تاریخ هوش مصنوعی

تاریخ هوش مصنوعی از دوران باستان با افسانه‌ها، داستان‌ها و شایعاتی در مورد موجوداتی مصنوعی که توسط صنعتگران ماهر به هوش یا آگاهی مجهز شده بودند، آغاز می‌شود. پاملا مک کورداک، نویسنده انگلیسی در این باره چنین می‌نویسد که هوش مصنوعی «با آرزویی کهن برای جعل خدایان» آغاز شد.

مطالعهٔ منطق و استدلال صوری از دوران باستان تا به امروز، مستقیماً در اختراع رایانهٔ دیجیتال برنامه‌پذیر در دههٔ ۱۹۴۰ میلادی نقش داشته است؛ ماشینی که اساساً، بر پایهٔ ماهیت انتزاعی استدلال ریاضی ساخته شده بود. این وسیله و ایده‌های پشت آن، تنی چند از دانشمندان را بر آن داشت تا به صورت جدی امکان ساخت یک مغز الکترونیکی را به بحث بگذارند.

رشتهٔ هوش مصنوعی در کارگاهی که در سال ۱۹۵۶ در محوطه کالج دارتموث برگزار شد، بنیان‌گذاری شد. شرکت‌کنندگان این کارگاه تا چندین دهه پیشروان پژوهش در زمینه هوش مصنوعی بودند. بسیاری از آن‌ها پیش‌بینی می‌کردند که ماشین‌هایی با هوشی برابر با هوش انسان، ظرف یک نسل یا کمتر پا به عرصه وجود خواهند نهاد. دولت ایالات متحده به امید تحقق این چشم‌انداز، میلیون‌ها دلار بودجه فراهم کرد.

سرانجام، روشن شد که پژوهشگران دشواری این کار را بسیار دست‌کم گرفته بودند. در سال ۱۹۷۴، در پاسخ به انتقادات سر جیمز لایت هیل وفشار مداوم کنگره، دولت‌های بریتانیا و ایالات متحده تخصیص بودجه برای پژوهش‌های بدون جهت‌گیری مشخص در زمینه هوش مصنوعی را متوقف نمودند. هفت سال بعد، یک ابتکار آینده‌نگرانه توسط دولت ژاپن و موفقیت سامانه‌های خبره، سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی را دوباره احیا کرد و تا اواخر دهه ۱۹۸۰، این صنعت به یک کسب‌وکار میلیارد دلاری تبدیل شده بود. با این حال، اشتیاق سرمایه‌گذاران در دههٔ ۱۹۹۰ کاهش یافت و این رشته در مطبوعات مورد انتقاد قرار گرفت و صنعت از آن دوری گزید (دوره‌ای که به زمستان هوش مصنوعی معروف است). با وجود این، پژوهش و تأمین مالی تحت نام‌های دیگر به رشد خود ادامه داد. این چرخهٔ رونق و کساد، یا به عبارت دیگر زمستان‌ها و تابستان‌های هوش مصنوعی، همچنان درجریان است. در حال حاضر نیز گروهی وجود دارند که هنوز توان هوش مصنوعی را بسیار بیش‌برآورد می‌کنند و دربارهٔ آیندهٔ آن پیش‌بینی‌های فراواقعی می‌کنند.

در اوایل دههٔ ۲۰۰۰، یادگیری ماشین در طیف گسترده‌ای از مسائل در دانشگاه‌ها و صنایع به کار گرفته شد. این موفقیت به دلیل در دسترس بودن سخت‌افزارهای رایانه‌ای قدرتمند، جمع‌آوری مجموعه داده‌های عظیم و به‌کارگیری روش‌های ریاضی مستحکم بود. اندکی بعد، یادگیری عمیق به عنوان یک فناوری پیشگامانه ثابت شد و همه روش‌های دیگر را تحت‌الشعاع قرار داد. معماری ترنسفورمر در سال ۲۰۱۷ معرفی شد و در کنار سایر موارد استفاده، برای تولید برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعیِ مولدِ چشمگیر به کار رفت.

سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی در دههٔ ۲۰۲۰ رونق گرفت. رونق اخیر هوش مصنوعی که با توسعه معماری ترنسفورمر آغاز شد، به مقیاس‌پذیری سریع و عرضه عمومی مدل‌های زبانی بزرگ مانند ChatGPT منجر شد. این مدل‌ها ویژگی‌های انسانی مانند دانش، توجه و خلاقیت را از خود نشان می‌دهند و در بخش‌های مختلفی ادغام شده‌اند که به سرمایه‌گذاری تصاعدی در هوش مصنوعی دامن زده است. با این حال، نگرانی‌هایی در مورد خطرات بالقوه و پیامدهای اخلاقی هوش مصنوعی پیشرفته نیز پدیدار شده و باعث بحث‌هایی در مورد آینده هوش مصنوعی و تأثیر آن بر جامعه شده است.

محمد بن موسی الخوارزمی، ریاضی‌دان برجستهٔ قرن نهم میلادی، با تدوین روش‌های گام‌به‌گام برای حل مسائل ریاضی، بنیان‌گذار مفهوم «الخوارزم» در علم محاسبات شناخته می‌شود. نام او در ترجمه‌های لاتین به صورت «Algoritmi» آمده است که واژهٔ «الگوریتم» از آن مشتق شده است. این روش‌های نظام‌مند، پایه و اساس علوم کامپیوتر و هوش مصنوعی مدرن را تشکیل می‌دهند.

الگوریتم‌هایی که الخوارزمی توسعه داد، به‌ویژه در زمینهٔ حل معادلات خطی و درجه دوم، ساختارهای منطقی و ترتیبی را معرفی کردند که امروزه در یادگیری ماشین، شبکه‌های عصبی و پردازش داده‌های بزرگ به کار می‌روند. علاوه بر این، معرفی سیستم عددی هندو-عربی توسط او، شامل مفهوم صفر و ارزش مکانی ارقام، انقلابی در محاسبات ریاضی ایجاد کرد که زمینه‌ساز توسعهٔ فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی شد.

مطالعات اخیر نشان می‌دهند که روش‌های الخوارزمی در حل مسائل، تأثیر عمیقی بر توسعهٔ الگوریتم‌های مورد استفاده در هوش مصنوعی داشته‌اند، به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند یادگیری ماشین و شبکه‌های عصبی که بر پایهٔ الگوریتم‌های نظام‌مند عمل می‌کنند.

پیشرفت هوش مصنوعی با وجود فراز و نشیب آوازه‌اش در چشم دیوان‌سالاران دولتی و سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر، ادامه یافت. مسائلی که در سال ۱۹۷۰ امکان‌ناپذیر می‌نمودند، حل شده‌اند و امروزه در محصولات موفق تجاری به کار می‌روند. هرچند که برخلاف پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه پژوهشگران نسل اول هوش مصنوعی، هنوز هیچ ماشینی با هوشی همپایه هوش انسان ساخته نشده‌است. آلن تورینگ در مقاله پر آوازه اش در سال ۱۹۵۰ که سبب شتاب گرفتن پویش‌های مدرن برای ماشنهای خردمند شد، چنین می‌گوید که «ما تنها فاصله کوتاهی را در پیش روی خود می‌بینیم» و می‌افزاید که «اما کار بسیاری باید انجام شود.» آیا هوش مصنوعی فرصتی برای تغییر دنیا یا تهدیدی برای بشریت؟

پیشگامان

حکاکی قرن نوزدهم هومونکولوس از قسمت دوم فاوست گوته

(مک کورداک ۲۰۰۴) چنین می‌نویسد: "هوش مصنوعی در اشکال گوناگونش اندیشه‌ای است که تاریخ تفکر غرب را فراگرفته‌است، رؤیایی با نیاز مبرم به تحقق یافتن، که در اساطیر، افسانه‌ها، داستان‌ها، پندارها و ماشین‌های خودکار کوکی جلوه نموده‌است.

