آتش: تفاوت میان نسخهها
MammothBot (بحث | مشارکتها) |
|||
خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
== منابع == |
== منابع == |
||
{{ویکیگفتاورد}} |
|||
{{پانویس}} |
{{پانویس}} |
||
<small> |
<small> |
نسخهٔ ۱۷ نوامبر ۲۰۱۷، ساعت ۱۹:۳۱
آتَش یا تَش[۱] انرژی گرمایی و نور است که هنگام واکنش شیمیایی آزاد میشود و حاصل سوختن یا احتراق یک شی میباشد. آتش دارای زبانه و گرما و روشنای است و بسته به مادهای که مشتعل شدهاست، رنگ شعلهها و شدت یا اندازه زبانههای آن متفاوت است. برخی از شعلههای آتش، مانند شعلهٔ یک شمع در حال سوختن، به اندازه کافی داغ هستند که اجزای یونش گازی داشتهباشد و میتواند به عنوان یک پلاسما در نظر گرفته شود.[۲] اگرچه مخالفتهایی در جوامع علمی با این امر وجود دارد.[۳] کوچکترین شکل آتش شعله نام دارد.
بسیاری از دانشمندان در گذشته آتش را یکی از چهار آخشیج (عنصر) اصلی تشکیلدهنده جهان میدانستند. در ایران آتش را بسیار محترم میداشتند و از این رو عدهای به اشتباه زرتشتیان آتشپرست شناخته شدند. به جز ایرانیان و زرتشتیان پیروان آیینهای دیگر هم کمابیش برای این عنصر ارزش قائلند، چنانکه پیروان بودا آتش را هرگز با فوت کردن خاموش نمیکنند.
ریشهٔ واژهٔ آتش
- ببینید: آتشهای مقدس زرتشتی
واژه آتَش (ātaš) در زبان پهلوی آتَخش (ātaxš) و در زبان اوستایی، آتَرش (ātarš) است. این واژه برگرفته از واژه اوستایی آتَر (ātar) است که ریشه نامشخص دارد. این واژه در پارسی میانه آتُر (ĀDUR یا ādar) و در فارسی امروزی آذر است.[۴]
آتش را در پارسی امروزی و در لهجههای گوناگون به شکلهای آتش، آتیش، تش، آذیش، آذر، آگِر، آیِر و… میگویند. آتیش که تلفظ آتش در لهجه تهرانی و برخی لهجههای دیگر است نیز در زبان پهلوی آدیشت یا آتیشت و پستر در فارسی دری آذیش بودهاست.[نیازمند منبع]
چیرگی بر آتش
چیرگی بر آتش یکی از نقاط عطف زندگی انسان بود که به مجموعهای از تحولات انقلابی در زندگی آنان و تمایز آنها از دیگر انسانسایان منجر شد. ساخت آتش به منظور گرما، پخت غذا و حفاظت صورت گرفت. پخت غذا باعث شد تا هضم و جویدن غذاها سادهتر شده و مقدار انرژی قابل دریافت از مواد غذایی افزایش بیابد که خود میزان زمانی را که انسان صرف پیدا کردن غذا میکرد، کاهش میداد. تعیین زمان دقیق تسلط انسان بر آتش کار سادهای نیست. شواهدی از بر پا شدن آتش در بیش از یک تا یک و نیم میلیون سال پیش در آفریقای جنوبی و حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار سال پیش در اسرائیل وجود دارد اما با توجه به روباز بودن این مناطق ممکن است این آتشها محصول صاعقه و نه ساخت انسان باشند. در سال ۲۰۱۲ بقایای آتشی که حدود یک میلیون سال پیش افروخته شده بود یافته شد. این آتش در غار واندرورک در آفریقای جنوبی چیرگی گونهای از انسانها که به احتمال قوی انسان راستقامت ساخته شده بود. اما نخستین مدارک از وجود یک نظام پختوپز غذا که شامل آتش، آتشدان و اجاق شود به حدود ۴۰۰ هزار سال پیش بازمیگردد.[۵]
آتش در اسطورهها
در اساطیر باستان پرومتئوس آتش را از خدایان ربود و به انسانها داد و به همین دلیل عقوبت سنگینی را به جان خرید تا آن جا که هر روز عقابی جگر او را میخورد. آتش نزد ملتهای متمدن جهان باستان دارای ارج و احترام بسیار بودهاست. در نزد هندوان پروردگار آتش آگنی نام داشت، یونانیان خدایگان آتش را «هستیا» (Hestia) الههٔ خانه و کاشانه میدانستند و رومیان، از آتش مقدس «وستا» (Vesta) به کمک باکرههای وستایی در آرامگاهش در فوروم نگهبانی میکردند و چینیان، خدای آتش را «تسئووانگ» (Tsao Wang) میخواندند. ایزد آذر نیز در میان ایرانیان ستوده بود.
