جی. رابرت اوپنهایمر

جی. رابرت اوپنهایمر
جی. رابرت اوپنهایمر، ۱۹۴۴
زادهٔ	۲۲ آوریل ۱۹۰۴ نیویورک سیتی، نیویورک، ایالات متحده
درگذشت	۱۸ فوریهٔ ۱۹۶۷ (۶۲ سال) پرینستون، نیوجرسی، ایالات متحده
تحصیلات	کالج هاروارد کالج مسیح دانشگاه کمبریج دانشگاه گوتینگن
شناخته‌شده برای	توسعهٔ جنگ‌افزار هسته‌ای معادله تولمن–اوپنهایمر–ولکوف حد تولمن–اوپنهایمر–ولکوف فرایند اوپنهایمر – فیلیپس تقریب بورن–اوپنهایمر
همسر(ها)	کاترین «کیتی» پوئنینگ (ا. ۱۹۴۰)
فرزندان	۲
جایزه(ها)	جایزه انریکو فرمی (۱۹۶۳)
پیشینه علمی
شاخه(ها)	فیزیک نظری
محل کار	دانشگاه کالیفرنیا، برکلی مؤسسه فناوری کالیفرنیا آزمایشگاه لس آلاموس مؤسسه مطالعات پیشرفته
پایان‌نامه	Zur Quantentheorie kontinuierlicher Spektren (۱۹۲۷)
استاد راهنما	ماکس برن
دانشجویان دکتری	ساموئل دبلیو. آلدرسون دیوید بوهم رابرت اف. کریستی سیدنی دانکوف استن فرانکل ویلیس اوژن لمب هارولد لوئیس فیلیپ موریسون آرنولد نوردزیک ملبا فیلیپس هارتلند اسنایدر جرج ولکف
یادداشت‌ها
برادر فیزیک‌دان فرانک اوپنهایمر

جی. رابرت اوپنهایمر (انگلیسی: J. Robert Oppenheimer؛ ۲۲ آوریل ۱۹۰۴ – ۱۸ فوریهٔ ۱۹۶۷) فیزیک‌دان نظری آمریکایی و استاد فیزیک دانشگاه کالیفرنیا، برکلی بود. او در زمان جنگ جهانی دوم، رئیس آزمایشگاه لُس‌آلاموس بود. اوپنهایمر، به‌سبب نقشش در پروژۀ منهتن، که در جنگ جهانی دوم به ساخت نخستین جنگ‌افزارهای هسته‌ای انجامید، «پدر بمب اتمی» لقب گرفته‌است. او از جمله کسانی بود که شاهد آزمایش ترینیتی در نیومکزیکو، که در آن، نخستین بمب اتمی، ۱۶ ژوئیه ۱۹۴۵ با موفقیت منفجر شد، بود. او بعدها گفت که هنگام این انفجار به‌یاد قطعه‌ای از بهگود گیتا افتاده: «خودِ مرگ شده‌ام، ویران‌گر دنیاها.» اوت ۱۹۴۵، از بمب اتمی، برای بمباران اتمی هیروشیما و ناگاساکی استفاده‌شد.

اوپنهایمر پس‌از پایان جنگ، رئیس کمیتهٔ مشاوره عمومی کمیسیون تازه‌تأسیس‌ انرژی اتمی ایالات متحده آمریکا شد و برای کنترل بین‌المللی انرژی هسته‌ای و در راستای جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای و مسابقه تسلیحات هسته‌ای با اتحاد جماهیر شوروی تلاش کرد. در جریان یک بحث دولتی در ۱۹۴۹ تا ۱۹۵۰، او با توسعهٔ بمب هیدروژنی مخالفت کرد و درباره مسائل دفاعی موضع‌ گرفت که خشم برخی جناح‌ها در دولت و ارتش ایالات متحده را برانگیخت. در دوره مک‌کارتیسم، آن موضع‌گیری‌ها، در کنار ارتباطات گذشته‌اش با افراد و سازمان‌های وابسته به حزب کمونیست، به لغو مجوز امنیتی‌اش در جلسه‌ای رسمی در ۱۹۵۴ انجامید. او که از نفوذ مستقیم سیاسی برکنار ماند، به سخنرانی، نوشتن و فعالیت در فیزیک ادامه داد. نه سال بعد، رئیس‌جمهور جان اف. کندی، جایزهٔ انریکو فرمی را به او، به‌عنوان اعاده حیثیت، اعطا کرد.

دستاوردهای اوپنهایمر در فیزیک، تقریب بورن–اوپنهایمر برای توابع موج مولکولی، کار روی نظریه الکترون‌ها و پوزیترون‌ها، فرایند اوپنهایمر-فیلیپس در همجوشی هسته‌ای و نخستین پیش‌بینی تونل‌زنی کوانتومی است. او و دانش‌جویانش، سهم برجسته‌ای در نظریهٔ مدرن ستاره‌های نوترونی و سیاه‌چالهها، و مکانیک کوانتومی، نظریهٔ میدان‌های کوانتومی و برهم‌کنش‌های پرتوهای کیهانی داشتند.

به عنوان معلم و پیشگام علم، او را پایه‌گذار مکتب فیزیک نظری آمریکایی می‌دانند که در دههٔ ۱۹۳۰ به شهرت جهانی رسید. او پس‌از جنگ جهانی دوم، مدیر مؤسسهٔ مطالعات پیشرفته در پرینستون، نیوجرسی شد.

زندگی

رابرت اوپنهایمر، ۱۹۰۲ در خانواده‌ای یهودی-آلمانی مهاجر در نیویورک-آمریکا زاده‌شد. پدرش، واردکننده ثروتمند لباس بود که ۱۸۸۸، از آلمان به آمریکا مهاجرت کرده‌‌بود. برادر کوچکش، فرانک اوپنهایمر نیز فیزیک‌دان بود.

اوپنهایمر، به ادبیات انگلیسی و فرانسوی، و کانی‌شناسی علاقه داشت در دانشگاه هاروارد، شیمی خواند و آنجا، با گذراندن درسی در ترمودینامیک که پرسی بریجمن آن را درس می‌داد، به فیزیک تجربی علاقه‌مند شد. او از هاروارد با درجه ممتاز فارغ‌التحصیل شد. سپس برای ادامه تحصیل به کمبریج رفت و آنجا با ارنست رادرفورد آشنا شد. در دانشگاه گوتینگن، زیرنظر ماکس بورن کار کرد و با ورنر هایزنبرگ، ولفگانگ پاولی، پاول دیراک، انریکو فرمی و ادوارد تلر دوست شد. اوپنهایمر، ۱۹۲۷ در گوتینگن، زیرنظر ماکس بورن دکترا گرفت.

او تقریب بورن-اوپنهایمر را پیش نهاد که امروزه در فیزیک کوانتومی استفاده می‌شود. همچنین، در پیشنهاد معادله تولمن-اوپنهایمر-ولکوف نیز نقش به‌سزایی داشت. پس از بازگشت از اروپا، دانشیاری در دانشگاه برکلی و مؤسسه فناوری کالیفرنیا به او پیشنهاد شد و او از ۱۹۲۹ تا ۱۹۴۳ در این دو دانشگاه به تدریس و تحقیق پرداخت.

