آرتور سی. کلارک

سِر سِر آرتور سی. کلارک CBE FRAS
آرتور سی. کلارک در ژوئن ۱۹۸۲
زاده	آرتور چارلز کلارک ۱۶ دسامبر ۱۹۱۷ می‌نهید، سامرست، انگلستان، بریتانیا
درگذشته	۱۹ مارس ۲۰۰۸ (۹۰ سال) کلمبو، سری‌لانکا
نام(های) دیگر	چارلز ویلیس ای.جی. اوبرایان
پیشه	نویسنده، مخترع، آینده نگر
ملیت	بریتانیایی
شهروندی	بریتانیا سری‌لانکا (مهمان ساکن)
دانشگاه	دانشگاه کینگز لندن
دوره	۱۹۴۶–۲۰۰۸ (نویسنده داستانی حرفه‌ای)
سبک نوشتاری	علمی-تخیلی سخت علم به زبان ساده
کار(های) برجسته	پایان کودکی ۲۰۰۱: ادیسه فضایی ملاقات با راما چشمه‌های بهشت
تأثیرپذیرفته از	اچ. جی. ولز، ژول ورن، ادوارد پلانکت، اولاف استپلدون
تأثیرگذاشته بر	یان بنکس، استیون بکستر
همسر(ها)	مریلین میفیلد (ا. ۱۹۵۳–۱۹۶۴)
وبگاه	www.clarkefoundation.org

سِر آرتور چارلز کلارک (به انگلیسی: Sir Arthur Charles Clarke) (زاده ۱۶ دسامبر ۱۹۱۷، سامرست، انگلستان، درگذشته ۱۹ مارس ۲۰۰۸، سریلانکا) معروف به آرتور سی. کلارک، نویسنده، مخترع و دانشمند بریتانیایی بود.

رمان علمی-تخیلی بسیار معروف ۲۰۰۱: اودیسه فضایی اثر اوست. فیلمی با همین نام بر مبنای این کتاب توسط استنلی کوبریک ساخته شد و جایزه اسکار را برای او و آرتور سی کلارک به ارمغان آورد. او همچنین آخرین عضو بازمانده از گروهی بود که «بزرگان سه‌گانه علمی-تخیلی» نامیده می‌شود. دو عضو دیگر این مجموعه «رابرت هاینلین» و «آیزاک آسیموف» بودند.

وی دارنده ۷ مدرک دکترای افتخاری در رشته‌های مختلف تجربی است.

زندگی‌نامه

آرتور سی. کلارک در ۱۶ دسامبر ۱۹۱۷ در شهر ساحلی کوچکی به نام می‌نهید از توابع سامرست واقع در غرب انگلیس در خانواده‌ای فقیر و کشاورز به دنیا آمد.

در نوجوانی موشک‌های دست‌ساز می‌ساخت و آن‌ها را در مزرعه مادرش به هوا می‌فرستاد.

پدر آرتور زمانی که او سیزده سال داشت، از دنیا رفت. مرگ وی ناشی از عوارض طولانی مدت حاصل از مجاورت با گازهای شیمیایی در جنگ جهانی اول بود.

او در ۱۹۵۳ ازدواج کرد. پس از ۱۱ سال زندگی مشترک در سال ۱۹۶۴ از همسرش جدا شد، و پس از آن دیگر ازدواج نکرد و فرزندی نیز نداشت.

در طول جنگ جهانی مسئول رادار بود. در رشتهٔ فیزیک و ریاضیات از دانشگاه کینگز لندن دانش‌آموخته شد و مدال درجه یک فیزیک و ریاضیات را دریافت کرد. سپس به ریاست مجمع بین سیارات بریتانیا منصوب شد و به عضویت آکادمی اخترشناسان و مجمع اخترشناسان سلطنتی و بسیاری از سازمان‌های علمی دیگر درآمد.

ایدهٔ ماهوارههای مخابراتی، نخستین بار توسط وی مطرح شد. وی علاوه بر کتاب‌های داستانی علمی-تخیلی، تعدادی آثار علمی نیز داشت.

