ابو بصیر اسدی

ابوبصیر یحیی بن ابی القاسم اسحاق اسدی (وفات ۱۵۰ هجری قمری) از اصحاب محمد باقر و جعفر صادق و راویان حدیث بود. وی از اهالی کوفه و از قبیله بنی اسد بود. به آن جهت که نابینا بود ابوبصیر نامیده می شد. در اواخر سده نخست و نیمه اول سده دوم هجری می زیست.

نام ابوبصیر در شمار شش تن از اصحاب باقر و صادق است که بسیاری از علمای شیعه احادیثی را که هر یک از آنان نقل کرده اند صحیح می دانند. برخی ابوبصیر مرادی را به جای ابوبصیر اسدی یکی از آن شش نفر می دانند. تعداد زیادی از روایات دینی و فقهی در کتب حدیثی امامیه که از جعفر صادق از طریق ابوبصیر نقل شده است، میزان ارتباط آنها را نشان می دهد. شیخ طوسی او را نیز از اصحاب موسی کاظم برشمرده است. ابوبصیر اسدی علاوه بر روایت از ائمه، احادیثی را که از برخی راویان امامیه مانند ابوحمزه ثمالی و صالح (عمران) بن میثم نیز نقل کرده است.

نام و نسب

نام او اسحاق و کنیه اش ابومحمد بوده است. او را ابوبصیر می نامیدند، شاید به این دلیل که نابینا بوده است. کنیه پدرش قاسم یا ابوالقاسم بوده است. او را اسدی می نامیدند به این دلیل که در قبیله بنی اسد متولد شد. شیخ طوسی در رجال خود او را از اهل کوفه به شمار می آورد.

درمان معجزه آسا

در نوشته‌های اولیه شیعی، ابوبصیر به گونه‌ای به تصویر کشیده شده است که ظاهرا از محمد باقر درمان خاصی دریافت داشته است. گفته می شود که باقر در ملاقاتی که با ابوبصیر داشته است از قدرت معنوی خود در درمان نابینایی ابوبصیر استفاده کرده است.

در روایت مشابهی نقل می شود که ابوبصیر از باقر پرسیده است آیا پیامبر علم همه پیامبران پیشین را به ارث برده است و آیا امامان علم پیامبر را به ارث برده‌اند؟ هنگامی که باقر به هر دو سؤال پاسخ مثبت می دهد، ابوبصیر می خواهد بداند که آیا امامان می توانند نابینایان را بینا کنند، مرده را زنده کنند و جذامی را شفا دهند؟ امام تصریح می کند که می توانند. سپس به ابوبصیر می‌گوید نزدیک شودو به چشم‌ها و صورتش دست می کشد؛ ابوبصیر خورشید، آسمان، زمین و اطراف خود را می‌بیند. باقر به او یک انتخاب می‌دهد: او می‌تواند همان‌طور که هست باقی بماند (یعنی بینا). اما در آن صورت، در روز قیامت باید با قضاوت نهایی روبرو شود؛ یا می تواند به حالت نابینایی برگردد و از ورود به بهشت مطمئن باشد. ابوبصیر مورد دوم را ترجیح می دهد. باقر دوباره به چشمانش دست می کشد و ابوبصیر دوباره نابینا می شود.

موضع او نسبت به فرقه های منشعب شده از شیعه

ابوبصیر اسدی یکی از قطب های رهبری فکری جامعه امامیه کوفه به شمار می رفت، روایات متعددی وجود دارد که نشان می دهد ابوبصیر (ظاهراً اسدی) در صحنه های مبارزه فکری با گروه های مخالف مانند مختاریه و زیدیه حضور داشته است. در سال 148 هجری قمری پس از وفات جعفر صادق، پسر بزرگش معروف به عبدالله افطح، ادعای امامت کرد و پیروانش که فطحیه نامیده می‌شدند با گروهی از شیعیان که قائل به امامت موسی کاظم بودند، مخالفت کردند. وقوع این بحران مصادف با سال های پایانی عمر ابوبصیر اسدی بود. مواضع ابوبصیر در برابر فطحیان، او را در میان پیروان کاظم به عنوان چهره محبوبی معرفی کرد. چنان که در روایات آنها، ابوبصیر از گروهی از اصحاب جعفر صادق به حساب می آید که از ابتدا به عبدالله پشت کردند و به موسی کاظم روی آوردند. در منابع مختلف از به واسطه علی بن ابی حمزه اطلاعاتی نقل شده است که ابوبصیر (اسدی) اندکی پس از مرگ صادق، در حالی که عبدالله افتح زنده بود، برای ادای حج به حجاز رفت و با کاظم ملاقات کرد و و وفاداری خود را به او اعلام کرد. در روایاتی که پیروان کاظم از ابوبصیر نقل کرده اند، ابوبصیر به مبانی عقیدتی فطحیه درباره امامت حمله کرده است. علی بن ابی حمزه و فرزندش حسن نیز که پیرو مذهب واقفیه بودند، بسیار بیشتر از سایر اصحاب ائمه از احادیث ابوبصیر در آثار خود استفاده کرده اند. به علاوه در منابع واقفیان برای اثبات عقاید مذهب واقفی روایاتی از ابوبصیر (اسدی) نقل شده است. برخی ابوبصیر یحیی بن ابی القاسم اسدی را همان ی یحیی بن قاسم حذّاءِ واقفی دانسته اند و بر این اساس حکم به واقفی بودن ابوبصیر اسدی داده اند. به نوشته پاکتچی با توجه به فوت وی در سال 150 هجری قمری و آغاز انشعاب واقفیه در سال 183 هجری قمری، واقفی بودن وی منتفی است.

آثار

ظاهراً ابوبصیر حدیثی معروف به حدیث لوح را نقل کرده که در آن اعتقاد به دوازده امام به تفصیل بیان شده است. علاوه بر روایات پراکنده در کتب حدیثی امامیه، آنچه به عنوان آثار ابوبصیر اسدی ذکر شده، دو عنوان است: کتاب «مناسک الحج» به روایت علی بن ابی حمزه و حسین بن علاء و کتاب «یوم و لیله» به روایت علی بن ابی حمزه. ابن بابویه نیز از مجموعه روایات فقهی خود به نقل علی بن ابی حمزه در کتاب من لا یحضره الفقیه استفاده کرده است. همچنین مجموعه ای از حدود 20 حدیث به نام علل در زمینه زمینه های شریعت به روایت حسین بن یزید نوفلی از علی بن ابی حمزه به طور پراکنده در «علل الشرایع» ابن بابویه به کار رفته است. علاوه بر این، ابن بابویه در الخصال خود مجموعه ای از روایات ابوبصیر و محمد بن مسلم را از «کتاب حدیث اربعمأة» نقل کرده است. علاوه بر آنچه ذکر شد، نوشته ای از ابوبصیر در مورد احوال ائمه نخستین به روایت محمد بن سنان که در برخی از آثار قدیمی امامیه و دیگران نقل شده است، وجود دارد.

شاگردان

در میان کسانی که از ابوبصیر حدیث آموختند، نام اشخاصی چون اابان بن عثمان احمر، عاصم بن حمید حناط، حسین بن ابی‌العلاء و عبداللـه بن حماد انصاری ذکر شده است. او شاگردان بسیار نزدیکی نیز داشت، مانند علی بن ابی حمزۀ بطائدی، عبدالله بن وضاح و شعیب عقرقوفی، خواهرزادۀ ابوبصیر اسدی.

منابع

• پاکتچی، احمد (۱۳۹۹). ابو بصیر. مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
• ابوبصیر