استان تهران

استان تهران
مختصات:
جمعیت	۱۳٬۲۶۷٬۶۳۷ نفر

استان تهران به مرکزیت شهر تهران، با وسعتی حدود ۱۲٬۹۸۱ کیلومتر مربّع، بین ۳۴ تا ۳۶٫۵ درجهٔ عرض شمالی و ۵۰ تا ۵۳ درجهٔ طول شرقی واقع شده‌است. این استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از جنوب‌غربی به استان مرکزی، از غرب به استان البرز و از شرق به استان سمنان محدود است. جمعیت این استان طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۱۳٬۲۶۷٬۶۳۷ نفر بوده‌است که ۱۲٬۴۵۲٬۲۳۰ در نقاط شهری و ۸۱۴٬۶۹۸ در نقاط روستایی ساکن هستند. مرکز این استان شهر تهران است. شهر تهران پایتخت کشور ایران نیز به‌شمار می‌رود.

تقسیمات کشوری

استان تهران دارای شانزده شهرستان است که عبارتند از:

• شهرستان اسلامشهر
• شهرستان بهارستان
• شهرستان پاکدشت
• شهرستان پردیس
• شهرستان پیشوا
• شهرستان تهران
• شهرستان دماوند
• شهرستان رباط‌کریم
• شهرستان ری
• شهرستان شمیرانات
• شهرستان شهریار
• شهرستان قدس
• شهرستان قرچک
• شهرستان فیروزکوه
• شهرستان ملارد
• شهرستان ورامین

شهرستان					مرکز
#	نام	جمعیت	تعداد بخش	تعداد شهر	مرکز	جمعیت مرکز	جمعیت نسبت به کل شهرستان
۱	شهرستان اسلامشهر	۵۴۸٬۶۲۰ نفر	۳ بخش	۳ شهر	اسلامشهر	۴۴۸٬۱۲۹ نفر	۸۱٫۶۸٪
۲	شهرستان بهارستان	۵۲۳٬۶۳۶ نفر	۲ بخش	۳ شهر	گلستان	۲۵۹٬۴۸۰ نفر	۴۹٫۵۵٪
۳	شهرستان پاکدشت	۷۵۰٬۹۶۶ نفر	۲ بخش	۲ شهر	پاکدشت	۷۰۶٬۴۹۰ نفر	۹۰٫۰۷٪
۴	شهرستان پردیس	۲۶۹٬۰۶۰ نفر	۲ بخش	۲ شهر	پردیس	۷۳٬۳۶۳ نفر	۲۷٫۲۷٪
۵	شهرستان پیشوا	۷۵٬۷۵۰ نفر	۲ بخش	۱ شهر	پیشوا	۵۹٬۱۸۴ نفر	۷۸٫۱۳٪
۶	شهرستان تهران	۸٬۷۳۷٬۵۱۰ نفر	۳ بخش	۱ شهر	تهران	۸٬۶۹۳٬۷۰۶ نفر	۹۹٫۵۰٪
۷	شهرستان دماوند	۱۲۵٬۴۸۰ نفر	۲ بخش	۵ شهر	دماوند	۴۸٬۳۸۰ نفر	۳۸٫۵۶٪
۸	شهرستان رباط‌کریم	۱۹۵٬۹۱۷ نفر	۱ بخش	۳ شهر	رباط کریم	۷۸٬۰۹۷ نفر	۳۹٫۸۶٪
۹	شهرستان ری	۳۴۹٬۷۰۰ نفر	۵ بخش	۴ شهر	شهر ری	۲۹۷٬۷۱۱ نفر	۷۹٫۹۹٪
۱۰	شهرستان شمیرانات	۴۷٬۲۷۹ نفر	۲ بخش	۴ شهر	شمیران	۳۷٬۷۷۸ نفر	۷۹٫۹۰٪
۱۱	شهرستان شهریار	۷۴۴٬۲۱۰ نفر	۱ بخش	۷ شهر	شهریار	۲۴۹٬۴۷۳ نفر	۳۳٫۵۲٪
۱۲	شهرستان قدس	۶۶۳٫۲۹۰ نفر	۱ بخش	۱ شهر	شهر قدس	۳۹۷٬۱۵۳ نفر	۵۹٫۸۸٪
۱۳	شهرستان قرچک	۳۰۰٬۰۰۰ نفر	۱ بخش	۱ شهر	قرچک	۲۶۹٬۱۳۸ نفر	۸۹٫۷۱٪
۱۴	شهرستان فیروزکوه	۳۳٬۵۵۸ نفر	۲ بخش	۲ شهر	فیروزکوه	۱۷٬۴۵۳ نفر	۵۲٫۰۱٪
۱۵	شهرستان ملارد	۳۷۷٬۲۹۲ نفر	۱ بخش	۲ شهر	ملارد	۲۸۱٬۰۲۷ نفر	۷۴٫۴۹٪
۱۶	شهرستان ورامین	۴۶۸٬۳۴۹ نفر	۲ بخش	۲ شهر	ورامین	۲۱۸٬۹۹۱ نفر	۴۶٫۷۶٪

