در صورتی که خبر ضعیف مشهور باشد به آن مشهوره گفته می‌شود و در صورتی که مورد قبول فقهای متقدم قرار گرفته باشد، مقبوله نام می‌گیرد و این امر ضعف سندی آن را جبران می‌کند.

حجیت خبر واحد

بحث در مورد میزان اعتبار خبر واحد از مهمترین مباحث اصول فقه است. بیشتر فقها معتقدند خبر واحد در صورتی‌که استحکام سندی لازم را داشته باشد، حجت است و عمل به آن از نظر شرعی واجب. شیخ طوسی در مورد حجیت خبر واحد ادعای اجماع کرده‌است. با این حال این عقیده در میان فقهای متقدم (پیش از شیخ طوسی) مخالفان بزرگی داشته‌است، از جمله ابن براج، ابی‌المکارم بن زهره، ابن ادریس و پیش از همه سید مرتضی، اما جمهور فقهای متأخر (پس از شیخ طوسی) خبر واحد را حجت می‌دانند.

از جمله متاخرین مخالف حجیت خبر واحد، محمد صادقی تهرانی است که از نظر وی، ادّلهٔ حجیت خبر واحد، مردود است. از نظر وی، ادلهٔ حجیّت خبر واحد، تماماً در مقابل آیاتی از قرآن است که عمل به ظنّ را نفی کرده {ولا تقف ما لیس لک به علم} «وآن چه را که برایت به آن علمی نیست، پیروی نکن» بنابراین با استدلال به قرآن، آن دسته از ادله‌ای که برای حجیّت خبر واحد، در معالم، رسائل و کفایه آورده‌اند را تماماً با مراحل مختلف نقض می‌کند؛ و می‌گوید ببینید خدا باب علم را مفتوح کرده‌است کتاباً و سنّتاً ولکن آقایان فُقهای سنّتی باب علم رامسدود کرده‌اند. اگر باب علم مُنْسَدّ است پس باب اسلام مُنسدّ است. چون اسلام علمی است. اسلام ظنی نیست. وانگهی خدای سبحان می‌فرماید:{قل فللّه الحجّة البالغة} (انعام، ۶/۱۴۹) آیا حجّت بالغه، حجّت رسا، علمی است یا ظنّی؟ حجّت ظنی، رسا نیست. ما دونِ علم نه حجّت است، نه رسا است؛ بنابراین مع الأسف قائلیت حوزویان به انسداد باب علم، در حقیقت مُنْسَدّ کرده‌است، باب قرآن راکه علم است و باب سنت قطعیه را که علم است.}

در میان فقهای شیعه، علامهمحمد جواد غروی نیز حجیتی برای خبر واحد قائل نیست به خصوص که این اخبار با احکام قرآن متضاد باشند. مثل مجازات مرتد یا سنگسار

در میان فقهای اهل سنت نیز بیشتر متقدمین آن‌ها به جز اکثریت حنابله خبر واحد را موجب علم و یقین نمی‌دانند. اما سلفیه معاصر به پیروی از حشویه قائل به حجیت خبر واحد هستند که البته فقها و متفکران بزرگ الازهر مثل محمد الغزالی، محمود شلتوت، احمد صبحی منصور و.. به شدت با حجیت خبر واحد مخالفند.

منابع

• محمدی، ابوالحسن (۱۳۸۳)، اصول فقه، تهران: دانشگاه تهران، شابک ۹۶۴-۰۳-۴۰۷۶-۶
• محقق داماد، سیدمصطفی (۱۳۸۲)، مباحثی از اصول فقه. ج ۲: منابع فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، شابک ۹۶۴-۶۵۶۷-۱۲-۶
• اصول الاستنباط - محمد صادقی تهرانی - انتشارات شکرانه - چاپ اول ۱۳۸۰
• فقه گویا - محمد صادقی تهرانی - انتشارات امید فردا - چاپ اول ۱۳۸۰

حدیث‌شناسی
حدیث متواتر	متفق علیه	مشهور	عزیز	غریب	حدیث حسن
حدیث متصل	↑حدیث صحیح↑				حدیث منکر
حدیث مسند	← از نظر سند	علم الحدیث		از نظر متن→	حدیث متروک
خبر آحاد	↓حدیث ضعیف↓				حدیث مدرج
حدیث منقطع	حدیث مضطرب	حدیث مدلس	حدیث موقوف	حدیث منقطع	حدیث موضوع