آمار کشته‌شدگان انقلاب ۵۷ ایران

کشته‌شدگان انقلاب ۵۷ افرادی هستند که در جریان انقلاب ۱۳۵۷ ایران یا اتفاقات پس از آن، جان خود را از دست داده‌اند. بنا به آمار رسمی ارائه شده توسط رهبر حکومت اسلامی روح‌الله خمینی، حدود۶۰٬۰۰۰ نفر از انقلابیون توسط نیروهای محمدرضاشاه پهلوی کشته شده‌اند. درحالی که برآوردها توسط تاریخ نویسان غربی و ایرانی از جمله اصلاح طلب اسلامی (عماد الدین باقی) نشان می‌دهد که تعداد کشته شدگان در دوران پهلوی ۳۱۶۴ نفر، طی سالهای ۱۳۴۱ تا ۱۳۵۷ بوده‌است. بر اساس آمار عمادالدین باقی و تحقیقاتش در بنیاد شهید، روز ۱۷ شهریور ۶۴ نفر در درگیری‌های میدان ژاله کشته شدند. در بین تظاهر کنندگان نیروهای چریکی مسلح به سمت ارتش تیراندازی می‌کردند. در حالی که اخبار رسانه‌های غربی و از جمله میشل فوکو در گزارشهای مختلفش و در آن فضای شایعات کشته‌های میدان ژاله (جمعه سیاه) را ۲۰۰۰, ۳۰۰۰, و ۴۰۰۰ تخمین زدند، همچنین علی محمد بشارتی در کتاب خود به آمار نزدیک به دوهزار نفر کشته در میدان ژاله اشاره می‌کند.

کشته‌شدگان توسط نظام شاهنشاهی

سید روح‌الله خمینی رهبر انقلاب عنوان داشت که «۶۰٬۰۰۰ مرد، زن و کودک توسط رژیم شاه به شهادت رسیده‌اند.» از این عدد در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز یاد شده‌است.

با این حال، با استناد به تحقیقات اخیر عمادالدین باقی در بنیاد شهید، در بین سال‌های ۱۳۴۱ تا ۱۳۵۷ خورشیدی، ۳۱۶۴ نفر از مخالفان شاه در جریان اعتراضات جان خود را از دست دادند. در بنیاد شهید که پس از انقلاب اسلامی و برای حمایت از خانواده‌های کشته‌شدگان تأسیس شد، تنها نام ۷۴۴ نفر از کسانی در تهران، جایی که اکثریت کشته‌شدگان جان خود را از دست داده‌اند، ثبت شده‌است. همچنین در بهشت زهرای تهران تنها ۷۶۸ قبر وجود دارد که متعلق به کشته‌شدگان انقلاب هستند.

جزئیات

بنا به مجموعه ای که توسط لاله‌های انقلاب، کتابی که توسط یک نهاد دینی پس از انقلاب نوشته شده‌است، گرد آورده شده‌است، عمده کشته‌شدگان در روزهای زیر جان خود را از دست داده‌اند:

• ۳۵ نفر در هشت‌ماهه اول سال ۱۹۷۸ میلادی
• ۳۳ نفر در شهریور ۱۳۵۷
• ۱۸ نفر در مهر ۱۳۵۷

پس از اعلام حکومت نظامی در مهر ۵۷:

• ۴۵ نفر در آبان ۱۳۵۷
• ۸۵ نفر در آذر ۱۳۵۷
• ۱۳۷ نفر در دی ۱۳۵۷
• ۱۷۹ نفر در بهمن ۱۳۵۷

توضیحات

یکی از دلایلی که برای کم بودن تعداد کشته‌شدگان وجود دارد، بی میلی شاه به استفاده از خشونت برای سرکوب مخالفان بود. شاه بارها به سفیران خارجی گفته بود که مایل نیست مردمش را بکشد تا تاج و تختش را حفظ کند. درحالی که این مسئله با تصاویری که در آن زمان انقلابیون را در برابر آتش نیروهای حکومت نشان می‌داد عجیب به نظر می‌رسید. چارلز کارزمن نویسنده کتاب انقلاب غیرقابل تصور که کتابی دربارهٔ انقلاب ۵۷ است، در این رابطه می‌نویسد:

«در سال ۵۷، یکی از اعضای ارتش پیشنهاد داد که قم بمباران شود. یکی از اعضای نیروهای هم پیشنهاد کرد که چندصدهزار نفر از معترضان کشته شوند تا تظاهرات ساکت گردد. یکی از اعضای ساواک هم یک مأمور CIA که به مأموری خونریز بودن شهرت داشت را به ایران دعوت کرده بود که اگر شاه اجازه می‌داد می‌توانست در عرض یک هفته اعتراضات را به پایان برساند. رهبر یکی از کشورهای همسایه هم به شاه پیشنهاد داده بود که ۷۰۰ نفر از ملاها را اعدام کند… شاه با هیچ‌کدام از این طرح‌ها موافقت نکرد.»