هوش مصنوعی در افسانه، داستان تخیلی و پندار

انسانهای مکانیکی و موجودات مصنوعی در اساطیر یونانی دیده می‌شوند. برای نمونه می‌توان از رباتهای طلایی هفائستوس ویا گالائتای پوگمالیون نام برد. در قرون وسطا شایعاتی در مورد افزودن ذهن به ماده به وسیله کیمیاگری و روش‌های مرموز و رازآلود بر سر زبان‌ها بود؛ مانند تکوین جابر بن حیان، هومونکولوس (کوتوله یک شکل) پاراسلسوس یا گولم (آدم مصنوعی) ربی جوداه لئو. درقرن نوزدهم ایده‌های دربارهٔ انسان‌های مصنوعی و ماشین‌های متفکر به داستان‌های تخیلی راه یافتند. مانند فرانکشتاین مری شلی یا کارخانه روبات سازی روسوم(R.U.R) از کارل چاپک. و داروین در میان ماشینها از ساموئل باتلر. هوش مصنوعی در حال حاضر نیز جزو عناصر مهم داستان‌های علمی تخیلی است.

منابع

• Berlinski, David (2000), The Advent of the Algorithm, Harcourt Books, ISBN 0-16-601391-6, OCLC 46890682 {{citation}}: Check |isbn= value: checksum (help).
• Buchanan, Bruce G. (Winter 2005), "A (Very) Brief History of Artificial Intelligence" (PDF), Association for the Advancement of Artificial Intelligence, pp. 63−60, archived from the original (PDF) on 26 September 2007, retrieved 2007-08-30.
• Brooks, Rodney (1990), "Elephants Don't Play Chess" (PDF), Robotics and Autonomous Systems, 6: 3−16, doi:10.1016/S0921-8890(05)80025-9, retrieved 2007-08-30.
• Butler, Samuel (13 June 1863), "Darwin Among the Machines", the Press, Christchurch, New Zealand, retrieved 10 October 2008.
• CNN (26 July 2006), AI set to exceed human brain power, CNN.com, retrieved 16 October 2007.
• Copeland, Jack (2000), Micro-World AI, retrieved 8 October 2008.
• Cordeschi, Roberto (2002), The Discovery of the Artificial, Dordrecht: Kluwer..
• Crevier, Daniel (1993). AI: The Tumultuous Search for Artificial Intelligence. New York, NY: BasicBooks. ISBN 0-465-02997-3.
• Darrach, Brad (20 November 1970), "Meet Shakey, the First Electronic Person", Life (magazine), pp. 68−68.
• Doyle, J. (1983), "What is rational psychology? Toward a modern mental philosophy", Association for the Advancement of Artificial Intelligence, vol. 4, no. 3, pp. 60−63.
• Dreyfus, Hubert (1966), Alchemy and AI, RAND Corporation Memo.
• Dreyfus, Hubert (1972), What Computers Can't Do, New York: MIT Press, ISBN 0-06-090613-8, OCLC 6066816.
• The Economist (7 June 2007), "Are You Talking to Me?", The Economist, retrieved 16 October 2008.
• Feigenbaum, Edward A.; McCorduck, Pamela (1983), The Fifth Generation: Artificial Intelligence and Japan's Computer Challenge to the World, Michael Joseph, ISBN 0-7181-2401-4.
• Hawkins, Jeff; Blakeslee, Sandra (2004), On Intelligence, New York, NY: Owl Books, ISBN 3-7863-8060-0, OCLC 61273290.
• Hebb, D.O. (1949), The Organization of Behavior, New York: Wiley, ISBN 0806843000, OCLC 48871099 {{citation}}: Check |isbn= value: checksum (help).
• Hewitt, Carl; Bishop, Peter; Steiger, Richard (1973), A Universal Modular Actor Formalism for Artificial Intelligence (PDF), IJCAI, archived from the original (PDF) on 29 December 2009, retrieved 11 November 2011
• Hobbes, Thomas (1661), Leviathan.
• Hofstadter, Douglas (1999 (1979)), Gödel, Escher, Bach: an Eternal Golden Braid, Basic Books, ISBN 0466026667, OCLC 226690743 {{citation}}: Check |isbn= value: checksum (help); Check date values in: |date= (help).
• Howe, J. (November 1994), Artificial Intelligence at Edinburgh University: a Perspective, retrieved 30 August 2007.
