جبهه ملی ایران (دوم)
جبهه ملّی ایران | |
|---|---|
 | |
| رهبر | اللهیار صالح |
| سخنگو | مهدی آذر |
| رئیس هیئت اجرایی | الهیار صالح |
| بنیان‌گذار | محمد مصدق |
| بنیان‌گذاری | ۱۹۴۹ |
| روزنامه | پیام جبهه ملی ایران[۱] |
| مرام سیاسی | ملی‌گرا دموکرات سکولار |
| شعار | برقراری حاکمیت ملّی هدف جبهه ملّی ایران است. |
| وبگاه | |
جبهه ملی دوم به دوره‌ای از فعالیت جبهه ملی ایران اشاره دارد که از راه اندازی آن در سال ۱۳۳۹ آغاز و تا اعلام انحلال آن در سال ۱۳۴۳ ادامه یافت.
تشکیل جبهه ملی دوم[۲][ویرایش]
با رشد نارضایتی‌ها و گشایش نسبی فضای سیاسی ایران در سال ۱۳۳۹ رهبران و اعضا و هواداران جبهه ملی دوباره فعالیت سیاسی خود را از سر گرفتند.
در۳۰ تیرماه ۱۳۳۹ ه.ش به دعوت الله یار صالح تعدادی از ملیون جهت فعالیت انتخاباتی و فعالیت سیاسی به شمول:
- ابراهیم کریم آبادی
- احمدرضوی
- ادیب برومند
- اصغر پارسا
- جلال غنی‌زاده
- جهانگیر حقشناس
- حسن قاسمیه
- حسن نزیه
- باقر کاظمی
- عبدالحسین اردلان
- عبدالحسین خلیلی
- علی شهیدزاده
- دکتر غلامحسین صدیقی
- دکتر کریم سنجابی
- محمدعلی خنجی
- سید محمد علی کشاورز صدر
- محمود نریمان
- دکتر مهدی آذر
- مهدی بازرگان
- نصرت‌الله امینی
دعوت شدند و پس از تشکیل چند جلسه به پیشنهاد دکتر سنجابی نام این مجموعه جبهه ملی ایران خوانده شد و اعلامیه تشکیل جبهه ملی دوم انتشار یافت. پس از آن شورای مرکزی جهت تکمیل خود چندین نفر دیگر از شخصیتهای ملی به شورا دعوت نمود که عبارت بودند از:
- احمد زیرک‌زاده
- محمدرضا اقبال آل آقا
- امیر تیمور کلالی
- سید باقر جلالی موسوی
- حسین راضی
- حسین صدر
- داریوش فروهر
- سعید فاطمی
- سید ضیاء الدین حاج سید جوادی
- شاپور بختیار
- شمس‌الدین امیرعلائی
- علی اشرف منوچهری
- کاظم حسیبی
- محمود طالقانی
- یدالله سحابی
تحصن در سنا[ویرایش]
در مهرماه ۱۳۳۹ اعضای شورای مرکزی جبهه ملی دوم به ریاست سید باقر کاظمی تصمیم گرفتند به منظور اعتراض به نحوه برگزاری انتخابات مجلس بیستم در مجلس سنا متحصن شوند. عده‌ای که در تحصن شرکت کردند عبارت بودند از: سید باقر کاظمی، غلامحسین صدیقی، مهدی بازرگان، محمدرضا اقبال آل آقا، کاظم حسیبی، عبدالحسین اردلان، عبدالحسین خلیلی، اصغر پارسا، محمدعلی کشاورز صدر، جلال غنی‌زاده، نصرت‌الله امینی و ادیب برومند. این تحصن به اعتراض و اعتصاب دانشجویان انجامید که پس از ختم آن کریم سنجابی و شاپور بختیار نیز به تحصن پیوستند که حدود یک ماه تا اواخر آبان طول کشید.[۳]
میتینگ جلالیه[ویرایش]