استان تهران با بیش از ۱۳ میلیون نفر جمعیت، ۱۷/۵ درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داده‌است. از این میزان، ۱۲، ۲۵۲ هزار نفر در مناطق شهری و ۱، ۱۶۱ هزار نفر در مناطق روستاییِ آن ساکن هستند. ۶۳/۶ درصد از جمعیت شهری استان تهران در شهر تهران و مابقی در ۴۴ شهر دیگر استان ساکن هستند. رشد جمعیت شهر تهران ۴/۱ درصد است که در مقایسه با دهه قبل اندکی افزایش یافته‌است. میان شهرهای استان تهران، شهریار با ۱۶/۸ درصد رشد سالیانه، در مقام اول رشد قرار دارد و ملارد با ۱۰ درصد و پاکدشت با ۹/۹ درصد و صفادشت با ۸/۸ درصد رشد سالانه در مقام‌های بعدی قرار دارند. در طول دهه ۱۳۸۵–۱۳۷۵ ده شهر به شهرهای استان تهران اضافه شده‌اند که بزرگ‌ترین آن‌ها شهرهای اندیشه، صالح‌آباد و باغستان و نصیرآباد با ۷۵ هزار، ۵۴ هزار، ۵۲ هزار، ۲۳ هزار نفر و کوچک‌ترین آن‌ها شهر ارجمند با ۱۷۰۰ نفر بوده‌است. استان تهران امروزه دارای ۱۶ شهرستان، ۴۵ شهر و ۷۸ دهستان است.

جغرافیای استان تهران

پستی و بلندی

استان تهران در دامنه جنوبی البرز مرکزی قرار دارد. ناهمواری‌های این استان به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. رشته کوه‌های البرز در شمال تهران
2. بخش‌های مرکزی و کوهپایه‌های جنوبی البرز
3. دشت‌های استان تهران

۱. رشته کوه البرز

نمای رشته کوه البرز از شهر تهران

بخش شمالی

رشته کوه البرز به ۳ قسمت شرقی، مرکزی و غربی تقسیم می‌شود. استان تهران در بخش مرکزی این رشته کوه جای دارد. بخش مرکزی رشته کوه البرز به ۳ قسمت شمالی، میانی و جنوبی تقسیم می‌شود. بخش محدودی از این ارتفاعات در استان تهران و مابقی در استان مازندران واقع شده‌است.

بخش میانی

این ارتفاعات شمالی، حد شمالیِ استان تهران را تشکیل می‌دهد. در شمال‌غربی آن، کوه‌های استان البرز، و در شمال‌شرقی آن ارتفاعات فیروزکوه قرار دارد.

بخش جنوبی

سومین بخش از البرز مرکزی است که رودهای کرج و جاجرود آن را قطع کرده‌است. از کوه‌های مهم این قسمت می‌توان به لواسانات و شمیرانات را نام برد.