کلارک از سال ۱۹۵۶ در سری‌لانکا که در آن زمان هنوز سیلان نامیده می‌شد زندگی می‌کرد. وی در زمان زندگی‌اش هم شهروند سری‌لانکا و هم تبعهٔ بریتانیا محسوب می‌شد. او همواره علاقهٔ زیادی به غواصی داشت و در این جزیرهٔ استوایی می‌توانست هر سال آن طور که دوست داشت در اعماق اقیانوس گردش کند. کلارک یک مدرسهٔ آموزش غواصی در سری‌لانکا تأسیس کرد که در زلزلهٔ ۲۰۰۴ میلادی در اقیانوس هند ویران و دوباره بازسازی شد. سری‌لانکا الهام‌بخش کلارک در نوشتن کتاب چشمه‌های بهشت (یا فواره‌های بهشت) نیز بود که در آن ایدهٔ آسانسور فضایی را ارائه کرد. به عقیدهٔ کلارک این آسانسور فضایی است که در آینده یادآور نام او خواهد بود و نه ماهواره‌های مخابراتی. کلارک از دههٔ ۶۰ میلادی تا پایان عمر از عوارض ناتوان‌کننده بیماری فلج اطفال رنج می‌برد.

در سال ۱۹۸۶ کلارک جایزهٔ آرتور سی کلارک را بنیان نهاد و هزینهٔ آن را (که در ابتدا ۱۰۰۰ پوند بود) تقبّل کرد. این جایزه به بهترین اثر علمی-تخیلی منتشر شده در بریتانیا در سال پیشین تعلق می‌گیرد. از سال ۲۰۰۱ مبلغ جایزه به اندازهٔ عدد سال در تقویم میلادی پوند بریتانیا (یعنی ۲۰۰۱ پوند در سال ۲۰۰۱، و ۲۰۰۵ پوند در سال ۲۰۰۵) افزایش یافت.

در سال ۱۹۸۸ مشخص شد که به سندرم بازگشت فلج اطفال مبتلاست و از آن پس مجبور شد بیشتر اوقات با صندلی چرخ‌دار حرکت کند.

در سال ۲۰۰۰ مقام شوالیه به کلارک اعطا شد، ولی شرایط جسمانی اجازهٔ سفر به لندن و دریافت نشان از ملکه الیزابت را به او نداد. این نشان در مراسمی در کلمبو توسط قائم‌مقام پادشاهی بریتانیا در سری‌لانکا به او تحویل شد. در سال ۲۰۰۵ نیز جایزهٔ لانکابیمانای که مهم‌ترین جایزهٔ غیرنظامی سری‌لانکا است به دلیل کمک‌های او به علوم و فناوری و وفاداری‌اش به کشور به او اعطا شد.

وی در سال ۲۰۰۸ صبح روز ۱۹ مارس بر اثر حمله قلبی در سن ۹۰ سالگی در خانه‌اش در سریلانکا درگذشت. بر طبق وصیت او بر سنگ قبرش نوشتند: «او هرگز به بزرگسالی نرسید اما هیچ‌گاه از رشد و تعالی دست نکشید.»

کلارک به عرفان شرقی و بودایی علاقه بسیار داشت و بیشتر آثار او آمیخته به این اندیشه و در قالبی اساطیری است.

اندیشه‌ها

کلارک می‌گوید: ادبیات نقش آموزشی را ایفا می‌کند، و هیچ‌یک از آثار ادبی به اندازه آثار علمی نمی‌تواند توده وسیع مردم را با دانش نوین بشری آشنا کند.

وقتی از او پرسیده می‌شد که آیا به حیات فرازمینی اعتقاد دارد یا نه، همیشه در پاسخ لبخند می‌زد و می‌گفت: دو احتمال در این زمینه وجود دارد: یا ما در این جهان تنها هستیم یا اینکه تنها نیستیم. هر دو حالت ترسناک و مبهم است.

کلارک عقیده دارد فراتر از منظومه شمسی موجودات ذی‌شعوری وجود دارند. او موجوداتی را توصیف می‌کند که قادرند خود را به انرژی و آنگاه بار دیگر به ماده تبدیل کنند. او می‌گوید: این که کسانی از فضای خارج به ملاقات زمین آمده باشند اندیشه‌ای کاملاً معقول است و در واقع اگر این رویداد طی چند میلیارد سالی که از عمر زمین می‌گذرد رخ نداده باشد، جای شگفتی دارد.

