خانواده فرمانفرمائیان
| اصالت | ایرانی |
|---|---|
| زادبوم | دودمان قاجار |
| سرسلسله‌های خاندان | حسین‌علی میرزا فرمانفرما فریدون میرزا فیروز میرزا عبدالحمید میرزا ناصرالدوله عبدالحسین میرزا فرمانفرما |
خانواده فرمانفرمائیان، شاخه‌ای از خاندان قاجار و از خاندان‌های نام‌آور در تاریخ معاصر ایران است که خود دارای چند شاخۀ نسبی و سببی با نام‌های فامیلی مختلف و گاه بسیار متفاوت با یکدیگر است. اعضای این خاندان از نوادگان شاهزادگان قاجاری هستند که در طول حکومت خاندان قاجار در ایران، از لقب فرمانفرما برخوردار بوده‌اند و به همین دلیل، تمامی شاخه‌های متخلف این خاندان را با عنوانی برآمده از لقب اجدادشان، به نام «خاندان فرمانفرمائیان» می‌شناسند. نفوذ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شاخه‌های مختلف خاندان فرمانفرمائیان به دلیل وجود وابستگی‌های نسبی مختلف با خاندان قاجار، در دوران سلطنت خاندان قاجار و پهلوی دارای درجات متفاوتی بوده است. شاخه‌های مختلف خاندان فرمانفرمائیان امروزه در اقصی نقاط ایران و جهان ساکن و پراکنده هستند.
.
سرسلسله‌های خاندان
[ویرایش]حسین‌علی میرزا فرمانفرما
[ویرایش]حسینعلیمیرزا (۱۲ ذی‌الحجهٔ ۱۲۰۳ ه.ق/۳ سپتامبر ۱۷۸۹ م – ۲۶ ربیع‌الأول ۱۲۵۱ ه.ق/۲۲ ژوئیه ۱۸۳۵ م)[۲] نامدار به حسینعلیمیرزا فرمانفرما، پسر پنجم فتحعلی‌شاه از بدر جهان خانم عرب عامری بسطامی بود که در فاصلهٔ سال‌های ۱۲۱۴ تا ۱۲۵۰ ه.ق حکومت ایالت فارس را برعهده داشت و از مدعیان تاج و تخت پس از فوت پدرش به‌شمار می‌رفت.[۳]
فریدون میرزا فرمانفرما
[ویرایش]فریدون میرزا فرمانفرما (۱۲۲۵–۱۲۷۲ قمری) شاهزاده قاجار و پسر پنجم عباس میرزا بود. فریدون میرزا از کودکی فرزند محبوب پدرش بود و در ۱۲۴۷ قمری، وقتی عباس‌میرزا برای سرکوب شورش‌ها به خراسان رفت، فریدون‌میرزا را به عنوان نائب والی آذربایجان منصوب کرد. پس از مرگ عباس‌میرزا و در دوران نائب‌السلطنگی محمدمیرزا در آذربایجان، فریدون‌میرزا والی تبریز بود.[۴]
فیروز میرزا فرمانفرما
[ویرایش]
فیروز میرزا نصرت‌الدوله (اول)، فرمانفرما، فرزند شانزدهم ولیعهد قاجار عباس میرزا نایب‌السلطنه (۱۲۰۳–۱۲۴۹ ق) و نوه فتحعلی شاه قاجار متولد۱۲۳۳ قمری بودو جمعه ۲۸ ربیع الاول ۱۳۰۳ قمری در سن ۷۰ سالگی در تهران درگذشت.[۵] فیروز میرزا دو برادر و یک خواهر تنی داشت و مادرش عزت نساء خانم دختر حاجی میرزا صادق کلانتر باغ‌میشه بود.[۶]
عبدالحمید میرزا فرمانفرما
[ویرایش]عبدالحمید میرزا ناصرالدوله (۱۲۵۶–۱۳۰۹ قمری) پسر فیروز میرزا و مادرش دختر میرزا حسن مستوفی‌الممالک آشتیانی بود. در سال ۱۲۹۷ قمری حکومت کرمان و ریاست قشون نظامی کرمان به او سپرده شد و لقب ناصرالدوله گرفت. در سال ۱۳۰۳ قمری پس از درگذشت پدرش به فرمانفرما ملقب شد و تا سال ۱۳۰۹ قمری که در گذشت در سمت حکمرانی کرمان و بلوچستان برقرار بود. از آثار تاریخی ناصرالدوله در کرمان به جای گذاشته است.