۲. بخش مرکزی

بخش‌های مرکزی و کوهپایه‌های جنوبی البرز که زمین‌های این ناحیه به علت داشتن شیب ملایم و خاک‌های آبرفتی برای کشاورزی مناسب است.

۳. دشت‌ها

دشت‌های استان تهران با شیب ملایم از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده‌اند. این دشت‌ها به دلیل هموار بودن شرایط خوبی را برای فعالیت‌های انسانی مانند زراعت و ساختن کارخانجات، فراهم آورده‌اند.

آب و هوا

سه عامل در آب و هوای استان تهران تأثیرگذار هستند:

1. رشته کوه البرز در شمال تهران
2. وزش بادهای باران‌زای غربی
3. دشت کویر در جنوب استان

پوشش گیاهی استان تهران

• جنگل‌های طبیعی: در نقاط مختلف استان این‌گونه جنگلها پراکنده‌اند؛ در دامنه‌های جنوبی البرز، ارتفاعات تهران گونه‌های گیاهی مانند بادام کوهی، پسته، انجیر و زرشک به چشم می‌خورد.
• جنگل‌های دست کاشت: طی سال‌های اخیر، فضاها و پار کهای جنگلی جدید در استان تهران به وجود آمده‌است. بزرگ‌ترین آن‌ها عبارت اند از پارک چیتگر در غرب استان و پارک جنگلی لویزان در شمال شرق آن. در سطح استان چندین پارک جنگلی دیگراز جمله سوهانک، وردآورد، سرخ حصار و توسکا وجود دارد. درختان این پارک‌ها عمدتاً کاج، اقاقیا و زبان گنجشک هستند.

مراتع

در مناطق شمالی استان، بارش بیش از ۳۰۰ میلی‌متر در سال، دمای کافی، خاک مساعد و ویژگی‌های خاص توپوگرافی پوشش گیاهی مناسبی را به صورت مراتع بهاری و تابستانی در کوه و دشت برای دامپروران محلی و عشایری به وجود می‌آورد. گونه‌های گیاهی عمده در این مناطق عبارت اند از بنه، گز، خاکشیر، شیرین بیان، قیاق، گون، آویشن، خزه و کنگر.

جدایی شهرستان کرج و تشکیل استان البرز

در جلسهٔ هیئت دولت در تاریخ ۱۲ بهمن سال ۱۳۸۸، لایحه تأسیس استان البرز (به مرکزیت کرج)تصویب و به مجلس شورای اسلامی فرستاده شد و در ادامه با تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۳۸۹/۴/۷ شهرستان‌های کرج (به مرکزیت شهر کرج)، ساوجبلاغ (به مرکزیت هشتگرد) و شهرستان نظرآباد (به مرکزیت نظرآباد) از استان تهران جدا شد.

طبیعت‌گردی

مناطق محبوب گردشگران طبیعت در استان تهران:

ناهمواری‌ها

چشم‌انداز از کوه دماوند از پیست اسکی دیزین.

استان تهران در جنوب شرقی مرکز رشته کوه‌های البرز که در شمال ایران از آذربایجان تا خراسان با جهت غربی- شرقی کشیده شده، قرار دارد. رشته کوه‌های البرز به سه دیواره تقسیم می‌شود:

1. دیواره شمالی: ارتفاعات محدودی از این دیواره در استان تهران و بقیه آن در استان مازندران قرار دارد.
2. دیواره میانی: حد شمالی استان را تشکیل می‌دهد و بلندترین قسمت رشته کوه‌های البرز مرکزی است. کوه دماوند به ارتفاع ۵۶۷۱ متر در بخش لاریجان شهرستان آمل استان مازندران قرار دارد. این دیواره بزرگ کوهستانی به صورت کوه‌های «کندوان» و پس از آن کوه‌های «طالقان» در شمال غربی استان، تا محل به هم پیوستن رود «الموت» به «طالقان رود»، ادامه می‌یابد. در شمال شرقی نیز این دیواره با نام رشته ارتفاعات شهرستان فیروزکوه و سوادکوه تا دره رود فیروزکوه (شعبه اصلی حبله رود) که از جنوب دامنه‌های شرقی آن می‌گذرد، ادامه می‌یابد. در شرق دره فیروزکوه که پس از دریافت زیرشاخه‌هایی حبله رود نامیده می‌شود، ارتفاعات «شهمیرزاد» شروع می‌شود.
3. دیواره جنوبی: سومین بخش از ارتفاعات مرکزی است که رودخانه‌های جاجرود و کرج آن را بریده و به سه قسمت جدا از هم تقسیم نموده‌است. این سه قسمت عبارت‌اند از:
   1. کوه‌های لواسانات که بین دره‌های رود دماوند و جاجرود قرار دارند و در شمال به دره «رود لار» محدودند. دنباله این کوه‌ها در شرق جاده آبعلی و دماوند تا دره حبله رود ادامه یافته‌اند.
   2. کوه‌های شمیرانات که میان سرچشمه‌ها جاجرود و کرج قرار دارند و بلندترین نقطه آن‌ها قله‌ها خلنو، سرکچال و کلون‌بستک با ارتفاع بین ۴۲۰۰ تا ۴۳۷۵ متر است.
   3. کوه‌های کهار که از غرب دره رود کرج آغاز شده و در جنوب طالقان رود به موازات آن ادامه دارند.

علاوه بر این سه دیوار کوهستانی، در جنوب و شرق دشت تهران کوه‌هایی با ارتفاع کمتر وجود دارند که مهم‌ترین آن‌ها کوه‌های حسن‌آباد و نمک در جنوب و بی‌بی شهربانو و القادر در جنوب شرقی و ارتفاعات قصرفیروزه در شرق است.

آب و هوا

در نواحی مختلف استان تهران به علت موقعیت ویژه جغرافیایی، آب و هوای متفاوتی شکل گرفته‌است. سه عامل جغرافیایی در ساخت کلی اقلیم استان تهران نقش مؤثری دارند:

کویر یا دشت کویر: مناطق خشک مانند دشت قزوین، کویر قم و مناطق خشک استان سمنان که مجاور استان تهران قرار دارند، از عوامل منفی تأثیرگذار بر هوای استان تهران هستند و موجب گرما و خشکی هوا، همراه با گرد و غبار می‌شوند.

طبیعت استان تهران.

رشته کوه‌های البرز: این رشته کوه‌ها موجب تعدیل آب و هوا می‌شود.

بادهای مرطوب و باران‌زای غربی: این بادها نقش مؤثری در تعدیل گرمای سوزان بخش کویری دارند، ولی تأثیر آن را خنثی نمی‌کنند.

استان تهران را می‌توان به سه بخش اقلیمی زیر تقسیم کرد:

1. ارتفاعات شمالی: بر دامنه‌های جنوبی، بلندیهای البرز مرکزی، در ارتفاعی بالای ۳۰۰۰ متر قرار گرفته و آب و هوایی مرطوب و نیمه مرطوب و سردسیر با زمستانهای بسیار سرد و طولانی دارد. بارزترین نقاط این اقلیم، دماوند، فیروزکوه، کلون بستک (در لواسانات) و توچال است.
2. کوهپایه: این اقلیم در ارتفاع دو تا سه هزار متری از سطح دریا قرار گرفته و دارای آب و هوایی نیمه مرطوب و سردسیر و زمستانهایی به نسبت طولانی است. آبعلی، شهرستان فیروزکوه، شهرستان دماوند، لواسانات (شامل شهر لواسان ،دهستان لواسان بزرگ ،دهستان لواسان کوچک، منطقه حفاظت شده ورجین، دشت لار و سد لتیان)، همچنین سد امیرکبیر و دره طالقان در این اقلیم قرار دارند.
3. نیمه خشک و خشک: با زمستانهای کوتاه و تابستانهای گرم، در ارتفاعات کمتر از ۲۰۰۰ متر واقع شده‌است. هر چه ارتفاع کاهش می‌یابد، خشکی محیط بیشتر می‌شود. ورامین، شهریار و جنوب شهرستان کرج در این اقلیم قرار گرفته‌اند.

هوای تهران در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل و در دشت، نیمه بیابانی است. تهران در مرز شرایط جوی بری و اقیانوسی قرار گرفته و تمایل آن به موقعیت بری بیشتر از وضعیت اقیانوسی است.

منابع آب

وجود رودخانه‌های همیشگی مانند رودخانه کرج، رودخانه جاجرود، رود لار، حبله رود، رود شور یا ابهررود و طالقان‌رود موجب شده تا استان تهران از لحاظ منابع آب کمبودی نداشته باشد. بیشترین رودخانه‌های استان از کوه‌های البرز سرچشمه می‌گیرند. در استان تهران قنات‌های زیادی وجود داشته که در گذشته نه چندان دور در تأمین آب مورد نیاز مناطق شهری و روستایی سهم بسزایی داشته‌اند؛ ولی امروزه با استفاده از امکانات آب لوله‌کشی که از سدهایی چون سد امیرکبیر، لتیان و رود لار تأمین می‌شود، آب قنات‌ها و چشمه‌ها فقط برای کشاورزی و آبیاری مصرف می‌شود و فقط بعضی چشمه‌ها، به ویژه چشمه‌های آب معدنی که بیشتر در شمال شرقی استان متمرکزند، اهمیت سابق خود را حفظ کرده‌اند. مهم‌ترین این چشمه‌ها عبارت‌اند از: چشمه اعلاء دماوند، چشمه آب علی هراز، چشمه وله در گچسر، چشمه شاه دشت کرج، چشمه علی در شهرری، چشمه تیزآب، چشمه گله گیله و…

مردم‌شناسی

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در استان تهران به قرار زیر بود: ۵۸٫۹ فارس (۵۹٫۶٪ مرد، ۵۸٫۲٪ زن)، ۳۰٫۳ ترک (۲۸٫۳٪ مرد، %۳۲٫۴ زن)، ۱٫۸ کرد (۲٫۷٪ مرد، ۱٪ زن)، ۰٫۱ بلوچ (۰٫۹۹٪ مرد)، ۲٫۱ لر (۲٫۱٪ مرد، ۲٫۱٪ زن) و ۵٫۵ از اقوام شمال ایران شامل گیلک و تالشی و مازنی و ترکمن (۵٫۶٪ مرد، ۵٫۶٪ زن) و ۱٫۲ سایر بودند.

اقوام مازندرانی

مازندرانی‌ها با حدود دو میلیون جمعیت سومین قوم بزرگ استان تهران هستند.

علاوه بر شهرستان تهران زبان مازندرانی در بخش‌هایی از شهرستان‌های فیروزکوه، دماوند و شمیرانات نیز گویش می‌شود.

کردها

چهارمین قوم بزرگ استان تهران از لحاظ جمعیت که طبق برخی آمارها بین نیم تا یک و نیم میلیون نفر جمعیت در استان تهران دارند.

لرها

ایل هداوند از قدیمی ترین و بزرگترین ایلات استان تهران است که در زمان کریمخان زند به استان تهران نقل مکان کردند

جستارهای وابسته

• فهرست شهرهای استان تهران
• فهرست کوه‌های استان تهران
• محله‌های تهران
• تاریخ تهران

منابع

• استاندار تهران

پیوند به بیرون

• کتاب استان‌شناسی تهران ISBN 964 - 05 - 1772 - 0
• آمار تفصیلی نفوس و خانوار نقاط جمعیتی استان تهران از «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۹۰» (اکسل). درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ شهریور ۱۴۰۲.
• استانداری تهران
• اجاره خودرودرتهران