• Kolata, G. (1982), "How can computers get common sense?", Science, 217 (4666): 1237–1238, doi:10.1126/science.217.4566.1237, PMID 17837639.
• Kurzweil, Ray (2006), The Singularity is Near, Viking Press, ISBN 0143037889, OCLC 71826177.
• Lakoff, George (1987), Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal About the Mind, University of Chicago Press., ISBN 0-226-46804-6.
• Lenat, Douglas; Guha, R. V. (1989), Building Large Knowledge-Based Systems, Addison-Wesley, ISBN 0201617623, OCLC 19981633 {{citation}}: Check |isbn= value: checksum (help).
• Levitt, Gerald M. (2000), The Turk, Chess Automaton, Jefferson, N.C.: McFarland, ISBN 0-7864-0778-6.
• Lighthill, Professor Sir James (1973), "Artificial Intelligence: A General Survey", Artificial Intelligence: a paper symposium, Science Research Council
• Lucas, John (1961), "Minds, Machines and Gödel", Philosophy, 36 (XXXVI): 112–127, doi:10.1017/S0031819100057983, archived from the original on 19 August 2007, retrieved 15 October 2008
• Maker, Meg Houston (2006), AI@60: AI Past, Present, Future, Dartmouth College, archived from the original on 8 October 2008, retrieved 16 October 2008
• Markoff, John (14 October 2005), "Behind Artificial Intelligence, a Squadron of Bright Real People", The New York Times, retrieved 16 October 2008
• McCarthy, John; Minsky, Marvin; Rochester, Nathan; Shannon, Claude (August 35, 1955), A Proposal for the Dartmouth Summer Research Project on Artificial Intelligence, archived from the original on 30 September 2008, retrieved 16 October 2008 {{citation}}: Check date values in: |date= (help)
• McCarthy, John; Hayes, P. J. (1969), "Some philosophical problems from the standpoint of artificial intelligence", in Meltzer, B. J.; Mitchie, Donald (eds.), Machine Intelligence 4, Edinburgh University Press, pp. 463−602, archived from the original on 30 September 2008, retrieved 16 October 2008
• McCorduck, Pamela (2004), Machines Who Think (2nd ed.), Natick, MA: A. K. Peters, Ltd., ISBN 1-66881-206-1, OCLC 62197627.
• McCullough, W. S.; Pitts, W. (1943), "A logical calculus of the ideas immanent in nervous activity", Bulletin of Mathematical Biophysics, 6 (4): 116−127, doi:10.1007/BF02478259
• Menabrea, Luigi Federico; Lovelace, Ada (1843), "Sketch of the Analytical Engine Invented by Charles Babbage", Scientific Memoirs, 3, retrieved 2008-08-29 With notes upon the Memoir by the Translator
• Minsky, Marvin (1967), Computation: Finite and Infinite Machines, Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall
• Minsky, Marvin; Papert, Seymour (1969), Perceptrons: An Introduction to Computational Geometry, The MIT Press, ISBN 0262631113, OCLC 16924766
• Minsky, Marvin (1974), A Framework for Representing Knowledge, retrieved 16 October 2008
• Minsky, Marvin (1986), The Society of Mind, Simon and Schuster, ISBN 0671667136, OCLC 223363010 {{citation}}: Check |isbn= value: checksum (help)
• Minsky, Marvin (2001), It's 2001. Where Is HAL?, Dr. Dobb's Technetcast, retrieved 8 August 2009
• Moravec, Hans (1976), The Role of Raw Power in Intelligence, archived from the original on 3 March 2016, retrieved 16 October 2008
• Moravec, Hans (1988), Mind Children, Harvard University Press, ISBN 0674676187, OCLC 246766104 {{citation}}: Check |isbn= value: checksum (help)
• NRC (1999), "Developments in Artificial Intelligence", Funding a Revolution: Government Support for Computing Research, National Academy Press, ISBN 0-309-06278-0, OCLC 246684066
