ایوان (ایلام)

نمایی از شهرستان ایوان در شمال استان ایلام

نمایی از شهرستان ایوان در شمال استان ایلام و منطقه رنو

شهرستان ایوان در شمال استان ایلام ، در نقشه با رنگ قرمز مشخص شده‌است.

ایوان شهری در بخش مرکزی شهرستان ایوان استان ایلام ایران است.

طبق آخرین سرشماری جمعیت این شهر سرد سیری حدود ۲۷۸۸۳ نفر تخمین زده شده‌است. این شهر در شمالی‌ترین نقطه استان ایلام واقع شده‌است نژاد مردم این نواحی کرد و زبان مردم ایوان کردی کلهری است. در حال حاضر این شهر پس از شهر ایلام مرکز استان ایلام و شهر دهلران سومین شهربزرگ استان ایلام میباشد.

وجه تسمیه

گ. ب. آکوپف کردشناس و ایران‌شناس اهل ارمنستان شوروی در مقالۀ کردان گوران، نام ایوان را به دورۀ سومر مربوط دانسته و آن را نامی ریشه‌دار و کهن می‌داند.

از نظر لغوی ایوان دارای معانی گوناگونی است مانند:صفه و طاق -خانه پیش گشاده-درگاه-طاق بلند و نشستن گاه پادشاهان می‌باشد.

تاریخچه

ایوان یکی از مناطق قدیمی ایران است. وجود غارهای بزرگ که به احتمال زیاد، زمانی جایگاه انسان‌های غارنشین بوده‌است محل سکونت انسان‌های زیادی در طول تاریخ بوده‌است و از زمان‌های باستان تا به حال به اسامی مختلفی مشهور بوده‌است. هنری راولینسون در سفرنامه خود در مورد ایوان چنین می‌نویسد:

«چنین به نظر می‌رسد که جلگه آریوخ (Arioch) قدیمی‌ترین نام برای منطقه ایوان بوده ... تا قبل از قرن سیزدهم میلادی اینجا به نام آریوحان (Ariyúhán) شهرت داشته‌است. و … بنیامین تودلایی از این منطقه به عنوان آرین (Aarian) یاد می‌کند ... به نظر می‌رسد پیش از حمله اسکندر مقدونی نام آریوخ به سبد Sabad که جمع آن سبدان Sabadán است تغییر نموده‌است که با پیشوند ماه و به صورت ماه‌سبد یا ماسبدان درآمده‌است».

این منطقه در زمان تسلط اردشیر بابکان، اولین پادشاه ساسانی، یکی از مناطق ماه سبدان بوده که هنگام تسلط مسلمانان، اعراب دو کلمه ماه و سبدان را با هم ترکیب نموده و حرف «د» را به «ذ» تبدیل نموده و آن را ماسبذان نامیدند.

ابودلف در سفرنامه خود می‌نویسد:

«از طرز به سوی راست به ماسبذان و مهرجان قذق می‌روند که شامل شهرهای متعدد از جمله آریوحان است. این شهر، در دشتی میان کوه‌های پر از درخت واقع است و آب آن به «بندنیجین» که نام شهر امروزی مندلی در کشور عراق است، می‌ریزد». تنها رودخانه‌ای که آب آن به مندلی می‌ریزد آب رودخانه گنگیر است که از ایوان سرچشمه می‌گیرد.

پس طبق نظر ابودلف این منطقه آریوحان نام داشته‌است.

قبل از ورود رضاخان به ایوان این شهر جوی دزد یا جودز نامیده می‌شد و هنگام ورود رضا خان به ایوان نام جوی زر را برای مرکز شهر انتخاب کرد و بعد به نام باغ شاه معروف گردید. آنگاه دوباره لفظ ایوان بر مرکز شهر اطلاق گردید که الآن به همین نام شناخته می‌شود.

زبان و فرهنگ

شهر ایوان مراکز اصلی ایل بزرگ کلهر و زبان آن‌ها کردی کلهری می‌باشد. از نظر زبانی مردم شهرستان ایوان که در مجاورت استان کرمانشاه واقع شده دارای گویش کلهری هستند که در استان کرمانشاه رایج می‌باشد. ضمن اینکه اکثریت مردم این شهرستان با زبان فارسی آشنایی کامل دارند و می‌توانند به زبان فارسی صحبت کنند.