در روز ۲۸ اردیبهشت ۱۳۴۰، جبهه ملی ایران میتینگ بزرگی در میدان جلالیه تهران برپا ساخته بود. سخنرانان این میتینگ دکتر کریم سنجابی، دکتر غلامحسین صدیقی و شاپور بختیار بودند. بنابر تصمیم شورای مرکزی جبهه ملی قرار بود سخنرانان پیشتر متن گفته‌های خود را در زمینه اجرای قانون اساسی، آزادی‌های فردی و اجتماعی و تشکیل هر چه زودتر مجلس شورای ملی بنویسند و سپس آن را در تظاهرات میدان جلالیه قرائت کنند. همچنین توافق شده بود که در زمینه سیاست خارجی از بحث دربارهٔ قرارداد کنسرسیوم و پیمان سنتو خودداری شود. سنجابی و صدیقی به ترتیبی که مقرر بود سخنرانی کردند اما شاپور بختیار بر خلاف انتظار هنگام سخنرانی از متن از پیش نوشته شده استفاده نکرد و تحت تأثیر احساسات شدید حاضران بحث را به سیاست خارجی سوق داد و دربارهٔ سیاست خارجی دولت امینی گفت: «سیاست ما پیروی از اصل بی‌طرفی مثبت است یعنی همان سیاست مصدق… ملت ایران قراردادهای تحمیلی را قبول ندارد». در این میان فریاد «زنده باد مصدق» همه‌جا پراکنده می‌شود. داریوش فروهر هم در پایان، قطعنامه میتینگ را قرائت می‌کند و خطاب به شعاردهندگان می‌گوید: «با سکوت خشمگین خود، قدرت، انضباط و مرتبت خویش را به جهانیان نشان دهید.»[۴]
سی تیر ۱۳۴۰[ویرایش]
در نتیجه استقبال مردم از میتینگ جبهه ملی و دوباره زنده شدن نام مصدق در زبان‌های مردمی که در خیابان و در عرصه عمومی حضور دارند، شورای مرکزی جبهه ملی تصمیم می‌گیرد پس از سال‌ها در سالگرد ۳۰ تیر، مراسم یادبودی سر مزار شهدای سی تیر در ابن‌بابویه برگزار کند. دکتر امینی نخست‌وزیر وقت با برپایی این تظاهرات مخالفت می‌کند ولی تصمیم‌گیران برگزاری مراسم بر عقیده خود پافشاری می‌کنند و یک روز پیش از سی‌ام تیر ۱۳۴۰ راهی ابن‌بابویه می‌شوند. این حرکت به برخورد میان نیروهای امنیتی و شرکت‌کنندگان در مراسم می‌انجامد و نزدیک صد نفر در درگیری‌ها بازداشت می‌شوند. عده‌ای با عکس‌های دکتر مصدق و دکتر فاطمی در مسیر ابن بابویه، که سید محمود طالقانی پیشاپیش آنان حرکت می‌کرده دستگیر می‌شوند و عده‌ای از سران جبهه ملی نیز پیش از عزیمت به ابن‌بابویه. فردای آن روز که سی‌ام تیر است جمعیت انبوه دیگری عازم ابن بابویه می‌شوند که آن‌ها نیز مورد برخورد نیروهای امنیتی قرار می‌گیرند و به این ترتیب ماجرای سی‌ام تیر ۱۳۴۰ پایان می‌پذیرد و تا پایان شهریور همان سال همه بازداشت‌شدگان، از بند آزاد می‌شوند.[۴]
کنگره جبهه ملی ۱۳۴۱[ویرایش]
جبهه ملی در سال ۱۳۴۱ نخستین و بزرگترین کنگره خود را با حضور ۱۷۰ نفر از منتخبین حوزه‌های خود از سراسر کشور برگزار نمود. این کنگره به مدت هفت روز از ۴ دی ماه الی ۱۱ دی ماه سال ۱۳۴۱ در منزل حاج حسن قاسمیه واقع در تهران پارس برگزار گردید. در پایان این کنگره که دارای تنش‌های فراوانی بود ۲ قطعنامه—آیین‌نامه اجرایی در ۲ فصل و ۱۵ ماده و اساس‌نامه جبهه ملی در ۴۳ ماده به تصویب رسید و در روز آخر نیز با رای‌گیری، اعضای شورای مرکزی جبهه ملی انتخاب گردیدند. ریاست کنگره با اللهیار صالح بود و نواب رئیس دکتر کریم سنجابی و دکتر مهدی آذر و آقایان ادیب برومند، حسین اردهالی، حسن نزیه و اردودری نیز از سوی منتخبین به سمت منشی‌های جلسات انتخاب شدند. نخستین سخنران جلسه کنگره به دلیل همزمانی با بعثت پیامبر اسلام، آیت الله طالقانی بود.[۵]
