احمد خانی
| احمد خانی احمد خانی | |
|---|---|
 سردیس احمد خانی در کردستان عراق | |
| زادهٔ | ۱۶۵۱ م حکاری، استان حکاری |
| درگذشت | ۱۷۰۷ م (دغوبایزید), آغری |
| نژاد | کرد |
| پیشه | نویسنده، شاعر، ستاره‌شناس، فیلسوف |
| سال‌های فعالیت | قرن ۱۷ام |
| جنبش | رنسانس |
احمد خانی (۱۷۰۷–۱۶۵۱ م) نویسنده، شاعر و فیلسوف کُردتبار بود.[۱] وی سراینده یکی از برجسته‌ترین داستانهای عاشقانه به زبان کردی به نام مم و زین است. خانی به دلیل سرودن این مجموعه و استفاده از درونمایه عاشقانه در شعرهایش در ادبیات کردی از جایگاه ویژه ای برخوردار است.[۲]
احمد خانی از ایل خانی بود و در ناحیه حکاری در شمال کردستان یا (شرق ترکیه) امروزی به دنیا آمد. آن ناحیه به‌طور کلی جزیره بوتان نامیده می‌شد. وی از ۱۴ سالگی به نوشتن پرداخت و بعداً از دغوبایزید به ریتکان مهاجرت کرد. داستان منظوم مم و زین را در سن ۴۱ سالگی به پایان رساند.
خانی به زبان‌های کردی، فارسی و عربی تسلط داشت و در سال ۱۶۸۳ میلادی یک فرهنگ عربی-کردی به نام «نوبهار» برای کمک به کودکان عربی‌آموز نوشت.
خانی در شهر دغوبایزید در ترکیه درگذشت و مزار او به نام تربت خانی زیارتگاه مردم است.
آثار[ویرایش]
- مم و زین: منظومه‌ای عاشقانه و عارفانه به کرمانجی در قالب مثنوی[۳] مه‌م و زین حکایتی است از ناهمواری‌های راه عشق میان دو نفر به نام‌های مم و زین که ۲۰۰ سال قبل از احمد خانی در کردستان ترکیه اتفاق افتاده و حکایت ناکامی‌های همیشگی عشق به صورت شفاهی و در قالب بیت در میان مردم دست به دست شده و آوازه‌خوان های سنتی راویان عشق مه‌م و زین بودند، سال‌ها بعد از این ماجرای تلخ احمد خانی در قرن هفدهم آن را جمع‌آوری و در اثری منظوم به نام مه‌م و زین آن را به تصویر کشیده است.[۴]
- دیوان خانی: مشتمل بر غزلیات و قصیده‌ها[۳][۵]
- عقیده ایمان (عه‌قیده‌یا ئیمانێ): مثنوی به کردی کرمانجی در باب عقیده[۳]
- نوبارا بچووکان: لغت‌نامه عربی کردی برای کودکان[۳]
میراث[ویرایش]
جان دوست نویسنده کرد رمان تاریخی میرنامه را در خصوص زندگی احمد خانی نوشته‌است.[۶]
منابع[ویرایش]
 |
در ویکی‌انبار پروندههایی دربارهٔ احمد خانی موجود است. |
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ سجادی، علاءالدین، "تاریخ ادبیات کردی،" چاپخانه معارف، بغداد، (چاپ اول)1951.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ خزانه دار، معروف (2002). تاریخ ادبیات کرد، جلد دوم، اربیل: نشر آراس،
- ↑ «"مَم و زین" حکایتی عاشقانه در هزارتوی نرسیدن‌ها». ایسنا. ۲۰۲۰-۰۸-۳۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۲۶.
- ↑ Durre, Abdurrehman (2002). Şerha Dîwana Ehmeda Xanî: Felsefe û Jiyana Wî,. KESKESOR.
- ↑ «وشه:دووه‌م: له‌بارهٔ ڕۆمانه‌کانی "میرنامه" و "مارتینی به‌خته‌وه‌ر"ه‌وه».
| سروده‌ها و تألیفات | آلکوک (۱۹۴۵/۱۳۲۵) • بَیتی سَرمَر (۱۹۵۷/۱۳۳۶) • هه‌ژار بو کوردستان (۱۹۶۶/۱۳۴۴) • هَنبانه‌بورینَه (۱۹۹۰/۱۳۶۹) • چیشتی مجیور (شلم‌شوربا) (۱۹۹۷/۱۳۷۲) |  |
|---|---|---|
| ترجمه‌ها | مم و زین از احمد خانی (۱۹۶۰/۱۳۳۸) • شرف‌نامه از شرف‌خان بدلیسی (۱۹۶۰/۱۳۳۸) • رباعیات خیام از حکیم عمر خیام (۱۹۶۸/۱۳۴۶) • عشیرهٔ گاوان (هوزی جاوان) از مصطفی جواد (۱۹۷۳/۱۳۵۱) • قانون در طب از ابن‌سینا (۱۹۷۹/۱۳۵۷) • پنج انگشت یک مشت است از بریژیت ونگور بورسکی (۱۹۸۰/۱۳۵۸) • آری این‌چنین بود برادر از علی شریعتی (۱۹۸۰/۱۳۵۸) • پدر، مادر، ما متهمیم از علی شریعتی (۱۹۸۱/۱۳۵۹) • عرفان، برابری، آزادی از علی شریعتی (۱۹۸۱/۱۳۵۹) • شرح دیوان ملای جزیری از ملای جزیری (۱۹۸۲/۱۳۶۱) • آثارالبلاد و اخبارالعباد از زکریای قزوینی (۱۹۸۷/۱۳۶۶) • قرآن پیروز (۲۰۰۰/۱۳۷۹) • یک، جلوش تا بی‌نهایت صفرها از علی شریعتی (۲۰۰۱/۱۳۸۰) • تاریخ اردلان از مستوره اردلان (۲۰۰۲/۱۳۸۱) • تاریخ سلیمانیه (شهرزور) و منطقه‌های آن از محمدامین زکی‌بیگ (۲۰۱۴/۱۳۹۳) • فرهنگ‌لغت عمید از حسن عمید (چاپ‌نشده) • روابط فرهنگی ایران و مصر (چاپ‌نشده) • | |
| نوشتارهای وابسته | ||
 | این یک مقالهٔ خرد پیرامون یک نویسنده، شاعر یا نمایش‌نامه‌نویس است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |