خوزستان (استان ساسانی)
| خوزستان 𐭧𐭥𐭰𐭮𐭲𐭭 Hūzistān | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| استان ساسانی | |||||||||||
| ۶۴۲ تا ۲۲۴ میلادی | |||||||||||
 درفش کاویانی | |||||||||||
 نقشه خوزستان | |||||||||||
| مرکز | گندی شاپور | ||||||||||
| تاریخچه | |||||||||||
| دوران تاریخی | دوران باستان پسین | ||||||||||
• تأسیس | ۲۲۴ میلادی | ||||||||||
| ۶۴۲ میلادی | |||||||||||
| |||||||||||
| امروزه بخشی از |  ایران | ||||||||||
خوزستان (به پارسی میانه: 𐭧𐭥𐭰𐭮𐭲𐭭؛ آوانگاری: Hūzistān) یک استان ساسانی در دوران باستان پسین بود، که تقریباً با استان خوزستان امروزی مطابقت دارد و پایتخت آن گندی شاپور بود.
نام[ویرایش]
نام خوزستان (به معنای "سرزمین خوزها") به دورهٔ ایلامی برمی‌گردد. این واژه برای نامیدن مردم منطقه‌ای به کار می‌رفت که از هزارهٔ سوم پیش از میلاد تا زمان پیدایش شاهنشاهی هخامنشی در ۵۳۹ پیش از میلاد در این منطقه زندگی می‌کردند.[۱]
مناطق[ویرایش]
استان‌بندی رسمی خوزستان نامشخص است، زیرا منابع عربی گزارش‌های گوناگونی به دست می‌دهند. خوزستان دستکم به هفت منطقه (روستاگ یا تسوگ) تقسیم شده بود که بزرگ‌ترین آن‌ها هرمزد-اردشیر بود. سایر مناطق عبارت بودند از: رستم کواد، شوشتر، شوش، گندی شاپور، رام-هرمزد و دورق.[۲][۳]
تاریخ[ویرایش]
در زمان اشکانیان، خوزستان به دست پادشاهی الیمائی که خراج‌گذار شاهنشاهی اشکانی بود اداره می‌شد.[۴] این ایالت در سال ۲۲۱ میلادی توسط شاه پارس اردشیر بابکان فتح شد، کسی که سپس با شکست اشکانیان، شاهنشاهی ساسانیان را بنیان گذاشت.[۵] [۶] در زمان دومین شاهنشاه ساسانی، شاپور یکم از خوزستان با عنوان یک استان در سنگ‌نبشتهٔ شاپور یکم بر کعبه زرتشت یاد شده‌است. در این سنگ‌نوشته به خوزستان پس از پارس و پهلو اشاره شده‌است[۷] که نشان‌دهندهٔ اهمیت این استان است.[۱] کرتیر موبد زرتشتی نیز به همین ترتیب در سنگ‌نوشته‌اش در نقش رجب از این استان یاد می‌کند.[۱] درسال ۲۶۰ میلادی، شاپور یکم شهر گندی شاپور را بنیان نهاد، که در دهکده‌ای به نام پیلاباد واقع در بین شوش و شوشتر تأسیس شد. این شهر که به عنوان محلی برای اسکان اسیران جنگی رومی ساخته شده بود، متعاقباً به یک اقامتگاه تابستانی برای شاهان ساسانی و مرکز خوزستان تبدیل شد.[۱] پسر و جانشین شاپور یکم، هرمز یکم (۲۷۰–۲۷۱) دو شهر هرمز-اردشیر و رام-هرمزد را در خوزستان بنیان گذاشت.[۸] [۱] در زمان بهرام دوم (۲۷۴–۲۹۳)، یک موبد در خوزستان شورش کرد و مدت کوتاهی استان را تصرف کرد.[۹]
در دوران پادشاهی قباد یکم (۴۸۸–۴۹۶، ۵۳۱–۴۹۸) و پسر و جانشین او خسرو انوشیروان (۵۳۱–۵۷۹) شاهنشاهی به چهار منطقهٔ مرزی (کوست در زبان پارسی میانه) تقسیم شد و فرماندهی نظامی (اسپهبد) عهده‌دار هر منطقه بود. [۱۰] [۱۱] مناطق مرزی به xwarāsān (شرق)، xwarārān (غرب)، nēmrōz (جنوب) و abāxtar (شمال) معروف بودند. [۱۲] [۱۱] خوزستان همراه پارس در منطقهٔ جنوبی بود. کرمان و سیستان نیز بعضی اوقات شامل این مناطق می‌شدند. [۱۱] [۱۳] خوزستان یکی از اولین استان‌هایی بود که در زمان حمله اعراب به ایران، سقوط کرد.[۱۴] این استان تا سال ۶۴۲ زیر فرمان ساسانیان بود. [۱]
جمعیت[ویرایش]
جمعیت ایالت عمدتاً در اطراف رودها و کانال‌های آن متمرکز بود. [۴] شمال و شرق مملو از ایرانیان و ایلامی‌ها بود، در حالی که قسمت غربی آن را مردم آرامی زبان صحبت می‌کردند. تبعیدیان رومی و هندی نیز در این استان زندگی می‌کردند. [۴] [۱۵]
ضرب سکه[ویرایش]
خوزستان به عنوان یکی از محل‌های ضرب سکه ساسانیان شناخته شده‌است که با نشان "HŪZ" شناخته می‌شد. [۱۵] شهر رامهرمز حداقل از قرن سوم تولید سکه می‌کرد. [۱] ضرب سکه در هرمز-اردشیر در زمان سلطنت اردشیر دوم (۳۷۹–۲۸۳) و [۱] و در زمان بهرام چهارم (۳۸۸–۳۹۹) نیز یک ضرابخانه در گندی‌شاپور و شوش تأسیس شد. [۱]
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ ۱٫۷ ۱٫۸ Jalalipour 2015.
- ↑ Frye 1984.
- ↑ Miri 2013.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ Brunner 1983.
- ↑ Hansman 1998.
- ↑ Wiesehöfer 1986.
- ↑ 𐭀𐭍𐭄 𐭌𐭆𐭃𐭉𐭍 𐭀𐭋𐭇𐭀 𐭔𐭇𐭉𐭐𐭅𐭇𐭓 𐭌𐭋𐭊𐭉𐭍 𐭌𐭋𐭊𐭀 𐭀𐭓𐭉𐭀𐭍 𐭅 𐭀𐭍𐭉𐭀𐭓𐭉𐭀𐭍 𐭌𐭍𐭅 𐭔𐭉𐭇𐭓 𐭌𐭍 𐭉𐭀𐭆𐭕𐭍 𐭁𐭓𐭉 𐭌𐭆𐭃𐭉𐭆𐭍 𐭀𐭋𐭇𐭀 𐭀𐭓𐭕𐭇𐭔𐭕𐭓 𐭌𐭋𐭊𐭉𐭍 𐭌𐭋𐭊𐭀 𐭀𐭓𐭉𐭀𐭍 𐭌𐭍𐭅 𐭔𐭉𐭇𐭓 𐭌𐭍 𐭉𐭀𐭆𐭕𐭍 𐭁𐭓𐭉𐭋𐭁𐭓𐭕 𐭀𐭋𐭇𐭀 𐭐𐭀𐭐𐭊 𐭌𐭋𐭊𐭀 𐭀𐭓𐭉𐭀𐭍𐭔𐭕𐭓 𐭇𐭅𐭕𐭅𐭉 𐭇𐭅𐭉𐭌. 𐭅 𐭄𐭇𐭎𐭍𐭅𐭌 𐭇𐭔𐭕𐭓 𐭐𐭀𐭓𐭎 𐭐𐭓𐭕𐭅 𐭇𐭅𐭆𐭕𐭍 𐭌𐭉𐭔𐭍 𐭀𐭎𐭓𐭎𐭕𐭍 𐭍𐭕𐭅𐭔𐭓𐭊𐭍 𐭀𐭓𐭁𐭀𐭉𐭎𐭕𐭍𐭉 𐭀𐭕𐭓𐭅𐭐𐭕𐭊𐭍 𐭀𐭓𐭌𐭍𐭉 Az mazdēzn baγ Šābuhr, šāhān šāh Aryān ud Anērān, kē čihr až yazdān, puhr mazdēzn baγ Artaxšēr, šāhān šāh Aryān, kē čihr až yazdān, puhrēpuhr baγ Pābag šāh, Aryānxšaθr xwadāy ahēm. ud dārām šahr Pārs, Parθaw, Xūzestān, Mēšān, Asūrestān, Nōdšīragān, Arbāyestān, Ādurbādegān, Armin,
- ↑ Shayegan 2004.
- ↑ Daryaee 2014.
- ↑ Axworthy 2008.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ Miri 2012.
- ↑ Ghodrat-Dizaji 2010.
- ↑ Rezakhani 2017.
- ↑ حمله اعراب به خوزستان
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ Badiyi 2020.
- Badiyi, Bahram (2020). "Cities and Mint Centers Founded by the Sasanians". Ancient Iranian Numismatics: 203–233.
- Ghodrat-Dizaji, Mehrdad (2010). "Ādurbādagān during the Late Sasanian Period: A Study in Administrative Geography". Iran: Journal of the British Institute of Persian Studies. 48 (1): 69–80. doi:10.1080/05786967.2010.11864774.
- Hansman, John F. (1998). "Elymais". Encyclopaedia Iranica, Vol. VIII, Fasc. 4. pp. 373–376.
- Jalalipour, Saeid (2015). "The Arab Conquest of Persia: The Khūzistān Province before and after the Muslims Triumph" (PDF). Sasanika.
- Miri, Negin (2012). "Sasanian Pars: Historical Geography and Administrative Organization". Sasanika: 1–183.[پیوند مرده]
- Shahbazi, A. Shapur (2002). "Gondēšāpur". Encyclopædia Iranica, online edition, Vol. XI, Fasc. 2. pp. 131–135.
- Shayegan, M. Rahim (2004). "Hormozd I". Encyclopaedia Iranica, Vol. XII, Fasc. 5. pp. 462–464.
- Wiesehöfer, Joseph (1986). Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 4. pp. 371–376 http://www.iranicaonline.org/articles/ardasir-i.
{{cite encyclopedia}}: Missing or empty|title=(help)