استانیسواو لم

استانیسواو لم
استانیسواو لِم در سال ۱۹۶۶
زادروز	۱۲ سپتامبر ۱۹۲۱ لوو (Lwów) اکنون لویو (Lviv) بخشی از خاک اوکراین
درگذشت	۲۷ مارس ۲۰۰۶ کراکوو, لهستان
ملیت	لهستانی
آثار	رُمان سولاریس
همسر	باربارا لسنیاک
صفحه در وب‌گاه IMDb

استانیسواو لِم (به لهستانی: Stanisław Lem) (۱۲ سپتامبر ۱۹۲۱ - ۲۷ مارس ۲۰۰۶) نویسندهٔ لهستانی آثار علمی-تخیلی است. وی بیشتر به عنوان نویسندهٔ رُمان سولاریس مشهور است.

زندگی

او در ۱۲ سپتامبر سال ۱۹۲۱ در شهر لهستانی لوو که اکنون بخشی از خاک اوکراین است در خانواده‌ای یهودی به دنیا آمد. پدر او پزشک حنجره‌شناس بود و خود او نیز قبل از جنگ جهانی دوم به پزشکی پرداخت. بعد از جنگ دوم به شهر کراکو نقل مکان کرد و به نوشتن داستان‌های علمی-تخیلی پرداخت، چرا که دستگاه سانسور دولت لهستان این نوع ادبی را بی‌زیان تشخیص داده بود.

با این همه، نخستین رمان او، بیمارستان تبدّل، به مدت هشت سال اجازهٔ انتشار نیافت تا آن که با مرگ ژوزف استالین در سال ۱۹۵۳ و آزادی‌های نسبی فرهنگی پس از آن به چاپ رسید.

سولاریس

در سال ۱۹۶۱، مشهورترین اثر او سولاریس منتشر شد که دو اقتباس سینمایی توسط آندری تارکوفسکی و استیون سودربرگ)× یک اقتباس تلویزیونی به کارگردانی بوریس نیرنبورگ و یک اقتباس اُپرایی از آن توسط میشائل اوبست آلمانی انجام گرفت. لم هیچ‌گاه اقتباس‌های سینمایی سولاریس را نپذیرفت. او اقتباس تارکوفسکی را به دلیل آن که جهان‌بینی او در فیلم رعایت نشده و فیلم بیشتر بازتاب ذهنیات خود تارکوفسکی است، نپسندید و همین طور هم تلقی خود را از رمان با تارکوفسکی تماماً متفاوت می‌دانست. لم در جایی گفته: «تارکوفسکی می‌خواست نشان بدهد که کیهان، پلشت و ناخوشایند است و زمین دل‌نشین و زیبا. اما من متضاد با این تفکر، می‌نویسم و می‌اندیشم». در مورد اقتباس سودربرگ هم، فیلم را تا به پایان تماشا نکرد و در مقاله‌ای در مورد آن در وب سایت شخصیش نوشت: «... «اگر «سولاریس» در مورد عشق یک زن و مرد به هم بود (حالا چه روی زمین باشند چه در فضا) قطعاً اسم آن «سولاریس» نبود! چیزی که من در «سولاریس» آن را مطرح کرده‌ام، مسئله رویارویی انسان در فضا با نوع خاصی از وجود است که نه انسان است و نه شباهتی به انسان ندارد..».

تأثیرات

سبک نوشتار او «مبتنی بر دانش»، عمیقاً فلسفی و در برابر این صفات سرشار از طنز هوشمندانه و بازی‌های کلامی بود. آثار لم یکی از معدود آثاری است که برای نوع علمی-تخیلی نزد مخالفان این سَبک آبرو خرید و به‌ویژه از آخرین کتاب‌های او که بیشتر به جستار آینده‌شناسی و اخلاق در علم آینده می‌پردازد در کتاب‌های فلسفی نقل قول شد. اولینِ این نقل‌قول‌ها در سال ۱۹۸۱ توسط دو فیلسوف آمریکایی، داگلاس هوفشتاتر و دانیل بنت در کتاب‌شان، «منِِ ذهن» انجام گرفت.

تأثیر آثار او به اندازه‌ای بود که یکی از منتقدان نشریه فیلادلفیا اینکوایرر در سال ۱۹۸۳ گفت: «اگر تا پایان سدهٔ بیستم استانیسواو لم برای جایزهٔ نوبل ادبی در نظر گرفته نشود، به این سبب است که کسی به گوش هیأت ژوری نوبل رسانده که او علمی‌تخیلی می‌نویسد!»

آثار

برخی از آثار او عبارت است از:

• ۱۹۵۷ - سفرهای ستاره‌ای (مجموعه‌داستان‌های یون تیخی)
• ۱۹۶۱ - سولاریس
• ۱۹۶۷ - سایبریاد: افسانه‌های عصر سایبرنتیک
• شکست‌ناپذیر (کتاب)
• ناکامی (ترجمهٔ فارسی با عنوان «شکست در کوئینتا»)
• زنجیرهٔ اقبال

ترجمهٔ آثار

مشهورترین مترجم آثار لم به انگلیسی، مایکل کندل است که بسیاری او را به سبب حفظ سبک لم در زبان لهستانی ستوده‌اند. در ایران نیز پیمان اسماعیلیان و صادق مظفرزاده هر کدام دو اثر از لم را از انگلیسی به فارسی برگردانده‌اند. آثار او به ۴۱ زبان ترجمه شده و بیش از ۲۷ میلیون نسخه از آن‌ها به فروش رفته‌است.

منابع

• ویکی‌پدیای انگلیسی
• اخوت، مهرآیین، استانیسلاو لم درگذشت، سایت آکادمی فانتزی

جستارهای وابسته

• نویسندگان علمی-تخیلی

پیوند به بیرون

• وب‌گاه رسمی استانیسواو لم (انگلیسی)
• صفوی، شیرین سادات، بیوگرافی استانیسلاو لم، سایت آکادمی فانتری.