کلارک تأکید می‌کرد که قصد او از داستان‌های علمی-تخیلی‌اش پیش‌بینی آینده نیست. بلکه او به آنچه که ممکن است روی دهد، تأکید می‌کند و ذهن انسان‌ها را برای آینده و اتفاقات گوناگونی که ممکن است روی دهد، آماده می‌سازد.

به عقیده او سیاستمداران و تصمیم‌گیران جهان می‌بایستی به جای خواندن کتاب‌های پلیسی و سیاسی کتاب‌های او را مطالعه کنند، زیرا خیال‌پردازی می‌تواند راه را برای عملی شدن ایده‌های انقلابی هموارتر سازد.

نوشتار

در مواضع کلارک نسبت به فضا، عنصری از ایمان وجود دارد، اگرچه این عنصر از نوع مذهبی نیست. موضع او بیشتر به نوعی خوشبینی نامحدود نسبت به قدرت هوش شباهت دارد.

قالب داستان‌های کلارک، به‌خصوص اودیسه‌ها، قالبی اساطیری و نمادین است، دارای ابهام و ایهامی است که تنها می‌تواند از ذهنی پیشرس نسبت به وقایع آینده سرچشمه گیرد. بیان نویسنده گاه به نظر می‌آید که برگرفته از عرفان شرقی است. ۲۰۰۱: ادیسه فضایی، ملهم از عرفان اساطیری، اساطیر یونان، عرفان بودیسم و هند است. او انسان را به ماوراء ماده می‌برد. شیوهٔ کلارک منحصربه‌فرد است، کلارک علم را در قالب اسطوره بیان می‌کند، اسطوره را چنان لباس علم می‌پوشاند که دیگر اسطوره به نظر نمی‌رسد. علم و نظریه‌های علمی را چنان می‌شکافد که خواننده عامی به باغ باورها می‌رود و عالِم به گلزار اندیشهٔ ژرف.

در اودیسه‌ها شما با تخیل باور نکردنی نویسنده در قالب «تکسنگ سیاه» که با آموزش خود به آدم-میمونها، نسل در حال انقراض آن‌ها را هدایت کرده و به پیش می‌راند. در فیلم راز کیهان در یک صحنه بدیع و استثنایی، کوبریک انسان میمون‌نمای اولیه در حال پرتاب استخوان شکارش را نمایش می‌دهد که پس از آن صحنه قطع و به داخل سفینه دیسکاوری می‌رود، ۴ میلیون سال بعد، و در انتها استحاله فرمانده بومن را با شگفت‌آورترین بیان ممکن به تصویر می‌کشد.

کلارک در نوشتن مقالات و کتاب‌های علمی توانایی فوق‌العاده‌ای دارد. او پس از جنگ جهانی دوم، طی مقاله‌ای با محاسبه دقیق نشان داد که اگر سه ماهواره در ارتفاع ۳۶ هزار کیلومتری زمین قرار گیرند، می‌توانند تمام سطح کره را تحت پوشش خود قرار داده و امر مخابرات از هر نقطه زمین به نقطه دیگر را به راحتی انجام دهد. این نظریه زمانی مطرح شد که موشک‌ها حتی قادر نبودند به ارتفاعات پایین در مدار دست یابند و اصولاً پرتاب ماهواره یک رؤیا به‌شمار می‌رفت. اینک این مدار به افتخار او به نام مدار کلارک نام‌گذاری شده‌است.

افتخارات دیگر

او به خاطر میعاد با راما سه جایزهٔ هوگو، نبولا و جایزه کمبل را دریافت کرد.

کلارک هفتمین نفری بود که جایزه استاد بزرگ را که انجمن نویسندگان علمی‌تخیلی آمریکا به پاس یک عمر فعالیت موفقیت‌آمیز در زمینه داستان‌نویسی علمی-تخیلی اعطا می‌کرد، در سال ۱۹۸۶ به دست آورد.