پروژه منهتن

لزلی گراوز که از سوی ارتش آمریکا مدیر پروژه منهتن شده‌بود، از دانشگاه‌های آمریکا بازدید کرد؛ از جمله با تحقیقات ارنست لارنس در برکلی که سیکلوترون را ابداع کرده‌بود، آشنا شد. گراوز همچنین در برکلی با اوپنهایمر مصاحبه کرد و چون او را قابل و تیزفهم یافت، مدیر علمی پروژه منهتن کرد. ارتش آمریکا و اف‌بی‌آی از سابقه چپ‌گرایانه اوپنهایمر آگاه بودند، اما با پافشاری گروز، از آن‌ها چشم‌ پوشیدند. اوپنهایمر، ۱۹۴۳–۱۹۴۵، پروژه منهتن را رهبری می‌کرد، که هدف آن تولید بمب اتمی در لُس‌آلاموس در نیومکزیکوی آمریکا بود.

مؤسسه مطالعات پیشرفته

پس از پایان جنگ جهانی دوم، اوپنهایمر به کَل‌تک بازگشت اما پس‌از چندی، ۱۹۴۷، به پیشنهاد لویس استراوس، مدیر مؤسسه مطالعات پیشرفته شد و تا ۱۹۶۶، آن‌جا بود.

لغو مجوز امنیتی

۱۹۵۴، در اوج مک‌کارتیسم، لویس استراوس، رئیس هیت مدیره کمسیون انرژی اتمی آمریکا (AEC)، که شواهدی بر جاسوسی شوروی از برنامه اتمی آمریکا داشت و به‌سبب پیشینه چپ‌گرایانه اوپنهایمر و مخالفت‌هایش با توسعه اتمی آمریکا، به‌ویژه توسعه بمب هیدروژنی، به او مشکوک بود، یک دوره بازجویی یک‌ماهه از اوپنهایمر ترتیب داد و سرانجام، مجوز امنیتی او را لغو کرد.

از جمله اتهامات اوپنهایمر، کوتاهی او در لو دادن یکی از دوستان کمونیستش، هاکان کاوالیر Haakon Chevalier بود که به او پیشنهاد انتقال اطلاعات به شوروی داده‌بود. لغو مجوز امنیتی اوپنهایمر، به‌معنای پایان همکاری او با دولت آمریکا در پروژه‌های سری بود. البته اوپنهایمر همچنان مدیر مؤسسه مطالعات پیشرفته ماند و به کارش ادامه داد.

پایان کار

با به قدرت رسیدن دموکرات‌ها (جان اف کندی) و پایان دوران مک‌کارتیسم، جایزه انریکو فرمی که بالاترین عنوان از سوی وزارت انرژی ایالات متحده آمریکا بود، ۱۹۶۳، به اوپنهایمر داده‌شد.

اوپنهایمر، ۱۸ فوریه ۱۹۶۷ در ۶۲ سالگی، در خانه‌اش در پرینستون، در اثر سرطان حنجره درگذشت.

فیلم و کتاب دربارهٔ زندگی اوپنهایمر

سریال تلویزیونی اوپنهایمر ساخت ۱۹۸۰ از شبکهٔ بی‌بی‌سی، برنده سه بفتا شد. فیلم مستند فردای ترینیتی (The Day After Trinity) نامزد اسکار و برنده پیبادی شد. افزون‌بر سینما و تلویزیون، چندین زندگی‌نامه‌ درباره اوپنهایمر منتشر شده‌است.

از جمله، پرومته آمریکایی، پیروزی و تراژدی جی. رابرت اوپنهایمر» نوشته کای بیرد و مارتین شروین، ۲۰۰۵، که ۲۰۰۶ برنده پولیتزر در زمینه زندگی‌نامه شده‌است. نویسنده آلمانی، هاینار کیپهارت، بر اساس بازجویی‌ها از اوپنهایمر، نمایش‌نامه‌ «قضیه رابرت اوپنهایمر» (In der Sache J. Robert Oppenheimer) را ۱۹۶۴ منتشر کرد.

اوپنهایمر ساختهٔ کریستوفر نولان و با بازی کیلین مورفی در نقش اوپنهایمر، ۲۰۲۳ اکران خواهد شد.

پیوند به بیرون

• جی. رابرت اوپنهایمر در بریتانیکا