عمارت سیامی
| عمارت صیامی | |
|---|---|
 | |
| نام | عمارت صیامی |
| کشور | ایران |
| استان | استان مازندران |
| شهرستان | شهرستان بهشهر |
| اطلاعات اثر | |
| کاربری | عمارت |
| دیرینگی | دوره قاجار |
| دورهٔ ساخت اثر | دوره قاجار |
| بانی اثر | حاج محمد اسماعیل صیامی |
| مالک اثر | حاج محمد تقی صیامی گرجی |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۵۴۰۷ |
| تاریخ ثبت ملی | ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ |
| اطلاعات بازدید | |
| امکان بازدید | دارد |
  عمارت صیامی | |
عمارت یا کاخ صیامی مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان بهشهر، روستای گرجی محله واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۵۴۰۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[۱] بنا در جنوب شرق محله میانده در دامنه تپه‌های جنوبی روستا واقع شده‌است. بعدها در ضلع شمالی این بنا تکیه‌ای ساخته شد. این عمارت در زمان ثبت حدود ۱۲۰ سال قدمت داشت.
بنا و معماری عمارت[ویرایش]
عمارت از دو بخش تشکیل شده‌است. ساختمان با ترکیب معماری ایرانی و گرجی و باغ-حیاط ایرانی. دیوارهای پیرامونی عمارت نبز در ابتدا با طرح و معماری ساخته شده بود که پس از درگذشت حاج اسماعیل و تقسیم باغ بین فرزندان او اثری از دیوار اولیه باقی نمانده‌است.[۲]
ساختمان عمارت[ویرایش]
این عمارت در دو طبقه روی زمین و یک طبقه زیرزمین بنا شده‌است. به نظر می‌رسد این عمارت با الهام از معماری گرجی بنا شده‌باشد. عناصر معماری این ساختمان با ساختمان صفی‌آباد و بناهای موجود در مجموعه تاریخی فرح‌آباد شباهت‌هایی دارد.
سقف بنا با سفال قرمز پوشیده شده‌است. طبقه بالا اتاقی است مستطیل یکپارچه با ۱۲ درب که روی هر ضلع آن ۳ درب با طاق قوسی قرار دارد. دور تا دور این اتاق بالکنی وسیع قرار دارد. بالکن شمالی و غربی مشرف به خانه‌های روستایی است و در شرق نمای خانه باغها و در جنوب بلندای تپه‌های مملو از درختچه‌های انار ترش به چشم می‌آید. این طبقه را بهارخواب می‌خواندند و معمولاً در بهار و تابستان دربهای دو سوی بادگیر ساختمان را باز می‌گذاشتند تا جریان طبیعی هوا در کنار رطوبت سفالهای سقف، هوای اتاق را مطبوع کند. این طبقه برای پذیرایی از میهمانان نیز استفاده می‌شد. طبقه زیرین محل اقامت خانواده بود. ورود به این قسمت از ساختمان، شبیه طبقه بالا با گذر از زیر ۱۲ تاق آجری قوسی امکان‌پذیر بود. در زیرزمین درست در وسط بنا حوضی قرار داشت که آب از جوی جنوبی وارد آن شده و سرریز حوض می‌توانست وارد سوی جوی در سه ضلع حوض شود. این حوض در اوج گرمای تابستان محیط را خنک نگاه می‌داشت و در ضمن گفته می‌شود که وجود آن در زیرزمین باعث پایداری بنا در تکانه‌های زمین نیز می‌شد.[۳]
سقف سفالی بر دیواره‌های طبقه بالا و ۲۸ ستون چوبی منقوش -که دور تا دور بالکن سراسری را مزین کرده‌اند (۷ ستون در عرض بنا و ۹ ستون روی طول)- قرار گرفته‌است. شبکه‌های چوبی ظریفی دور محوطه تراس را محصور کرده‌است.
ساختمان با آجرهای پخته شده قرمز و قهوه ای ساخته شده‌است. ملات استفاده شده در ساختمان را آنگونه که محلی‌ها می‌گویند، ظاهراً از مواد ساروج ساخته‌اند. نقل شده که حوضی از ملات آماده شده بود و افراد خانواده هر وقت از خانه بیرون می‌رفتند یا برمی‌گشتند یا در زمانهای مختلف روز، وارد حوض شده و گل را لگدمالی می‌کردند تا به خوبی برای کار آماده می‌شد. در آماده‌سازی ملات به نسبت‌های مناسبی از خاک رس، خاکستر، آهک، تخم مرغ و کاه نرم یا سبوس برنج (بعنوان عایق حرارتی و رطوبتی) و آب استفاده شده‌است.[۴]
باغ-حیاط[ویرایش]
در خصوص طرح اولیه باغ و راهروهای آن اطلاعات دقیقی وجود ندارد. باغ عمارت پوشیده از درخت‌های انار، نارنج، پرتقال و بوته‌های گل محمدی و شمعدانی بوده‌است. وسط باغ راهروهای سنگفرش و جوی‌های آب که با سنگهای قلوه رودخانه‌ای که به زیبایی فرش شده بود به چشم می‌آمد.[۲] انار عمارت با سایر انارهای معروف بهشهر و کوسان متفاوت بود. پوست قرمز داشت و دانه‌های انار کاملاً سیاه بود.
