تصدیر

تصدیریا رَدُّ العَجُزِ عَلَی الصَّدر در اصطلاح بدیع، آن است که کلمه ای که در ابتدای بیت آمده است یعنی صدر در انتهای بیت تکرر شود و عَجُز یا ضرب (شعر) گردد، مانند این بیت سعدی

سخن را سر است ای خداوند و بن

میاور سخن در میان سخن

که «سخن» در مصراع اول صدر است و در مصراع دوم عجز. برای این صنعت معنی وسیع تری هم قائل شده‌اند و آن اینست که دو کلمهٔ یگانه در لفظ و معنی یا یگانه در لفظ و دوگانه در معنی، یا همانند اشتقاق یا شبه اشتقاق را یکی در صدر یا عروض یا ابتدا یا حشو اول، و دیگری در عجز بیاورند، مانند این بیت از امیر خسرو دهلوی

از دل هزار ناله برآرم به وقت صبح

بر شاخ گل چو گوش کنم نالهٔ هزار

که «هزار» با دو معنی متفاوت، ابتدا در جای حشو اول آمده و سپس در جای عجز. این صنعت در نثر هم کاربرد دارد.

منابع

• شریفی، محمد. محمدرضا جعفری. فرهنگ ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ نشر نو و انتشارات معین، ۱۳۸۷. شابک ‎۹۷۸-۹۶۴-۷۴۴۳-۴۱-۸.