ترکستان روسیه

ترکستان روسیه Туркестанский край تورکستان اۉلکه سی
Governorate-General امپراتوری روسیه
۱۸۶۷–۱۹۱۸
Coat of arms
تقسیمات سیاسی منطقۀ ترکستان روس
مرکز	تاشکند
منطقه
• (۱۸۹۷)	۱٬۷۰۷٬۰۰۳ کیلومتر مربع (۶۵۹٬۰۷۸ مایل مربع)
جمعیت
• (۱۸۹۷)	۵٬۲۸۰٬۹۸۳
تاریخچه
تاریخچه
• تأسیس	۱۱ ژوئیه ۱۸۶۷
• انحلال	۳۰ آوریل ۱۹۱۸
زیربخش‌های سیاسی	۵ ابلاست (از ۱۸۹۹)
پیشین پسین Orenburg General-Governorate Caucasus General-Governorate خانات خوقند سلسله چینگ جمهوری خودمختار شوروی سوسیالیستی ترکستان

ترکستان روسیه که به آن ترکستان باختری و ترکستان غربی نیز گفته می‌شود، سرزمینی بوده‌است که اکنون بخشی از جمهوری‌های ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و تکهٔ جنوبی جمهوری قزاقستان را تشکیل می‌دهد. این منطقه میان سال‌های ۱۸۸۰ تا ۱۹۲۰ میلادی توسط امپراتوری روسیه و به دنبال آن شوروی اشغال گردید و در نهایت در دههٔ ۱۹۲۰ میلادی به چندین جمهوری مستقل تقسیم شد و رسماً به اتحاد جماهیر شوروی پیوست. نام حقیقی این منطقه در واقع فرارود (ماوراءالنهر) و خوارزم بوده‌است.

گسترهٔ جغرافیایی

ترکستان باختری یا ترکستان روس سرزمین پهناوری است که بخش بزرگی از آن در گذشته به‌نام سرزمین تور، توران و خوارزم زبانزد بوده که امروزه میان ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و ترکستان خاوری و مغولستان بیرونی قرار دارد. رود سیردریا و آمودریا در آن جاری است و به‌درستی می‌توان آن را حوضهٔ دریاچهٔ خوارزم و دو رود یاد شده دانست. قسمت باختر باختری این سرزمین را پیش از مغول٬ ترکستان و قسمت جنوب خاوری آن را فرغانه می‌نامیدند.

این سرزمین خود به دو بخش ترکستان جوزجان یا ترکستان جنوبی و ترکستان خوارزم یا ترکستان باختری جدا می‌شود.

نام‌های باستانی این منطقه شامل فرارود، خوارزم، و سغد بوده‌است. مردم باستانی این سرزمین سغدیان و خوارزمیان بوده‌اند و به زبان‌های سغدی و زبان خوارزمی سخن می‌گفتند که هر دو این‌ها جزو زبان‌های ایرانی‌شرقی، زیرشاخهٔ زبان‌های هندواروپایی بوده‌است.

ترکستان جوزجان یا ترکستان جنوبی

ترکستان جنوبی یا ترکستان جوزجان (که به‌صورت ترکستان گوزگان، ترکستان گوزگانان و ترکستان جوزجانان نیز به‌کار می‌رفته است) در بخش شمالی افغانستان، جنوب رود آمودریا و در غرب سرزمین بلخ قرار داشته‌است. ولایت‌های جوزجان و فاریاب در شمال افغانستان پاره‌ای از ترکستان جنوبی شمرده می‌شوند.

ترکستان خوارزم یا ترکستان باختری

ترکستان باختری یا ترکستان خوارزم دربردارنده بخش‌هایی از فرارود و خوارزم بوده است که هم‌اکنون در کشورهای ترکمنستان، ازبکستان و ... جای گرفته‌است. این بخش در باختر رود جیهون، خاور دریاچه خزر و جنوب دریاچه آرال جای گرفته است.

توران

نام توران در اوستا و تاریخ ایران آمده‌است. بین فرمانروایان ایران و توران همواره بر سر کیش و سرزمین زد و خوردهایی بوده‌است ولی پس از زرتشت بخشی از مردم آن سرزمین کیش زرتشت را پذیرفتند. استاد واسیلی بارتولد این چالش را چنین بیان می‌کند که نام توران در اوستا آمده است و چنین انگاشته می‌شود که تورانیان شاخه‌ای از آریاییان بوده‌اند. از سدهٔ ششم میلادی که ترکان به آسیای میانه راه یافتند، مانندگی (شباهت) این دو نام سبب شد که برخی نام توران را با نام ترکان یکی بدانند. حال‌آنکه هیچ پیوندی میان این دو نام نبود.

جستار های وابسته

• ترکستان
• ترکستان خاوری
• زبان اویغوری
• اویغوری
• اویغورها
• اویغورستان
• بازی بزرگ

منابع

• اوشیدری، جهانگیر (۱۳۷۶)، دانشنامهٔ مزدیسنا، واژه نامهٔ توضیحی آیین زرتشت، تهران: نشر مرکز، شابک ۹۶۴-۳۰۵-۳۰۷-۵
• رضا، عنایت الله (۱۳۶۵)، ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی