مجید آهی

مجید آهی
مجید آهی
وزیر دادگستری ایران
	دوره مسئولیت; ۲۳ تیر ۱۳۱۹ – ۱۳۲۱
پادشاه	رضا شاه و محمدرضا شاه پهلوی
نخست‌وزیر	علی منصور محمدعلی فروغی علی سهیلی
پس از	محمد سروری (سرپرست)
وزیر طرق و شوارع (راه)
	دوره مسئولیت; ۲۸ دی ۱۳۱۴ – دی ۱۳۱۷
پادشاه	رضا شاه پهلوی
نخست‌وزیر	محمود جم
پس از	علی منصور
پیش از	محمد سجادی (سرپرست)
سفیر کبیر ایران در اتحاد شوروی
	دوره مسئولیت; ۱۳۲۱ – ۱۳۲۵
پادشاه	محمدرضا شاه پهلوی
پس از	محمد ساعد
پیش از	مظفر فیروز
والی فارس
	دوره مسئولیت; ۱۳۱۲ – دی ۱۳۱۴
پادشاه	رضا شاه پهلوی
نخست‌وزیر	محمدعلی فروغی
اطلاعات شخصی
زاده	۱۲۶۵ خورشیدی; تهران
درگذشته	۱۳۲۵; تهران
ملیت	ایران
فرزندان	لیلی، مهری
محل تحصیل	دانشگاه دولتی مسکو
پیشه	دیپلمات و دولتمرد

مجید آهی (۱۲۶۵ تهران – ۱۳۲۵ تهران) دیپلمات و دولتمرد ایرانی بود. وی دو دوره ریاست وزارت دادگستری و یک دوره ریاست وزارت راه و وزارت اقتصاد ملی را بر عهده داشت. آهی به زبانهای روسی و فرانسه تسلط کامل داشت.^[۱]

خانواده و تحصیل[ویرایش]

آهی از یک خانواده مازندرانی در تهران به دنیا آمد. پدرش میرزا ابوالقاسم خان آهی، دبیر اول سفارت ایران در روسیه بود. خودش نیز در سال ۱۲۸۶ خورشیدی برای ادامه تحصیل به مسکو رفت و در سال ۱۲۹۶ با لیسانس قضائی و حقوق بين‌الملل به تهران بازگشت. مدتی در مدرسه سیاسی به تدریس مشغول بود و سپس به سمت کارگزار وزارت خارجه در انزلی منصوب شد.^[۱] کارگزاران وزارت خارجه مسئولیت رسیدگی به امور حقوقی و قضائی اتباع بیگانه را به عهده داشتند. در ۲۶ خرداد ۱۳۰۲ که دکتر حکیم‌الدوله وزیر معارف شد، مجید آهی را معاون خود کرد. مستشاری دیوان عالی کشور شغل بعدی وی بود. در سال ۱۳۱۲ والی فارس شد.

وزارت راه[ویرایش]

وی در ۲۸ دی ۱۳۱۴ پس از آنکه علی منصور وزیر طرق (راه) مغضوب شد و تحت پیگرد قضائی قرار گرفت، جانشین او شد. در دوران وزارت او بود که خط آهن در سی‌ام بهمن ۱۳۱۵ به تهران رسید و این مناسبت در مراسم بزرگی گرامی داشته شد.

در مهر ۱۳۱۷ نام وزارت طرق و شوارع به وزارت راه تغییر یافت. در دی آن سال آهی از وزارت کناره گرفت و دلیل این کناره‌گیری، کسالت عنوان شد.^[۲] او در ۲۳ تیر ۱۳۱۹ به دولت بازگشت و در کابینه علی منصور وزارت دادگستری را عهده‌دار شد.

وزارت دادگستری[ویرایش]

اقدام مهم آهی به عنوان وزیر دادگستری که اعتراض برانگیخت، به تصویب رساندن لایحه‌ای برای فروش زمین‌های کشاورزی وقفی در چهاردهم اردیبهشت ۱۳۲۰ بود. بنابر این قانون دولت بجز املاکی که تولیت آنها با شاه عصر است (مانند آستان قدس رضوی) و املاکی که وقف بر آستانه رضوی و مسجد گوهرشاد و آستانه قم و حضرت عبدالعظیم و شاه چراغ و شاه نعمت‌الله ولی یا بیمارستان‌ها شده‌اند، همه زمین‌های کشاورزی وقف عام را می‌فروخت تا هزینه «تأسیسات خیریه و اجتماعی» (مانند بیمارستان‌ها و آموزشگاه‌ها) کند، موقوفات خاصه نیز در حکم املاک شخصی به‌شمار می‌رفت و متولیانشان حق فروش آنها را پیدا کردند.^[۳]

پس از کناره‌گیری رضا شاه از سلطنت، همان نمایندگانی که به این قانون رأی داده بودند به آن اعتراض کردند و ۵۹ نماینده به سخنگویی سهام‌السطان بیات در ششم مهر ۱۳۲۰ طرحی برای لغو آن در دستور کار مجلس گذاشتند.^[۴]

پس از اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰ که به نخست‌وزیری محمدعلی فروغی و کناره‌گیری رضا شاه از سلطنت انجامید، فروغی آهی را در وزارت دادگستری ابقا کرد. به سبب بیماری فروغی، آهی نقش سخنگوی دولت را ایفا می‌کرد و به نمایندگی از فروغی کابینه و برنامه او را در مجلس معرفی کرد و رأی اعتماد گرفت. لوایح دولت را هم او به مجلس می‌برد و از آنها دفاع می‌کرد. حجم انبوهی از شکایات کسانی که در دوران رضا شاه زندانی شده یا اموال و املاکشان را از دست داده بودند، بر سر دادگستری ریخت.

با اینکه محمدرضا شاه فرمانی صادر کرده و دستور آزادی محکومان سیاسی را داده بود، از آنجا که شماری از این محکومان با اتهاماتی غیرسیاسی محاکمه و زندانی شده بودند، آهی ناچار شد لایحه‌ای به مجلس ببرد تا هم امکان آزادی همه این محکومان را فراهم بیاورد. بنابر آماری که او اعلام کرد، مجموع این محکومان ۵۹۱ نفر بودند که ۴۳۸ نفرشان با دستور شاه آزاد شدند، محکومیت ۲۴۷ نفرشان بخشیده شده، ۱۹۱ نفرشان یک درجه تخفیف گرفته بودند و ۱۴۳ نفرشان تا شانزدهم مهر ۱۳۲۰ همچنان در زندان بودند.^[۵]

در لایحه‌ای که آهی در ۲۴ مهر ۱۳۲۰ به تصویب مجلس رساند، علاوه بر آزادی این زندانیان، امکان اعاده دادرسی برای کسانی که به جرائم دیگری محکوم شده بودند و اعاده حیثیت از این محکومان نیز فراهم آمد.^[۶]

مهمترین چالش او در وزارت دادگستری، برگرداندن املاکی بود که رضا شاه از مردم بزور گرفته بود. رضا شاه از پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ که قدرت گرفته بود، تا زمانی که از سلطنت کناره گرفت، ۴۴ هزار ملک را به نام خود ثبت کرد. بیشتر این املاک یا بزور گرفته شده یا به بهای بسیار کمی ستانده شده بودند. او پس از کناره‌گیری از قدرت و در در راه ترک ایران، هنگامی که به اصفهان رسید همه دارایی خود را به پسر و جانشینش محمدرضا شاه بخشید. محمدرضا شاه هم همه این دارایی را در اختیار دولت گذاشت تا اگر کسی حقی از او ضایع شده، پس بگیرد.

آهی قصد داشت برای برگرداندن این املاک به مالکان اصلی آنها، هیئتی تشکیل بدهد که به محل برود و با بررسی اسناد، سندهایی را که به نام رضا شاه صادر شده بود باطل و برای مالکان قبلی سند مالکیت صادر کند. اما نمایندگان مجلس خواهان آن بودند که با تصویب قانونی، همه اسناد مالکیتی که به نام رضا شاه صادر شده، بجز اسناد کاخ‌های سلطنتی، باطل شود. بحث میان آهی و مجلس ماه‌ها طول کشید و سرانجام آهی خواسته خود را با وجود مقاومت شدید مجلس، به کرسی نشاند.

با لایحه‌ای که آهی در دوازدهم خرداد ۱۳۲۱ به تصویب مجلس رساند، دادگستری هیئت‌های سه نفره‌ای به نام «هیئت رسیدگی و تصفیه امور املاک واگذاری» تشکیل داد تا به شکایت‌ها رسیدگی کنند. اگر در املاکی که رضا شاه گرفته بود، تغییر مهمی ایجاد نشده بود، عین آن ملک را به صاحبش برگردانده می‌شد و اگر ساختمان مهم یا تغییرات اساسی دیگری در ملک شده بود، بهای ملک مطابق وضعیت روز تصرف و به نرخ روز به مالک داده می‌شد.^[۷]

سفارت در شوروی[ویرایش]

پس از فروغی، علی سهیلی هم آهی را در وزارت دادگستری ابقا کرد تا اینکه در سال ۱۳۲۱ آهی سفیر کبیر ایران در شوروی شد و تا سال ۱۳۲۵ در کوران جنگ جهانی دوم و مسائلی که میان ایران و شوروی بر سر تشکیل حکومت خودمختار با حمایت ارتش سرخ در آذربایجان جریان داشت، در مسکو ماند. این آخرین سمت آهی بود.

پانویس[ویرایش]

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ بازیگران سیاسی عصر رضاشاهی و محمدرضا شاهی. ناصر نجمی. انتشارات انیشتین. ۱۳۷۳ تهران
↑ «مذاکرات جلسه هفتادم دوره یازدهم مجلس شورای ملی یازدهم دی ۱۳۱۷».^{^{[پیوند مرده]}}
↑ «مذاکرات جلسه ۹۳ دوره دوازدهم مجلس شورای ملی چهاردهم اردیبهشت ۱۳۲۰».^{^{[پیوند مرده]}}
↑ «مذاکرات جلسه ۱۱۹ دوره دوازدهم مجلس شورای ملی ششم مهر ۱۳۲۰». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۲۰.
↑ «مذاکرات جلسه ۱۲۳ دوره دوازدهم مجلس شورای ملی شانزدهم مهر ۱۳۲۰».^{^{[پیوند مرده]}}
↑ «مذاکرات جلسه ۱۲۵ دوره دوازدهم مجلس شورای ملی ۲۴ مهر ۱۳۲۰».^{^{[پیوند مرده]}}
↑ «مذاکرات جلسه ۶۱ دوره سیزدهم مجلس شورای ملی دوازدهم خرداد ۱۳۲۱».^{^{[پیوند مرده]}}

[ReferenceA-1] ۱٫۰ ^۱٫۱ بازیگران سیاسی عصر رضاشاهی و محمدرضا شاهی. ناصر نجمی. انتشارات انیشتین. ۱۳۷۳ تهران

[2] «مذاکرات جلسه هفتادم دوره یازدهم مجلس شورای ملی یازدهم دی ۱۳۱۷».^{^{[پیوند مرده]}}

[3] «مذاکرات جلسه ۹۳ دوره دوازدهم مجلس شورای ملی چهاردهم اردیبهشت ۱۳۲۰».^{^{[پیوند مرده]}}

[4] «مذاکرات جلسه ۱۱۹ دوره دوازدهم مجلس شورای ملی ششم مهر ۱۳۲۰». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۲۰.

[5] «مذاکرات جلسه ۱۲۳ دوره دوازدهم مجلس شورای ملی شانزدهم مهر ۱۳۲۰».^{^{[پیوند مرده]}}

[6] «مذاکرات جلسه ۱۲۵ دوره دوازدهم مجلس شورای ملی ۲۴ مهر ۱۳۲۰».^{^{[پیوند مرده]}}

[7] «مذاکرات جلسه ۶۱ دوره سیزدهم مجلس شورای ملی دوازدهم خرداد ۱۳۲۱».^{^{[پیوند مرده]}}

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

ن ب و وزیران دادگستری ایران
پادشاهی	عباسقلی معتمدالدوله جوانشیر (–) • محمدابراهیم معتمدالدوله جوانشیر (–) • علی اعتمادالسلطنه (–) • مصطفی بهاءالملک افشار (–) • محمدقلی آصف‌الدوله (–) • غلامحسین خان سپهدار (–) • حسین مشیرالدوله (–) • محمدناصر ظهیرالدوله قاجار (–) • پاشاخان امین‌الملک (–) • محمدقلی آصف‌الدوله (–) • امام‌قلی میرزا عمادالدوله (–) • کاظم نظام‌الملک نوری (۱۲۹۱–) • علیرضا عضدالملک (–) • کاظم نظام‌الملک نوری (۱۲۹۳–) • علی‌قلی میرزا اعتضادالسلطنه (–) • علیرضا عضدالملک (–) • بهرام میرزا معزالدوله (–) • عبدالصمد میرزا عزالدوله (–) • یحیی مشیرالدوله (–) • عبدالصمد میرزا عزالدوله (–) • علیرضا عضدالملک (–) • یحیی مشیرالدوله (–) • نظام‌الدین مهندس‌الممالک غفاری (–) • محسن مشیرالدوله (–) • عباس میرزا ملک‌آرا (–) • اسدالله ناظم‌الدوله (–) • روح‌الله میرزا نصرت‌السلطنه (–) • غلامحسین غفاری (–) • عبدالوهاب نظام‌الملک (–)
پادشاهی مشروطه	احمد مشیرالسلطنه (–) • عبدالحسین میرزا فرمانفرما (–) • محمود علاءالملک (–) • حسن مشیرالدوله (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • رضا مؤیدالسلطنه (–) • حسن مشیرالدوله (–) • عبدالوهاب نظام‌الملک (–) • حسن مشیرالدوله (–) • عبدالحسین میرزا فرمانفرما • (-) حسن وثوق‌الدوله (–) • حسن مشیرالدوله (–) • محمدحسین دبیرالملک شیرازی (–) • حسن محتشم‌السلطنه (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسن مشیرالدوله (–) • احمد قوام‌السلطنه (–) • حسن مشیرالدوله (–) • حسن محتشم‌السلطنه (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • رضا ارفع‌الدوله (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • فتح‌الله سردار منصور (–) • محمدعلی علاءالسلطنه (–) • محمود علاءالملک (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • محمد مصدق‌السلطنه (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (کفیل) (–) • سلیمان میکده (–) • عباس میرزا سالار لشکر (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (کفیل) (–) • اسدالله مشارالسلطنه (–) • ابراهیم عمیدالسلطنه (–) • عبدالحسین سردار معظم خراسانی (تیمورتاش) (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • اسدالله مشارالسلطنه (–) • مرتضی ممتازالملک (–) • ابراهیم حکیم‌الملک (–) • ابوالحسن معاضدالسلطنه (–) • حسین ادیب‌السلطنه (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • مهدی عمادالسلطنه (مشیر فاطمی) (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسن وثوق‌الدوله (–) • علی‌اکبر داور () • محسن صدر (–) • احمد متین‌دفتری (–) • محمد سروری (–) (سرپرست) • مجید آهی (۱۳۱۹–۱۳۲۰) • عباسقلی گلشائیان (۱۳۲۰–۱۳۲۰) • مجید آهی (۱۳۲۰–۱۳۲۱) • علیرضا قره‌گوزلو (–) • جواد عامری (–) • علی‌اصغر حکمت (–) • محسن صدر (–) • اسدالله ممقانی (۱۳۲۳–۱۳۲۳) • الله‌یار صالح (۱۳۲۳–۱۳۲۳) • مصطفی عدل (۱۳۲۳–۱۳۲۴) • الله‌یار صالح (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • حسنعلی کمال هدایت (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • امان‌الله اردلان (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • انوشیروان سپهبدی (۱۳۲۴–) • الله‌یار صالح (۱۳۲۷–۱۳۲۸) • علی‌اکبر موسوی‌زاده (۱۳۲۱–۱۳۲۱) • مصطفی عدل (–) • رضا تجدد (–) • محمد سروری (۱۳۲۶–۱۳۲۷) • محمدعلی نظام مافی (–) • عباسقلی گلشائیان (–) • محسن صدر (–) • محمد سجادی (–) • علی هیئت (–) • محمدعلی بوذری (–) • شمس‌الدین امیرعلائی (–) • علی هیئت (–) • شمس‌الدین امیرعلائی (–) • رضا تجدد (–) • عبدالعلی لطفی (۱۳۳۱–۱۳۳۲) • سید جمال‌الدین اخوی (۱۳۳۲–۱۳۳۳) • فخرالدین شادمان (–) • سید جمال‌الدین اخوی (۱۳۳۳–۱۳۳۴) • حسین علاء (–) • علی امینی (–) • عباسقلی گلشائیان (–) • محمد مجلسی (سرپرست) (–) • سید محمدعلی هدایتی (–) • محمدعلی ممتاز (–) • نورالدین الموتی (–) • غلامحسین خوشبین (–) • محمد باهری (–) • باقر عاملی (–) • جواد صدر (–) • منوچهر پرتو (–) • صادق احمدی (۱۳۵۰–۱۳۵۵) • غلامرضا کیانپور (۱۳۵۵–۱۳۵۷) • محمد باهری (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • حسین نجفی (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • یحیی صادق وزیری (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • شمس‌الدین عالمی (سرپرست) (۱۳۵۷–۱۳۵۷)
جمهوری اسلامی	اسدالله مبشری (۱۳۵۷–۱۳۵۸) • احمد صدر حاج‌سیدجوادی (۱۳۵۸) • ابراهیم احدی (۱۳۵۹) • سید محمد اصغری (۱۳۶۰–۱۳۶۳) • حسن حبیبی (۱۳۶۳–۱۳۶۸) • محمداسماعیل شوشتری (۱۳۶۸–۱۳۸۴) • جمال کریمی‌راد (۱۳۸۴–۱۳۸۵) • غلامحسین الهام (۱۳۸۵–۱۳۸۸) • سید مرتضی بختیاری (۱۳۸۸–۱۳۹۲) • مصطفی پورمحمدی (۱۳۹۲–۱۳۹۶) • سید علیرضا آوایی (۱۳۹۶–۱۴۰۰) • امین‌حسین رحیمی (۱۴۰۰ تا کنون)