عامل اکسنده

نماد خطر عامل اکسنده توسط اتحادیه اروپا

یک عامل اکسید کننده (اکسیدان یا اکسنده) ماده‌ای است که می‌تواند مواد دیگر را اکسید کرده و خود به خود کاهش یابد. اکسیدان‌ها می‌توانند الکترون‌ها را در حالی جذب کنند که عامل کاهش‌دهنده آن‌ها را رها می‌کند. اکسیدان‌ها به همین دلیل به عنوان اتم پذیرنده نیز نامیده می‌شوند. اکسیژن یکی از اصلی‌ترین‌های عامل‌های اکسنده شناخته می‌شود.

به عبارت ساده‌تر:

• عامل اکسیدکننده، کاهش می‌یابد.
• عامل کاهش‌ دهنده، اکسیده می‌شود.
• به همهٔ اتم‌های موجود در یک مولکول می‌توان یک عدد اکسیداسیون اختصاص داد. این شماره هنگامی که یک آنتی اکسیدان عمل می‌کند تغییر می‌کند.

تشکیل آهن (III) اکسید نمونه‌ای از یک اکسیداسیون است:

$\mathrm {Fe\longrightarrow Fe^{2+}+2\ e^{-}}$

مفهوم

نوشتار اصلی: اکسایش و کاهش

از نگاه تاریخی، یک عامل اکسنده -همراه با اکسیژن- ماده‌ای است که می‌تواند اکسیژن را آزاد کند (انتقال دهد). این‌طور به نظر می‌آید که اکسیژن در هر احتراق به خودی خود - همانند فلوئور، کلر و غیره - الکترون‌های مادهٔ اکسیدشده را دریافت می‌کند از این‌رو از تعریف امروزی آن به عنوان پذیرنده الکترون به کار گرفته می‌شود. اکسیداسیون واکنشی شیمیایی است که در آن یک اتم، یون یا مولکول، الکترون(هایش) را از دست بدهد.

$\mathrm {A\longrightarrow A^{+}+e^{-}}$

آ یک الکترون از دست می‌دهد

عامل کاهنده

نوشتار اصلی: عامل کاهنده

تفاوت بین عامل اکسنده و کاهنده در این است که عوامل اکسنده موادی هستند که الکترون گرفته و در نتیجه خودبه‌خود کاهش می‌یابند و احیا می‌شوند. لیکن عوامل کاهنده الکترون از دست داده و اکسیده می‌شوند. بین این دو رابطه زیر برقرار است:

عوامل اکسنده رایج و محصولات آن‌ها

عامل	محصول(ها)
O۲ اکسیژن	گوناگون، شامل اکسیدهای H۲O and CO۲
O۳ اوزون	گوناگون شامل کتون‌ها، آلدهیدها و H۲O
F۲ فلوئور	F−
Cl۲ کلر	Cl−
Br۲ برم	Br−
I۲ ید	I−, I3−
OCl− هیپوکلریت	Cl−, H2O
ClO۳− کلرات	Cl−, H۲O
HNO۳ نیتریک اسید	NO نیتریک اکسید NO2 نیتروژن دی‌اکسید
کروم هگزاوالنت CrO۳ کروم تریوکسید CrO۴۲− کروم Cr۲O۷۲− دیشرومات	Cr۳+, H۲O
MnO۴− نمک پرمنگنات MnO۴۲− منگنات	Mn۲+ (اسیدی) یا MnO۲ (بازی)
H۲O۲، یا پراکسیدهای دیگر	گوناگون شامل اکسیدها و H۲O

جستارهای وابسته

• عامل کاهنده
• عدد اکسایش
• اکسایش و کاهش
• آنتی اکسیدان
• جوهر
• الکترونگاتیوی

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Oxidationsmittel». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای آلمانی، بازبینی‌شده در ۲۸ آذر ۱۳۹۱.