ابوالحسن خرقانی

نمای بیرونی ساختمان آرامگاه

مجسمه ابوالحسن خرقانی

ابوالحسن علی بن جعفر بن سلمان بن احمد خرقانی(زادهٔ ۳۵۲-درگذشتهٔ ۴۲۵ق) عارف و صوفی نام‌دار ایرانی بوده‌است. وی از انگشت شمار پیرانی است که پیرو حکمت خسروانی و پاسدار فرهنگ ایران بودند.

زندگی‌نامه

او در سال ۳۵۲ق در روستای خرقان قومس از توابع شهرستان شاهرود، کوهستان بسطام به دنیا آمده‌است. او بایزید بسطامی را مقتدای خود دانسته و مانند ابوسعید ابوالخیر از احمد بن عبدالکریم قصاب آملی خرقه گرفته. گفته شده که سلطان محمود غزنوی به دیدار او رفته و از او پند خواسته‌است. در گفته‌ها و داستان‌ها به جای مانده که ابوسعید ابوالخیر و پورسینا به خرقان رفته و با او گفتگو داشته و مقام معنوی او را ستوده‌اند. از مریدان و شاگردان نام‌دار او خواجه عبدالله انصاری بوده‌است. مرگ شیخ حسن در روز شنبه دهم محرم (عاشورا) سال ۴۲۵ق و در سن ۷۳ سالگی در روستای خرقان بوده‌است.

در کلام مشایخ طریقت و بزرگان عرفان و صوفیه

به نقل از کتاب: «ابوالحسن خرقانی» تألیف دکتر جواد نوربخش:

• ابوالقاسم قشیری: چون من به ولایت خرقان آمدم فصاحتم برسید و عبارتم نماند از حشمت آن پیر، تا پنداشتم که از ولایت خود معزول شدم. (کشف المحجوب هجویری)
• ابوالعباس قصاب آملی: چون از دنیا بیرون می‌رفت، خادم را گفت: رو به خرقان شو، مردی است آنجا مخمول الذکر، مجهول العین، او را ابوالحسن خرقانی گویند. سلام ما به او برسان و به او بگو که این طبل و علم با اذن الله تعالی و فرمان او به حضرت تو فرستادم و اهل زمین را به تو سپردم و من رفتم. (کشف الاسرار میبدی)
• خواجه عبدالله انصاری: من از خرقانی شنیدم که الحمد را الهمد می‌خواند که وی امّی بود، الحمد بنمی دانست گفت، و وی سیّد و غوث روزگار بود. (طبقات الصوفیه انصاری) اما خود وی دربارهٔ امّی بودنش چنین گوید: و امّی ام نیک به آلاء حق، یعنی همگی من آنچه هست در حق محو است به حقیقت آنچه مانده خیال است. (تذکرة الاولیا عطّار)
• جواد نوربخش: شیخ ابوالحسن خرقانی از انگشت شمار پیرانی است که پیرو حکمت خسروانی و پاسدار فرهنگ ایران بود. او جز به حق به کسی و به چیزی توجه نداشت، جز خدا نمی‌خواست و جز او را نمی‌دید. می‌گفت: تا دست از دنیا بداشتم هرگز با سَرَش نشدم، و تا گفتم الله، به هیچ مخلوق بازنگردیدم. عشق به وجود مطلق و خدمت به خلق داشت، از همه بگسست و به حق پیوست. (مقدمه کتاب «ابوالحسن خرقانی»)

سخنانی از وی

• سر به نیستی خود فرو بردم چنان‌که هرگز وادید نیایم، تا سر به هستی تو برآرم چنان‌که به تو یک ذرّه بدانم. (تذکرة الاولیا عطّار)
• در سرای دنیا زیرِ‌خاربنی با خداوند زندگانی کردن از آن دوست‌تر دارم که در بهشت زیر درخت طوبی، که از او من خبری ندارم. (تذکرة الاولیا عطّار)
• عالم هر بامداد برخیزد، طلب زیادتی علم کند و زاهد طلب زیادتی زهد کند و ابوالحسن در بند آن بود که سُروری به دل برادری رساند. (تذکرة الاولیا عطّار)
• جوانمردان را قبله خداست. فاینما تولّوا فثمّ وجه الله (تذکرة الاولیا عطّار)
• یکبار خدای را در خواب دیدم که گفت: یا ابوالحسن! خواهی که تو را باشم؟ گفتم: نه. گفت: خواهی که مرا باشی؟ گفتم: نه. گفت: یا ابوالحسن! خلق اولین و آخرین در اشتیاق این بسوختند تا من کسی را باشم، تو مرا این چرا گفتی؟ گفتم: بار خدایا این اختیار که تو به من کردی از مکر تو ایمن کی توانم بود؟ که تو به اختیار هیچ‌کس کار نکنی. (تذکرة الاولیا عطّار)
• 

  ساختمان آرامگاه
  نقل است از شیخ ابوالحسن خرقانی شبی نماز همی کرد.