عبدالحسین میرزا فرمانفرما
[ویرایش]عبدالحسین فرمانفرمائیان در زمان قاجار موسوم به عبدالحسین میرزا فرمانفرما (۱۲۳۱، تبریز – ۱۳۱۸، تهران) شاهزادهٔ قاجار و نخست‌وزیر ایران در دوران سلطنت احمدشاه قاجار و رئیس انستیتو پاستور ایران بود.[۷] بخش‌های عمده‌ای از اعضای خانواده‌های فیروز و فرمانفرمائیان منسوب به او هستند. فرمانفرما پس از روی کار آمدن دودمان پهلوی به تدریج ثروت و نفوذ سیاسی خود را از دست داد. عبدالحسین میرزا پسر دوم فیروز میرزا در سال ۱۲۳۱ خورشیدی در تبریز متولد شد. پدرش فیروز میرزا پسر شانزدهم عباس میرزا و مادرش حاجیه هُما خانم دخترعموی پدرش و دختر بهمن میرزا بهاءالدوله (پسر سی‌وهفتم فتحعلی‌شاه) بود.[۸]
مشاهیر شاخه‌های مختلف خاندان
[ویرایش]شاخۀ حسین‌علی میرزا فرمانفرما
[ویرایش]- حسینعلیمیرزا فرمانفرما؛ والی فارس و بزرگ‌ترین پسر فتحعلی‌شاه پس از مرگش که مدعی سلطنت شد
شاخۀ عبدالحسین میرزا فرمانفرما
[ویرایش]
اعضای سرشناس این خانواده با نام خانوادگی فرمانفرما یا فرمانفرمائیان و مهمترین مسئولیت‌های آن‌ها به شرح زیر است:
- عبدالحسین میرزا فرمانفرما؛ والی کرمان و بلوچستان و رئیس‌الوزرای احمدشاه
- فیروز فیروز؛ (نصرت‌الدوله)، فیروز میرزا نصرت الدوله وزیر مالیه
- منوچهر میرزا فرمانفرمائیان؛ اولین سفیر ایران در ونزوئلا
- مریم فیروز؛ همسر نورالدین کیانوری (فرزند عبدالحسین میرزا فرمانفرما)
- بهادر فیروز؛ استاد دانشگاه تهران، فوق لیسانس علوم سیاسی
- ستاره فرمانفرمائیان؛ مؤسس اولین مدرسه و دانشکده مددکاری ایران
- عبدالعزیز فرمانفرمائیان؛ معمار و طراح
- عبدالعلی میرزا فرمانفرمائیان؛ معاون اتاق صنایع و مؤسس شرکت نفت پارس
- علینقی فرمانفرمائیان؛ رئیس بانک خصوصی صنایع
- خداداد فرمانفرمائیان؛ رئیس کل بانک مرکزی ایران و رئیس سازمان برنامه
- کاوه فرمانفرمائیان؛ معاون اتاق بازرگانی
- ابوالبشر فرمانفرمائیان؛ حقوق‌دان
- محمدولی فرمانفرمائیان؛ شاهزاده قاجار
- منیر شاهرودی فرمانفرمائیان؛ هنرمند معاصر ایرانی (عروس خانواده و همسر ابوالبشیر فرمانفرمائیان که نام خانوادگیش را بعد از ازدواج دومش با وی تغییر داد)
- صبار فرمانفرمائیان؛ پزشک و فرزند عبدالحسین میرزا فرمانفرما، رئیس انستیتو پاستور (۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶)
- فاروق فرمانفرمائیان؛ موسس شرکت لبنیات پاستوریزه پاک و شرکت نفت پارس
پی‌نوشت‌ها
[ویرایش]- ↑ خزایی، دربارۀ مفردات و رباعیّات حسینعلیمیرزا فرمانفرما، ۶۴.
- ↑ خزایی، دربارۀ مفردات و رباعیّات حسینعلیمیرزا فرمانفرما، ۶۴.
- ↑ خزایی، دربارۀ مفردات و رباعیّات حسینعلیمیرزا فرمانفرما، ۶۴.
- ↑ «FARMĀNFARMĀ, FEREYDŪN MĪRZĀ».
- ↑ بامداد، شرح حال رجال ایران قرن‌های ۱۲ و ۱۳ و ۱۴، ج۳، ص ۱۱۴.
- ↑ نادرمیرزا، تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز، ۶۰.
- ↑ خداداد فرمانفرماییان، رئیس پیشین بانک مرکزی ایران درگذشت، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ «عبدالحسین میرزا فرمانفرما». مؤسسهٔ مطالعات تاریخ معاصر ایران. دریافت‌شده در ۸ تیر ۱۳۹۰.
منابع
[ویرایش]- بامداد، مهدی (۱۳۷۱)، شرح حال رجال ایران قرن‌های ۱۲ و ۱۳ و ۱۴، تهران: انتشارات زوّار
- خزایی، علیرضا (۱۴۰۱). «دربارۀ مفردات و رباعیّات حسینعلیمیرزا فرمانفرما». گزارش‌میراث. دورۀ سوم، سال هفتم (۱۰۱): ۶۴-۶۹.
- قاجار، نادر میرزا (۱۳۶۰)، تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز، تهران: انتشارات اقبال
- NAVĀʾĪ، ABD-AL-ḤOSAYN (۱۹۹۹). FARMĀNFARMĀ, FEREYDŪN MĪRZĀ. Encyclopædia Iranica.