جنگ ایران و عثمانی (۱۶۳۹–۱۶۲۳)

جنگ صفویان و عثمانی (۱۶۳۹–۱۶۲۳)
بخشی از جنگ‌های ایران و عثمانی
تاریخ (۱۶۲۳–۱۶۳۹) موقعیت بین‌النهرین (عراق)، قفقاز نتایج پیروزی ایران در قفقاز؛ پیروزی عثمانی در بین‌النهرین عهدنامه قصرشیرین
طرف‌های درگیر
امپراتوری صفوی	امپراتوری عثمانی
فرماندهان و رهبران
شاه عباس یکم شاه صفی	سلطان مراد چهارم
سال‌شمار جنگ‌های شاه عباس بزرگ → جنگ‌های شاه محمد خدابنده   ۱۵۷۸ جنگ ایران و عثمانی (۱۵۹۰–۱۵۷۸) (نتیجه: عهدنامه فرهاد پاشا)   ۱۵۸۰ جنگ‌های خراسان   ۱۵۸۱ محاصره قلعه نیشابور (تاجگذاری شاه عباس توسط قزلباش‌ها)   ۱۵۸۲ محاصره قلعه تربت   ۱۵۸۳ نبرد تیرپل   ۱۵۸۵ جنگ سوسفید (جنگ داخلی قزلباش)   ۱۵۸۵ اشغال تبریز   ۱۵۸۷-۱۵۸۸ حمله ازبک‌ها به خراسان   ۱۵۸۸ ↓↓↓ آغاز پادشاهی شاه عباس یکم ↓↓↓   ۱۵۸۸-۱۵۸۹ سقوط قلعه هرات   ۱۵۹۰-۱۵۹۱ حمله ازبک‌ها به سیستان   ۱۵۹۲ جنگ ایران با ازبک‌ها   ۱۵۹۵ جنگ ایران با ازبک‌ها   ۱۵۹۸ جنگ ایران با ازبک‌ها   ۱۶۰۳-۱۶۱۸ جنگ ایران و عثمانی (۱۶۱۸–۱۶۰۳) (نتیجه: عهدنامه سراب)   ۱۶۰۳ فتح تبریز   ۱۶۰۴ نبرد ایروان   ۱۶۰۴ نبرد ارومیه   ۱۶۰۵ محاصره قندهار   ۱۶۰۶-۱۶۰۷ بازپسگیری شروان   ۱۶۰۹ نبرد قلعه دم‌دم   ۱۶۱۵ نبرد تسیتساموری   ۱۶۱۶ فتح تفلیس   ۱۶۱۶ نبرد گوگجه   ۱۶۱۸ نبرد تبریز   ۱۶۲۲ فتح هرمز   ۱۶۲۲ جنگ صفویه با گورکانیان   ۱۶۲۳-۱۶۳۹ جنگ ایران و عثمانی (۱۶۳۹–۱۶۲۳) (نتیجه: عهدنامه زهاب)   ۱۶۲۳ فتح بغداد   ۱۶۲۵ نبرد بغداد   ۱۶۲۵ نبرد آقایانی   ۱۶۲۵ نبرد مارتقوپی   ۱۶۲۵ نبرد مارابدا   راهنمای الگو   جنگ داخلی   با کردها   با گرجی‌ها   با ازبک‌ها   با پرتغال   با گورکانیان   با عثمانی و • ب • ن جنگ‌های شاه صفی ←

جنگ صفویان و عثمانی (۱۶۳۹–۱۶۲۳) از آخرین مجموعه جنگ‌ها میان امپراتوری صفوی و امپراتوری عثمانی است که میان این دو قدرت خاور نزدیک برای دستیابی به بین‌النهرین روی داد. پس از حمله‌های ایران به سمت قلمروهای عثمانی و تصرف بیشتر سرزمین عراق امروزی از جمله بغداد عثمانی اقدام به پسگیری مناطق از دست رفته کرد. جنگی در بین‌النهرین (میان‌رودان) میان امپراتوری ایران صفوی با امپراتوری عثمانی درگرفت و علی‌رغم تلاش‌های بسیار، عثمانی موفق شد که کنترل بین‌النهرین را به‌دست گیرد و حکومت به آن منطقه را تا جنگ جهانی اول حفظ کرد.

زمینه جنگ

امپراتوری‌های صفوی و عثمانی پس از تأسیس سلسله صفویان همواره با یکدیگر بر سر به دستگیری کنترل مناطق بین‌النهرین و قفقاز جنگ داشتند. عمده اختلافات و رقابت‌های این دو قدرت بزرگ خاورمیانه بیشتر به علت این بود که ایران مرکز مذهب شیعه و عثمانی مرکز مذهب سنی بود. شاه عباس صفوی پس از یک دوره پر درگیری در ایران به قدرت رسید و پس از مدتی اقدام به بازپسگیری مناطق آذربایجان، قفقاز و بین‌النهرین کرد و پیروزی‌های بسیاری به‌دست‌آورد.