منتخبین نخستین کنگره جبهه ملی ایران[ویرایش]
- منتخبین کنگره به ترتیب آرای اخذ شده عبارتند از:
- کاظم حسیبی
- اللهیار صالح
- سید باقر کاظمی
- اصغر پارسا
- حاج سید ضیاءالدین سیدجوادی
- جهانگیر حقشناس
- عبدالحسین خلیلی
- کریم سنجابی
- غلامحسین صدیقی
- مهدی آذر
- آیت االله سید باقر جلالی موسوی
- حسن میر محمد صادقی
- احمد زیرک‌زاده
- داریوش فروهر
- غلامرضا تختی
- علی اشرف منوچهری
- مهدی بازرگان
- حسین شاه‌حسینی
- شاپور بختیار
- آیت الله سید محمود طالقانی
- سید محمود نریمان
- اصغر گیتی بین
- محمدعلی خنجی
- عبدالحسین اردلان
- حسن قاسمیه
- فریدون مهدوی
- سید محمد علی کشاورز صدر
- عباس نراقی
- مهرداد ارفع زاده
- سید یوسف جلالی موسوی
- ابراهیم کریم آبادی
- علی اردلان
- شمس الدین امیرعلایی
- علی اکبر نوشین
- نصرت‌الله امینی
فعالیت‌های جبهه ملی دوم تا انحلال[ویرایش]
پس از تلاش فعالان جبهه ملی برای برگزاری تظاهرات اعتراض‌آمیز در روز ششم بهمن ماه ۱۳۴۱ در اعتراض به برنامه همه‌پرسی انقلاب سفید شاه و ملت، جمعی از اعضای جبهه ملی دستگیر شدند.[نیازمند منبع]
اعضای شورای مرکزی در انتخابات داخلی خود اللهیار صالح، شاپور بختیار، اصغر پارسا، غلامحسین صدیقی و عبدالحسین خلیلی را جهت عضویت در هیئت اجرائیه جبهه ملی انتخاب کردند.[۸] در طی دوران پرتلاطم ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۳ بارها رژیم با دستگیری اعضای شورای مرکزی و اعضای عادی جبهه ملی خصوصاً دانشجویان سعی در برهم زدن این سازمان می‌نماید؛ که از آن جمله می‌توان به فاجعه بهمن ۱۳۴۰ در حمله به دانشگاه تهران و دانشجویان اعتصابی توسط گارد شاهنشاهی اشاره کرد.[۹]
اکثریت اعضای شورای مرکزی و تمامی اعضای هیئت اجرائیه در بهمن ۱۳۴۲ در پی صدور اعلامیه «اصلاحات آری - دیکتاتوری نه» در اعتراض به اصلاحات معروف به «انقلاب سفید» از سوی محمدرضا شاه به زندان افتادند.[۱۰] همچنین اعضای فعال دانشجویی دانشگاه‌های تهران مانند دکتر بنی صدر، سلامتیان، دکتر موسویان، دکتر موید زاده و… نیز در این زمان به همراه اعضای سازمان‌های جبهه ملی دستگیر می‌شوند[۱۰] این دستگیری‌ها با ممنوعیت فعالیت جبهه ملی همراه گردید. با این وجود شاه سعی نمود که از طرق مختلف و ارتباط با جبهه ملی و پیشنهاد پست‌های وزارتی و وکالت مجلس و سفارت بتواند جبهه ملی را خنثی نموده و با خود همراه کند؛ در این راه همایون صنعتی زاده و علم چندین بار با هیئت اجرائیه و اللهیار صالح صحبت نمودند که در تمامی موارد جبهه ملی تنها راه همکاری با رژیم را اجرای کامل قانون اساسی و انتخابات آزاد اعلام کرده و خواستار سلطنت شاه، به جای حکومت گردید، که به شدت از سوی شاه رد می‌شود.