آثار

• شن‌های مریخ (۱۹۵۱)
• پایان کودکی (۱۹۵۳)
• نور زمین (۱۹۵۵)
• شهر و ستارگان (۱۹۵۶)
• ریزش غبار ماه (۱۹۶۱)
• نُه میلیارد نام خدا (۱۹۶۷) (مجموعه داستان کوتاه)
• ۲۰۰۱: اودیسه فضایی (۱۹۶۸)
• میعاد با راما (۱۹۷۳)
• امپراتوری زمین (۱۹۷۵)
• چشمه‌های بهشت (۱۹۷۹)
• ۲۰۱۰: اودیسه دو (۱۹۸۲)
• ۲۰۶۱: اودیسه سه (۱۹۸۸)
• راما ۲ (۱۹۸۹) (همراه با جنتری لی)
• روحی از گرندبنکس (۱۹۹۰)
• باغ راما (۱۹۹۱) (همراه با جنتری لی)
• راز راما (۱۹۹۳) (همراه با جنتری لی)
• ریشتر ۱۰ (۱۹۹۶) (همراه با مایک مک‌کوی)
• ۳۰۰۱: اودیسه نهایی (۱۹۹۷)
• نغمه‌های زمین دوردست (در ایران: عملیات آخر تالاسا) ۱۹۸۵

سه قانون کلارک

1. «هرگاه دانشمندی برجسته، اما سالخورده بگوید چیزی ممکن است، به احتمال قریب به یقین درست گفته‌است. اما آنگاه که بگوید چیزی غیرممکن است، به احتمال زیاد اشتباه می‌کند.»
2. «تنها راه کشف محدودهٔ ممکن از غیرممکن، کمی پیشروی از ممکن به درون غیرممکن است.»
3. «هر فناوری وقتی به حدی از پیشرفت برسد، دیگر نمی‌توان آن را از جادو تفکیک کرد.»^∗

نقل قول از کتاب‌ها

• «... و از آن روی که آنها، در تمامی کهکشان، هیچ چیز گرانبهاتر از خرد نیافته بودند، همه جا افشاندن بذر آن را ترغیب می‌کردند. آن‌ها زارعان پهنه آسمان شدند. می‌کاشتند و گاه می‌درویدند؛ و گاه باید علف‌های هرز را بیرحمانه وجین می‌کردند.» (۲۰۰۱ - یک اودیسه فضایی)
• «... و در شب کیهانی برای همیشه خاموش شد. چون در تمام کهکشان چیزی گرانبهاتر از «ذهن» نیافته بودند، به پیدایش آن در هر جایی که دیدند کمک کردند. آن‌ها در مزرع ستارگان مقام کِشتکار را احراز کرده بودند که بذری می‌پاشیدند و گاه ثمری برمی‌داشتند.» (۲۰۰۱ - یک اودیسه فضایی (راز کیهان)- ترجمه پرویز دوایی)
• «... لحظه بی زمان گذشت، آونگ نوسان معکوس خود را آغاز کرد، در یک اتاق تهی غوطه‌ور در آتش‌های ستاره‌ای مزدوج با فاصله ۲۰ هزار سال نوری از سیاره زمین، یک طفل چشمان خود را گشود و شروع به گریستن کرد…» (۲۰۰۱ - یک اودیسه فضایی)
• «جهان آنقدر بزرگ نیست که ما تصور می‌کنیم… جهان آنقدر بزرگ است که ما نمی‌توانیم تصور کنیم» (نقل قول مستقل)

پانویس و منابع

1. ^  مقالهٔ «Hazards of Prophecy: The Failure of Imagination» در مجموعهٔ «Profiles of the Future» چاپ شده به سال ۱۹۶۲ (بازبینی ۱۹۷۳)، Popular Library,ISBN 0-445-04061-0
2. ویژه نامه علمی‌تخیلی مجله دانشمند
3. شهرابی، حسین. اندیشهٔ آرتور سی. کلارک؛ دربارهٔ کلارک و مسیحیت، وب‌نوشت «شه‌فر»، ۶ ژوئیهٔ ۲۰۰۶.

پیوند به بیرون

• بنیاد آرتور سی. کلارک
• پیشگویی‌های آرتور سی کلارک از سایت بی‌بی‌سی
• نوشته‌های ترجمه شدهٔ آرتور سی کلارک در مجلهٔ شگفت‌زار
• خویش‌نگار ۲۰۰۶ کلارک، آکادمی فانتزی