جنگ

پس از حمله ایران به عراق عثمانی، سپاه شاه عباس توانست بغداد را محاصره کرده و در ۲۵ ژانویه ۱۶۲۳ آن را به تصرف خود درآورد. پس از تصرف بغداد سپاهیان ایران به سمت شهرهای کرکوک و موصل و شهرهای مقدس شیعی نجف و کربلا حرکت کردند و آنها را به تصرف خود درآوردند. این شکست، به پرستیژ امپراتوری عثمانی ضربه بزرگی زد. حمله عثمانی به سمت مناطق تصرف شده آغاز شد و با وجود به‌کارگیری استراتژی زمین‌های سوخته، عثمانی از سه سمت به طرف بغداد نیرو فرستاد. ارتش عثمانی به دروازه‌های شهر بغداد رسید و این شهر را به محاصره درآورد و مدتی در آنجا اردو زد. سپس نیروهای کمکی ایران به فرماندهی شاه عباس از راه رسیدند و سپاه عثمانی را با تلفات سنگین راندند و سپاه عثمانی مجبور به عقب‌نشینی به موصل شد.

در سال ۱۶۲۹، سپاه عثمانی تحت فرمان غازی اکرم خسرو پاشا اقدام به پسگیری مناطق کرد. به دلیل مشکلات ارتش عثمانی و زمستان شدید، عثمانی نتوانست هیچ‌گونه عملیات مؤثری در عراق پیش ببرد پس به سمت شرق حرکت کرد و پس از پیروزی بر ایرانیان که تحت فرمان زینال خان بیگدلی شاملو بودند در نبرد ماهی‌دشت (نزدیک کرمانشاه) و غارت شهر همدان، در ماه نوامبر به سمت عراق حرکت کرده و بغداد را محاصره کرد. پس از آن دوباره سپاه ایران به را افتاده و محاصره عراق را شکست و کنترل منطقه را به‌دست گرفت. شاه صفی برای حل اختلافات، هیئتی را به عثمانی فرستاد اما محمد پاشا این هیئت را رد کرد. در سال ۱۶۳۳ حاکم محلی گرجستان علیه امپراتوری صفوی طغیان کرد که در نتیجه آن رستم خان از سمت امپراتوری صفوی اعزام شد تا او را مطیع کند. او موفق شد که فرار کند و گرجستان دوباره به‌دست ایرانیان افتاد.

در سال ۱۶۳۵، سلطان مراد چهارم عثمانی، خود لشکری اختیار کرد تا به سمت ایران حرکت کند. او شهر ایروان را تصرف کرده (در ۸ اوت ۱۶۳۵) و تبریز را غارت کرد و سپس به سمت استانبول بازگشت. این پیروزی عثمانی خیلی کوتاه مدت بود زیرا شاه صفی پس از مدتی ایروان را تصرف کرد. در سال ۱۶۳۸، سلطان مراد چهارم سعی کرد تا ناکامی‌های گذشته عثمانی در پسگیری عراق را جبران کند پس به محاصره بغداد دست زد. بالاخره بغداد پس از ۳۹ روز محاصره در ماه دسامبر۱۶۳۸ سقوط کرد و مذاکرات برای صلح میان ایران و عثمانی از سر گرفته شد.

عهدنامه

در ۱۷ می ۱۶۳۹، عهدنامه زهاب میان ایران و عثمانی منعقد شد. در این قرارداد بیشتر مناطق عراق به عثمانی واگذار شد. شهر ایروان و منطقه قفقاز هم در دست ایران ماند. به شکل عام‌تر این قرار داد، قرار داد آماسیه را تأیید می‌کرد. منطقه میان‌رودان که همواره از زمان هخامنشیان بخشی از ایران بود به‌دست عثمانی افتاد. با وجود درگیریهایی که در آینده روی داد، این قرارداد دوام آورد و هم‌اکنون مرزهای میان ایران و عراق امروزی و ایران و ترکیه مطابق این قرارداد شکل گرفته‌است.

جستارهای وابسته

• فتح بغداد (۱۶۲۳)
• نبرد بغداد (۱۶۲۵)
• جنگ ایران و عثمانی (۱۶۲۹–۱۶۳۱)
• جنگ ایران و عثمانی (۱۶۳۴–۱۶۳۶)
• سقوط بغداد (۱۶۳۸)

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Ottoman–Safavid War (1623–1639)». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۴ اسفند ۱۳۸۹.
• Cooper, J. P. (1979). The New Cambridge Modern History, Volume IV: The Decline of Spain and the Thirty Years War, 1609–48/59. CUP Archive. ISBN 978-0-521-29713-4.
• Roemer, H. R. (1986). "The Safavid Period". The Cambridge History of Iran, Vol. 6: The Timurid and Safavid Periods. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 189–350. ISBN 0-521-20094-6.