آوازی شنید که هان! ابوالحسن خواهی تا آنچه از تو می‌دانم با خلق بگویم تا سنگسارت کنند!؟ شیخ گفت: بار الها! خواهی تا آنچه از کرم و رحمت تو می‌دانم و می‌بینم با خلق بگویم تا دیگر هیچ‌کس سجودت نکند؟ آواز آمد: نه از تو، نه از من. (تذکرة الاولیا عطّار)

عقاید شیخ

او هر چند خود و خلق را در خالق محو می‌دید اما در سلوک خویش از هر فرصتی برای شکستن دیوارهای تفرقه قوم گرایی و هرنوع برتری انسانی بر انسان دیگر استفاده کرده‌است و طریق وصول به خالق را خدمت به خلق معرفی کرده‌است. زیبایی مکتب شیخ در این است که انسان‌ها را می‌بیند و خدمت می‌کند اما برای آنها در برابر حق تعالی موضوعیتی قایل نیست بلکه چون به وحدت خالق و مخلوق معتقد است، خدمت به خدارا برتر از عبادات ظاهری می‌شناسد. او به انسان‌ها خدمت می‌کند و غمخوار آدمیان است نه به خاطر عبادت نه برای رسیدن به بهشت موعود و گریز از جهنم بلکه به خاطر نفس انسانیت، او که چنین صمیمانه می‌سراید:

آن دوست که دیدنش بیاراید چشم		بی دیدنش از گریه نیاساید چشم
مارا ز برای دیدنش باید چشم		گر دوست نبیند به چه کار آید چشم

با همین چشم که غیر از دوست را نمی‌بیند از شیخ پرسیدند که جوانمردی چیست؟ گفت آن سه چیز است اول سخاوت دوم شفقت بر خلق سوم بی‌نیازی از خلق؛ و اوج این انسان دوستی شعاری است که گویند در خانقاه شیخ نوشته بود:

آنکه در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید، چه آنکس که نزد باریتعالی به جان ارزد البته بر خوان بوالحسن به نان ارزد.

در نوشته‌های منسوب به شیخ ابوالحسن خرقانی می بینیم که نتیجه فرهنگ خاص عرفان ایشان چگونه به خدامداری می‌رسد.

جستارهای وابسته

• آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی
• نورالعلوم

منابع

آنکه در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید، چه آنکس که نزد باریتعالی به جان ارزد البته بر خوان بوالحسن به نان ارزد.

Part of a series on Islam Sufism
Ideas Abdal Al-Insān al-Kāmil Baqaa Dervish Dhawq Fakir Fanaa Haal Haqiqa Ihsan Irfan Ishq Karamat Kashf Lataif Manzil Ma'rifa Nafs Nūr Qalandar Qutb Silsila Sufi cosmology Sufi metaphysics Sufi philosophy Sufi poetry Sufi psychology Salik Tazkiah Wali Yaqeen
Practices Anasheed Dhikr Haḍra Muraqabah Qawwali Sama Whirling Ziyarat
Sufi orders Akbari Alians Ashrafia Azeemia Ba 'Alawi Bayrami Bektashi Burhaniyya Chishti Fultali Galibi Gulshani Haqqani Anjuman Hurufi Idrisi Issawiyya Jelveti Jerrahi Khalidi İskenderpaşa İsmailağa Khalwati Kubrawi Madari Maizbhandari Meivazhi Malamati Mevlevi Mouridi Noorbakshia Naqshbandi Naqshbandi Haqqani Nasuhi Ni'matullāhī Nuqtavi Qadiri Qalandari Rifa`i Safavi Saifia Salihiyya Senussi Shadhili Shattari Suhrawardi Sunbuli Sülaymaniyya Tijani Ussaki Uwaisi Zahedi Zikris
List of sufis Notable early Notable modern Singers
Topics in Sufism Tawhid Sharia Tariqa Haqiqa Ma'rifa Art History Music Shrines
Islam portal

Abu 'l-Hassan Ali ibn Ahmad (or ibn Jaʻfar) ibn Salmān al-Kharaqāni (Persian: شیخ ابوالحسن خرقانی‎) is one of the master Sufis of Islam. He was born in 963 (352 Hijri year) from Persian parents in Khorasan in a village called Qaleh Now-e Kharaqan (today located in Semnan Province, Iran near Bastam) and died on the day of Ashura in 1033 (10th Muharram, 425 Hijri).

He was the disciple of Abul-Abbas Qassab Amoli but claimed a deep spiritual relation with Bayazid Bastami, a well-known Sufi Master who died almost a century before him but had spoken about the personality and state of Kharaqani. He was also influenced by Abul Hasan Hankari. His school of jurisprudence was Shafi‘i.

Attar of Nishapur, a famous Persian poet and Sufi, devoted a large part of his book Tadhkirat al-Awliya (Biography of the Saints) about the personality, state and stories of Kharaqani. Attar has him as Sultān-e Salātin-e Mashāyekh "King of kings of Sufi Masters", "Ocean of the spiritual knowledge, "Sun of the Lord", "Mystery of the Lord" and "Qibla of his people".

Kharaqani was the Master of the famous Persian Sufi and poet, Abdullah Ansari. Avicenna, Mahmud of Ghazni, Abū-Sa'īd Abul-Khayr and Nasir Khusraw traveled to Kharaqan to meet him and expressed their deep admiring feelings and respect for him.

Rumi, Attar of Nishapur, Khwaja Abdullah Ansari, Jami and others have narrated many poems about Abu'l-Hasan and have reported his several stories. He was illiterate but had wide inspirational knowledge about the Quran and Hadith; his sayings and speeches are significantly magnificent due to their philosophical views.

The book Nūr al-ʿUlūm "Light of the Sciences" is dedicated to Abu'l-Hassan. It is believed to have been written by his murids after his death. A single manuscript copy is currently held in the British Museum.

Poetry and translations

• Radical Love: Teachings from the Islamic Mystical Tradition translated and edited by Omid Safi. New Haven: Yale University Press, 2018. Contains a selection of al-Kharaqani's poetry in English.

External links

• His biography in Persian
• Life and Sayings of Shaikh Abul Hassan
• [1]