یهودیان به آتش توجهی ویژه دارند، زیرا که در باور ایشان ده فرمان با آتش فروفرستاده شد و یهوه خدای ایشان در کوه طور به مانند آتش به چشم موسی دیده شد. در تعبیر ایشان زبانه آتش زبان یهوه است. در بسیاری از ادیان و فرهنگهایی که در آنها قربانی کردن از جمله آیینهای اصلی بوده، آتش نماد پاکی، پالایندگی یا ربوبیت است. البته در آیین مسیحیت آتش دوزخ از دیرباز در مقابل نور خدا و آسمانها قرار داشتهاست. در قرآن از آتش جهنم و عذاب آتش یاد شدهاست و شیطان و جن از آتش بدون دود آفریده شدهاست.
آتش در ایران باستان
آتش یکی از عناصر چهارگانهی مقدس در ایران باستان و در آیین مزدیسنی محسوب میشود که با آیین و مراسم خاصی در آتشکدهها از آن نگهداری میشدهاست. بنا بر روایاتی (شاهنامه و سایر منابع) هوشنگ از پادشاهان پیشدادی روزی در کوهستان ناگهان چشمش به ماری سیاه افتاد و پاره سنگی به سمت او پرتاب کرد. از برخورد آن با سنگی دیگر جرقه برجهید و آتش برافروخته شد. هوشنگ به همراهانش گفت که این جرقه فروغی ایزدی است و باید از آن پرستاری کرد. در فرهنگ ایران باستان آتش مردمان پاک را نمیسوزاند و داوری با آتش (ور) برای سنجش راست از دروغ از همین باور سرچشمه میگیرد. چنانکه در داستان سیاوش برای آزمون پاکی، او میبایست از آتش میگذشت. هرودوت مینویسد که: ایرانیان به آتش به چشم یک ایزد مینگرند و هرگز آن را آلوده نمیکنند. حضور آتشدان در سنگنگارههای آرامگاه داریوش و در نگارههای تخت جمشید و بر روی سکهها نشاندهندهٔ نقش این عنصر در ایران باستان است
آتش در دین زرتشت
ایرانیان به چهار آخشیج (عنصر) آب، باد، خاک و آتش توجه بسیار داشتند و آنها را میستودند. در این میان آتش بیش از سه دیگر این آخشیجها در میان ایرانیان جای داشت، از اینرو دیگر ملتها گمان بردهاند که خدای اینان آتش است. فردوسی در شاهنامه دربارهٔ باورمندی ایرانیان باستان به آتش چنین میگوید:
نیا را همی بود آیین و کیش | پرستیدن ایزدی بود پیش | |
نگویی که آتشپرستان بُدند | پرستندهٔ پاک یزدان بُدند | |
بدان گَه بُدی آتش خوبرنگ | چو مر تازیان راست محراب سنگ |
دقیقی دربارهٔ توجه به آتش میگوید:
برخیز و برافروز هلا قبلهٔ زرتشت | بنشین و برافکن شکم قاقم برپُشت | |
بس کس که ز زرتشت بگردیده دگربار | ناچار کند روی سوی قبلهٔ زرتشت | |
من سرد نیایم که مرا زآتش هجران | آتشکده گشتهاست دل و دیده چو چرخُشت | |
گر دست نهم بر دل از سوختن دل | انگِشت شود بیشک در دست من انگُشت |
- چرخُشت:ابزار آب انگورگیری
- انگِشت:زغال
انواع آتش
به باور ایرانیان انواع آتش بر ۷ نوع است:
- آتش عادی - که از سوختن انواع هیزم بوجود میآید و تولیدکننده نور و گرما و دود بصورت متداول خود است.
- آتش مقدس - که از سوختن چوبهای خوشبو و مقدس تولید میگردد و از هر گونه آلودگی حتی تنفس انسانهای همجوار مصون است. این آتش نباید هرگز خاموش شود.
- آتش ناپاک - که از سوختن انواع زبالهها و فضولات و اجساد تولید میگردد.
- آتش سبز - که در درون گیاهان به سوخت و ساز نباتی مشغول است. پس از مرگ گیاه (گیاه خشک) قابلیت سوختن همچنان در گیاه باقی است.
- آتش درون - که در درون موجودات زنده وجود دارد. ایشان را زنده نگه میدارد و موجب گرمای تن موجودات زنده است.
- آتش شیمیایی - که از فعل و انفعالات شیمیایی بوجود میآید و سوخت آن را ماده ای شیمیایی تشکیل میدهد.
- آتش اتم - که در نهاد هر ماده نهان است و همچنین به آتش خورشید نیز اشاره ای دارد.
منابع
- ↑ لغتنامه دهخدا، تش این واژه در بسیاری گویشها هم به جای آتش یا آتیش به کار میرود.
- ↑ Verheest, Frank (2000). "Plasmas as the fourth state of matter". Waves in Dusty Space Plasmas. Norwell MA: Kluwer Academic. p. 1. ISBN 0-7923-6232-2.
- ↑ Stern, David P. "The Exploration of the Earth's Magnetosphere". Retrieved 28 May 2012.
- ↑ M. Boyce. «ĀTAŠ». ENCYCLOPÆDIA IRANICA.
- ↑ کاربرد آتش برای پخت غذا رادیو زمانه، مت کاپلان۷ برگردان از مقالهای در نیچر Million-year-old ash hints at origins of cooking
- ابراهیم پورداوود؛ آناهیتا
- دانشنامه دانشگستر، مؤسسه علمی- فرهنگی دانشگستر، ۱۳۸۹ ٬صص ۶۹–۷۰.