• Newell, Allen; Simon, H. A. (1963), "GPS: A Program that Simulates Human Thought", in Feigenbaum, E.A.; Feldman, J. (eds.), Computers and Thought, New York: McGraw-Hill, ISBN 0262660926, OCLC 246968117 {{citation}}: Check |isbn= value: checksum (help)
• Nick, Martin (2006), Al Jazari: The Ingenious 13th Century Muslin Mechanic, Al Shindagah, retrieved 16 October 2008.
• O'Connor, Kathleen Malone (1994), The alchemical creation of life (takwin) and other concepts of Genesis in medieval Islam, University of Pennsylvania, retrieved 2007-01-10
• Olsen, Stefanie (May 10, 2004), Newsmaker: Google's man behind the curtain, CNET, retrieved 17 October 2008.
• Olsen, Stefanie (August 18, 2006), Spying an intelligent search engine, CNET, retrieved 17 October 2008.
• Pearl, J. (1988), Probabilistic Reasoning in Intelligent Systems: Networks of Plausible Inference, San Mateo, California: Morgan Kaufmann, ISBN 1668604790, OCLC 249626842 {{citation}}: Check |isbn= value: checksum (help).
• Russell, Stuart J.; Norvig, Peter (2003), Artificial Intelligence: A Modern Approach (2nd ed.), Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall, ISBN 0-13-790395-2.
• Poole, David; Mackworth, Alan; Goebel, Randy (1998), Computational Intelligence: A Logical Approach, Oxford University Press., ISBN 0-19-610270-3 {{citation}}: Check |isbn= value: checksum (help).
• Samuel, Arthur L. (1969), "Some studies in machine learning using the game of checkers", IBM Journal of Research and Development, 3 (3): 210−219, doi:10.1147/rd.33.0210, retrieved 2007-08-20 {{citation}}: Unknown parameter |month= ignored (help).
• Searle, John (1980), "Minds, Brains and Programs", Behavioral and Brain Sciences, 3 (3): 417–457, doi:10.1017/S0140525X00005756, retrieved May 13, 2009.
• Simon, H. A.; Newell, Allen (1968), "Heuristic Problem Solving: The Next Advance in Operations Research", Operations Research, 6: 1, doi:10.1287/opre.6.1.1.
• Simon, H. A. (1966), The Shape of Automation for Men and Management, New York: Harper & Row.
• Skillings, Jonathan (2006), Newsmaker: Getting machines to think like us, CNET, retrieved October 08, 2008 {{citation}}: Check date values in: |accessdate= (help).
• Tascarella, Patty (11 Autgust 2006), "Robotics firms find fundraising struggle, with venture capital shy", Pittsburgh Business Times, retrieved October 08, 2008 {{citation}}: Check date values in: |accessdate= و |date= (help).
• Turing, Alan (1936–37), "On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem", Proceedings of the London Mathematical Society, 2 (42): 230–266, retrieved October 8, 2008.
• Turing, Alan (October 1950), "Computing Machinery and Intelligence", Mind, LIX (236): 433–460, doi:10.1093/mind/LIX.236.433, ISSN 0026-4423, retrieved 2008-08-18{{citation}}: نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (link).
• Weizenbaum, Joseph (1976), Computer Power and Human Reason, W.H. Freeman & Company, ISBN 0140226368, OCLC 10962283 {{citation}}: Check |isbn= value: checksum (help).

.

Mustafa Osman I. Elamin (April 25, 2025). "FROM AL-KHWARIZMI TO AI: THE ALGORITHMIC LEGACY SHAPING THE DIGITAL AGE". Amazon (به انگلیسی). Retrieved June 5, 2025.

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «History of artificial intelligence». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در Nov ۱۱, ۲۰۱۱.