بلخی

بلخی، به اشخاص زیر اشاره دارد: شاعران

• مولانا (۱۲۷۳-۱۲۰۷ م.) از مشهورترین شاعران فارسی‌زبان در سدۀ هفتم هجری بود.
• ناصرخسرو (۹ ذی‌القعده ۳۹۴-۴۸۱ قمری)، ملقب و متخلص به حجت و مکنی به ابومعین، از شاعران بزرگ و قصیده سرایان گران‌قدر زبان فارسی و همچنین از فیلسوفان برتر سدۀ چهارم و پنجم هجری است.
• ابوشکور بلخی (زادهٔ نزدیک به ۳۰۰ (هجری) در بلخ) از شعرای نام‌آور سده چهارم هجری است که به زبان‌های زبان فارسی و عربی شعر گفته‌است.
• بدیع بلخی، ابومحمد بدیعبن محمدبن محمود بلخی، از شاعران نیمۀ دوم قرن چهارم هجری و معاصر طاهربن فضل بن محمد چغانی (درگذشته بسال ۳۸۱ ه.ق.) و همچنین معاصر دقیقی بوده‌است.
• دقیقی، ابومنصور محمدبن احمد (درگذشت در حدود سال‌های ۳۶۷ تا ۳۷۰ ه.ق.) از شاعران بزرگ فارسی‌زبان در قرن چهارم هجری. زادگاه او را توس، بلخ، سمرقند یا بخارا نوشته‌اند.
• رابعه بلخی، رابعه دختر کعب قُزداری، شاعر پارسی‌گوی نیمه نخست سده چهارم هجری (۹۱۴-۹۴۳میلادی) است.
• شهید بلخی، ابوالحسن شهیدبن حسین جهودانکی بلخی (درگذشت ۳۲۵ ه.ق.)، شاعر و متکلم و حکیم قرن چهارم هجری.
• عنصری بلخی (زادروز: ۴۳۱-۳۵۰ ه.ق.)، ابوالقاسم حسن بن احمد عنصری بلخی، شاعر پارسی‌گوی سدۀ چهارم و پنجم هجری.
• امید بلخی، میرزا امتیاز... شاعر و از بزرگان بلخ بوده و در همانجا وفات یافته.
• امین بلخی، محمدامین، شاعر و از ملازمان بابر میرزا (سدۀ نهم هجری) بود و در گرگان درگذشت. وی پدر امینی بلخی سمرقندی بود.
• امینی بلخی سمرقندی، پسر محمدامین بلخی و از معاصران علی‌شیر نوایی است.
• حدادی بلخی، محمدبن موسی، کاتب حسین بن علی بود. شعر او در زمان خویش مشهور گردیدو امثال و کلمات قصار بسیار دارد.
• صاحب بلخی (مولانا...)، در فن شعر ماهر بود و در علم ادوار و موسیقی کامل و نادر، و در عملهای خود اشعار خود میانخانه ساخته است تا دلالت بر فضل او کند و از آن جمله عمل چهارگاه است که در میان مردم شهرت دارد و گویند جوکی میرزا در مجلس خود غیر از آن نمیگذاشت که قوالان چیز دیگر گویند و مطلع آن غزل که در عمل چهارگاه دارد.
• صانع بلخی، شاعری است و در تاریخ سیستان از وی رباعی آمده که در آن قصۀ ماکان و میر شهید را یاد کرده‌است.
• مفید بلخی (ملا...)، از شاعران قرن یازدهم هجری.

عارفان و مشایخ

• ابراهیم ادهم (درگذشت: ۱۶۰ یا ۱۶۶ ه.ق.)، ابواسحاق ابراهیم بن ادهم بن منصوربن زید بلخی، نام یکی از بزرگان نیمۀ اول قرن دوم هجری است.
• خضرویۀ بلخی، ابوحامد احمدبن خضرویه ٔبلخی، یکی از مشایخ و بزرگان متصوفۀ خراسان.
• شقیق بلخی، شقیق بن ابراهیم بن علی ازدی بلخی، مکنی به ابوعلی (درگذشت: ۱۵۳؟ یا ۱۹۴؟ ه.ق.)، از مشایخ و بزرگان تصوف خراسان در سدۀ دوم هجری.
• کعبی بلخی، عبداﷲبن احمدبن محمود کعبی بلخی خراسانی، مکنی به ابوالقاسم، از امامان معتزله در قرن سوم و چهارم هجری.
• علی بن حسین (یا حسین )بن محمد بلخی، مشهور به برهان بلخی (درگذشت: ۵۴۸ ه.ق.)، از فقیهان بزرگ بخارا.
• محمدبن فضل بن عباس بلخی، مکنی به ابوعبداﷲ (درگذشت: ۳۱۹ ه.ق.)، از صوفیان مشهور و مشایخ بزرگ خراسان در قرن سوم و چهارم هجری است. وی از بلخ رانده شد و در سمرقند سکنی گزید.
• داود بلخی، از قدماء مشایخ خراسان است.
• علی ابن محمد منجورانی بلخی، وی از زاهدین و پارسایان منجوران بود که روستایی است در ولایت بلخ قدیم بوده.
• حمیدالدین محمودی بلخی، عمربن محمود بلخی قاضی القضاة، مکنی به ابوبکر، از فقها.

مورخان

• ابن بلخی، کنیت مورخی ایرانی، معاصر محمدبن ملک‌شاه یکم. و او بزمان سلطان محمد مستوفی فارس بود. کتاب فارس‌نامه از اوست.
• حسین بلخی، ابن محمدبن خسرو (درگذشت در شوال ۵۲۰ ه.ق./ ۱۱۲۶ م.)، وی به ابن خسرو شهرت دارد و اخبار ابوحنیفه نعمان بن ثابت را گردآوری نموده‌است.

دانشمندان

• ابومعشر بلخی (تیرماه ۱۶۶ ه.خ تا ۱۹ اسفند ۲۶۴ ه.خ)، جعفربن محمدبن عمر بلخی خُراسانی، از اخترشناسی نامی بلخ است. نام او در منابع قدیم و جدید غربی به گونه اپومسر یا البومسر آمده‌است.
• ابوزید بلخی (درگذشت: ۹۳۴ میلادی)، احمدبن سهل بلخی، مکنی به ابوزید، از دانشمندان بزرگ اسلام در قرن سوم و چهارم هجری.
• علی بلخی، ابن احمد بلخی، مکنّی به ابوالقاسم. یکی از علمای اخترشناسی (ستاره‌شناسی) بود. او راست: ۱. سرالاسرار فی حقیقة التیسیر و کیفیةالاستمرار. ۲. شصت باب نجوم.

فرمانروایان

• عمادالدین بلخی، وی صاحب بلخ بود و از امرا و بزرگانی به شمار می رفت که سلطان محمد خوارزمشاه در زمان حیات خود آنان را زندانی ساخته بود. ترکان خاتون که با حرم سلطان محمد و کودکان خردسال و نفایس خزاین قصد ترک خوارزم (در هنگام حملۀ مغول) داشت به این خیال که فتنۀ مغول به زودی خواهد خوابید و سلطنت خوارزمشاهیان مستقر خواهد گردید این امرا و بزرگان را که عمادالدین نیز از آنان بود، به آب جیحون انداخت تا مبادا بعدها مدعی خوارزمشاهیان گردند.

منابع

• لغتنامه دهخدا، سرواژه‌های 'بلخی'.