کشته‌شدگان توسط اسلام‌گرایان

پس از سقوط شاه در ۲۲ بهمن ۵۷، رهبران انقلاب اسلامی شروع به اعدام اعضای رژیم سابق از جمله ژنرال‌های ارتش کردند. رژیم اسلامی برای این مسئله در تمام استان‌ها «کمیته‌هایی» را ایجاد کرد. مهدوی کنی رئیس کل کمیته‌های انقلاب اسلامی بود.

از میان افراد غیرنظامی حکومت شاه، تنها در چند ماه اول انقلاب بیشتر از ۲۰۰ نفر با اتهام تلاش برای کودتا کشته شدند. در بهمن ۵۷، دادگاه انقلابی تهران چهار نفر از ژنرال‌های شاه را به اعدام محکوم کرد که این نخستین تلفات بود. این چهار ژنرال منوچهر خسروداد، نعمت‌الله نصیری، رضا ناجی و مهدی رحیمی بودند که هر چهار نفرشان با جوخه آتش بر روی پشت بام محل اقامت خمینی کشته شدند.

در فروردین ۵۸، امیرعباس هویدا نخست‌وزیر شاه اعدام شد. دو روز بعد، ده نفر از ژنرال‌های ارشد ارتش شاهنشاهی در تهران اعدام شدند. امیرحسین ربیعی فرمانده نیرو هوایی یکی از کشته‌شدگان بود. دو روز پس از آن، وزیر امور خارجه پیشین، عباس علی خلعتبری و ۱۰ نفر دیگر از مقامات سیاسی اعدام شدند. حدود یک ماه بعد، ۲۱ نفر از سیاستمداران سابق، از جمله سه سیاست مدار بلندپایه یعنی جواد سعید سخنگوی مجلس، غلامرضا کیانپور وزیر اطلاعات و محمدرضا آملی تهرانی وزیر آموزش، توسط اسلام گرایان کشته شدند. روز پس از آن، هشت نفر دیگر، از جمله حبیب الغانیان و وزیر اطلاعات سابق، عبدالحسن سعادتمند اعدام گردیدند که تعداد مقامات برجسته رژیم پهلوی که از بهمن ۵۷ کشته شده بودند را به ۱۱۹ نفر رساند.

حکومت اسلامی مدعی است که دلیل تعداد بالای کشته‌شدگان در دادگاه‌های اسلامی، نفوذ مجاهدین خلق در این دادگاه‌ها بوده‌است. احسان نراقی هم گفته‌است که اگر به خاطر مجاهدین خلق نبود، تعداد اعدام شدگان تا این اندازه زیاد نمی‌شد.

در تیر ۵۸، پنج نفر دیگر در خوزستان اعدام شدند که تعداد اعدام شدگان توسط اسلامگراها را به ۳۶۳ نفر رساند. تا پایان سال تعداد اعدام شدگان حداقل به ۵۸۲ نفر رسیده بود. بسیاری از این انتقاد کرده‌اند که دادگاه‌های اسلامی بسیار کوتاه انجام می‌شده‌است و به متهمان اجازه دفاع از خودشان را نمی‌داده‌است. از آنجایی که دادگاه‌ها بر اساس شرع اسلام برگزار می‌شده‌اند، هیئت ژوری ای تشکیل نمی‌شده‌است و حاکم شرع شخصاً حکم را صادر می‌کرده‌است.

کسانی که از ایران خارج شدند هم در امان نبودند. اسلام گرایان شاپور بختیار را در پاریس ترور کردند. او یکی از ۶۳ ایرانی خارج از ایران بود که پس از انقلاب ترور شد.

پس از استیضاح ابوالحسن بنی‌صدر، تعداد کشته‌شدگان تا حد بسیار زیادی افزایش پیدا کرد که بسیاری از آنان از نیروهای چپ بوده‌اند. شائول بخاش در این باره می‌گوید:

"تعداد کسانی که جانشان را از دست دادند احتمالا هیچوقت مشخص نخواهد شد. عفو بین الملل تعداد کسانی که در دوازده ماه اول پس از استیضاح بنی صدر کشته شدند را ۲٬۹۴۶ می‌داند. مجاهدین خلق لیستی از کسانی که بین سال‌های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۳ کشته شدند را جمع آوری کرده‌است که ۷٬۷۴۶ نفر بوده‌اند."

به گفته یرواند آبراهامیان، بین سال‌های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۵، بیشتر از ۸٬۰۰۰ نفر توسط اسلام گرایان اعدام شده‌اند.