جمعیت

از نظر جمعیت شهرستان ایوان دارای ۴۷۹۵۸نفرو ۱۰۰۶۵خانوار می‌باشد که از این تعداد ۳۰۸۰۹نفر ساکن شهر و ۱۷۱۴۹نفر ساکن روستا هستند. همچنین بعد خانوار شهرستان ۷۶/۴نفر می‌باشد و تراکم خالص جمعیتی آن ۶/۲۱۴نفر در هکتار می‌باشدنسبت جنسی برابر با ۱۰۲نفر به عبارتی در مقابل هر ۱۰۰زن ۱۰۲نفر مرد وجود داشته‌است؛ و نسبت سنی جمعیت از ۰تا ۶۵سال و بیشتر آن در نقاط شهری۳۰۸۰۹ و در نقاط روستایی ۱۸۵۹۱نفر می‌باشد و بیشترین گروه سنی بین ۶۴–۱۵سال قرار دارد.

آب و هوا

این شهر دارای آب و هوایی معتدل است و در کنار جنگلهایی زاگرس مابین دو کوه بانکول و شیرازول قرار دارد. این شهرستان در ۱۳۵ کیلومتری کرمانشاه و ۳۵ کیلومتری ایلام قرار دارد.

مراکز علمی و دانشگاهی

این شهر دارای دانشگاه آزاد اسلامی، پیام نور و جامع علمی کاربردی است.

مراکز زیارتی

مراکز زیارتی این شهرستان مقبره امام زاده سید عبدالله، مقبره حاجی حاضر و مقبره حاجی بختیار می‌باشد.

جاذبه‌های گردشگری

منطقه رنو

در این شهر تپه‌های باستانی مربوط به دوره ساسانی، قبرستان هلوچ، طاق شیرین و فرهاد، آتشکده سیاهگل و … در این شهر واقع است.

• آتشکده سیاهگل: این بنای تاریخی دارای ایوانی مربع شکل به اندازه ۵x۵ متر و ارتفاع حدوداً ۱۰ متر می‌باشد. قطر دیوارهایش یک متر، دارای آتشدان و در قسمت فوقانی، سوراخ‌هایی وجود دارد که شاید برای خروج دود حاصل از سوخت باشد. اطراف این بنا به وسیله حیاطی محصور بوده ولی اکنون به علت عوامل طبیعی و غیرطبیعی تخریب شده‌است. این بنا از سنگ و ساروج و گچ ساخته شده‌است و نوع معماری آن مربوط به دوره ساسانی است.

آتشکده در ساحل جنوبی رودخانه «گه نگیر» و با فاصله تقریباً ۷۰۰ متر از آن قرار گرفته‌است و در داخل دشتی کوچک قرار دارد که به احتمال زیاد در اطراف این آتشکده، منازل مسکونی زیادی وجود داشته‌است. زمین‌های حاصلخیز و آبرفتی اطراف آتشکده به احتمال زیاد وقف آن بوده‌است.

این آتشکده دارای چهار دروازه به طرف چهار جهت اصلی می‌باشد و همانند آتشکده دوره ساسانی در شهرستان قصر شیرین است.

در مقابل آتشکده مذکور و در داخل رودخانه «گه نگیر»، سنگ بلندی وجود دارد که ارتفاع آن حدود ۱۲ متر و قطرش ۶ متر می‌باشد که بسیار دیدنی است. سنگ دیگری با ارتفاع کمتر در شرق آن واقع شده که در اثر عوامل فرسایش کج شده‌است. منبع: (ایلام از آغاز تا سقوط قاجاریه دکتر مرتضی اکبری)

• طاق شیرین و فرهاد:

سکونت در شهر ایوان از قدمت زیادی برخوردار است. بر اساس اسناد تاریخی، شهرستان ایوان قبل از اسلام تحت عنوان اریومان یا ماسبندان شهرت داشته و آثار تاریخی فراوانی داشته‌است که همگی گویای قدمت آن می‌باشد.

• منطقه رنو:

منطقه رنو، منطقه‌ای است میان شهرستان ایلام و شهرستان ایوان که جاذبه‌های طبیعی و مکان‌های تفریحی بسیاری دارد.

منطقه رنو

دانشگاه‌ها

• دانشگاه آزاد اسلامی
• دانشگاه پیام نور
• دانشگاه جامع علمی کاربردی

چهره‌های سرشناس

• داریوش قنبری، عضو حزب مردمسالاری و سخنگوی فراکسیون اصلاح طلبان مجلس هشتم.
• خان منصور و شاکه - شاعر

منابع

۱-دیوان کامل شاکه و خان منصور - علیرضا خانی - انتشارات صلاح الدین ایوبی ارومیه - ۱۳۷۹ - شابک ۹۶۴۷۲۱۹۰۶۷ محل نگهداری کتابخانهٔ ملی ایران به شمارهٔ .۲۱۵۲۵–۷۹ م