با توجه به مشکلات پیش آمده درون سازمان‌ها و جناح‌بندی‌های حاصل از عدم حضور نهضت آزادی و گروه خلیل ملکی و با توجه به زندانی شدن رهبران و مسئولین و فعالین رده‌های اول و دوم، جبهه ملی بسیار ضعیف شده و قادر به تجدید سازماندهی ساختار خود نگردید.[۱۱][۱۲][۱۳] همچنین برخی افرادی که در کنگره نتوانسته بودند رای بیاورند، با نامه نگاری به دکتر مصدق که در حصر و تبعید بسر می‌برد اخباری ناخوش آیند از جبهه ملی را اعلام می‌کردند؛ لذا از اوایل سال ۱۳۴۳، مبادله نامه‌هایی میان دکتر مصدق و رهبران جبهه ملی بر سر ساختار تشکیلاتی جبهه، به استعفای شورای مرکزی و اعلام انحلال جبهه ملی دوم انجامید.
در پایان جلسه‌ای که در منزل ادیب برومند برگزار گردید، تمامی اعضای شورای مرکزی بجز مهندس کاظم حسیبی و ادیب برومند از سمت‌های خود استعفا دادند و سیاست صبر و انتظار از سوی اللهیار صالح به صورت رسمی سیاست جبهه ملی اعلام گردید.[۱۱][۱۲][۱۳]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ دانشنامه جهان اسلام
- ↑ طراز سخن -نشر عرفان -۱۳۸۵ -ادیب برومند
- ↑ ضیاء مصباح (۱۱ آبان ۱۳۹۰). «تحصن در سنا». روزنامه شرق. دریافت‌شده در ۹ شهریور ۱۳۹۱.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ مسعود رفیعی‌طالقانی (۲۸ تیر ۱۳۹۰). «سی تیر پس از سی تیر». وبگاه روزنامه شرق. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۶ دی ۱۳۹۰.
- ↑ کنگره جبهه ملی ایران - به کوشش امیر طیرانی -- نشر گام نو --۱۳۸۸
- ↑ صورت جلسه کنگره جبهه ملی ایران به کوشش امیر طیرانی -نشر گام نو ۱۳۸۵
- ↑ جبهه ملی ایران به روایت اسناد ساواک- نشر مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات -۱۳۷۹
- ↑ فرزند خصال خویشتن - خاطرات اصغر پارسا - نشر نی - ۱۳۸۸
- ↑ رویدادها و داوری‌ها - خاطرات مسعود حجازی -۲ جلد - انتشارت صمدیه و انتشارات نیلوفر
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ صالح، الله یار - یادداشتهای زندان - به کوشش ایرج افشار - نشر سخن - 1389
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ سرود رهایی - ادیب برومند - ۱۳۶۷
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۶۰ سال خدمت و مقاومت خاطرات مهندس بازرگان - در گفتگو با سرهنگ نجاتی - انتشارات رسا -۱۳۷۷
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ امیدها و ناامیدی‌ها - خاطرات دکتر کریم سنجابی - تاریخ شفاهی هارواد