استصحاب

استصحاب یا اعتبار حالت سابق اصلی در اصول فقه و حقوق، به معنای حکم به بقای چیزی‌ست که پیشتر به آن یقین وجود داشته‌است.

استصحاب زمانی کاربرد دارد که ما در مورد وضعیت فعلی چیزی تردید و در مورد وضعیت سابق آن یقین داشته باشیم. به این ترتیب فرض را بر بقای حالت سابق می‌گذاریم، مگر آنکه خلافش ثابت گردد. برای مثال هرگاه از زنده بودن یا مرگ سربازی که به جنگ رفته تردید داریم، فرض را بر زنده بودنش می‌گذاریم که تا چندی پیش به آن یقین داشته‌ایم.

گفته می‌شود که اصل استصحاب از ابتکارات شافعیان است. بیشتر پیروان شافعی و شیعیان آن را حجت می‌دانند، اما بیشتر متکلمان و بسیاری از پیروان ابوحنیفه آن را نمی‌پذیرند.

واژه استصحاب در لغت از «صحب» به معنای «همراه داشتن» گرفته شده است.

مبنای حجیت

در اینکه استصحاب چگونه می‌تواند حجت تلقی گردد، عقاید مختلف است:

برخی همچون محمدحسین نائینی و محمود شهابی آن را بنای عقلا و سیره عقلائی می‌دانند، چرا که روش عقلائی بر پایه عمل به حالت سابق و بی‌اعتنایی به شک است. سید حسن امامی معتقد است منطق اجتماع و عقل ساده استصحاب را حجت می‌داند و حیوانات نیز به طور غریزی از آن پیروی می‌کنند و جعفر لنگرودی در دانشنامه حقوقی خود آن را نوعی مصلحت‌اندیشی در کمال بداهت می‌داند.

تعدادی از فقهای متأخر همچون شیخ مرتضی انصاری به احادیثی نیز استناد کرده‌اند که مضمون آن از میان نرفتن یقین بوسیله شک است. از جمله «ابقاء ما کان علی ماکان» و «لا تنقض الیقین باشک» می باشد.

منابع

• محمدی، ابوالحسن. اصول فقه. چاپ هجدهم. تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۸۳. شابک ‎۹۶۴-۰۳-۴۰۷۶-۶. 
• جعفری لنگرودی، محمدجعفر. مقدمه عمومی علم حقوق. چاپ پنجم. تهران: گنج دانش، ۱۳۷۶. شابک ‎۹۶۴-۵۹۸۶-۳۴-۶.