بانی کاخ[ویرایش]
سازنده این اثر حاج محمداسماعیل خان فرزند حاج محمدعلی خان فرزند حاج رمضان خان پنجاه باشی فرزند حاج اکبر خان فرزند حاج اصغربیگ از نوادگان ایگور که در زمان حمله شاه عباس بزرگ صفوی از جمهوری آبخازیا امروزی در کشور گرجستان فعلی به شهر اشرف[بهشهر] مهاجرت اجباری داده شدند.[۵] بعد از فوت حاج محمداسماعیل خان این بنا جهت کارها و امور روستای گرجی محله به پسر دومش کربلایی میرزامحمودخان که کدخدای روستا بوده تحویل داده شده ولی بعد از مدتی به علل نامعلومی برادر کوچکتر او -حاج محمدجواد- ساکن کاخ شد. بعد از حاج محمدجواد تنها فرزند و تنها پسرشان حاج محمدتقی در این عمارت ساکن شدند. مرحوم حاج محمد تقی شاعر مذهبی و شناخته شده‌ای در منطقه بود.[۶] خانواده صیامی و دیگر خانواده‌های اصیل گرجی ساکن در این روستا که از اشراف‌زادگان گرجی‌تبار از اقصی نقاط سرزمین فعلی گرجستان بودند به عنوان اسرای جنگی بعد از فتح آن سرزمین در زمان شاه عباس اول صفوی وسپاه ایران به این روستا آمدند. روایت شده که گرجی‌های بهشهر معمار صفی‌آباد و فرح آباد و باغهای اشرف بودند. اگر این اخبار درست باشد فرزندان آنها پس از فراغت از ساخت بناهای صفوی، این عمارت را با سبک معماری گرجی-ایرانی بنا کردند. چون گرجیها جنگجویان جسور و بی‌باکی بودند به شغل مرزبانی شمال ایران برای محافظت و جلوگیری از هجوم ترکمنها و ازبکها وایل قاجار مشغول شدند.
| مردم گرجی ქართველები |
|---|
.jpg) |
| ملیت |
|
|
| کارتولی‌های باستان |
|
|
| زیرگروه‌ها |
|
|
| فرهنگ |
|
|
| زبان‌ها |
|
|
| مذاهب |
|
|
| نمادها |
|
|
| کارْتْلُسْ |
نگهداری اثر[ویرایش]
نقل شده که در دوره حیات حاج اسماعیل خان به نگهداری اثر توجه زیادی می‌شد و این باغ-عمارت، زیبا و بزرگ بود. دور تا دور تراس پر از گلدانهای زیبای شمعدانی بود و طراوت خاصی به فضای ساختمان می‌داد. هر ساله سقف ساختمان را مرمت کرده و سفالها را جابجا می‌کردند. سنگهای سنگفرش، بازرسی می‌شد و مجدد محکم می‌شد و به باغ با حساسیت رسیدگی می‌شد. تا جایی که به این عمارت، قصر حاج اسماعیل خان نیز می‌گفتند. پس از او اما شرایط تغییر کرد. باغ بین فرزندانش تقسیم شد و برنامه کالبدی عمارت تغییر کرد. اطراف عمارت ساختمانهای متعددی برای سکونت فرزندان ساخته شد و بین آنها دیوارهای جدا کننده کشیده شد. کم‌کم توجه اهالی به رسیدگی عمارت کمتر شد. در سال ۱۳۸۰ که بنا ثبت آثار ملی شد علیرغم توجه اندک به بنا و عمر بیش از صد ساله آن، عمارت هنوز قابل سکونت بود و خانواده حاج محمدتقی در آن ساکن بودند. در سالهای اخیر سفالگر ماهری به نام سید منافی (پدر فوتبالیست سابق تیم ملی و مربی باشگاهی آقای سید جواد منافی) قبل از ثبت اثر مسئولیت مرمت و خصوصاً سقف سفالی بنا را عهده‌دار بود. شهرداری بهشهر نیز با بازرسی‌های دوره‌ای در نگهداری بناهای تاریخی شهر با اداره کل میراث فرهنگی استان همکاری می‌کند.[۷]
ویژگی‌های اثر[ویرایش]
ویژگی‌هایی که این عمارت به واسطه آن ثبت اثر ملی شده‌است بیشتر مرتبط با معماری و مصالح به کار رفته در آن است که استحکام و ماندگاری اثر را در پی داشته‌است.[۲]
- معماری پایدار - تأمین گرما و سرمای داخل عمارت با کمک عناصر و فرآیندهای طبیعی
- حفظ دمای مناسب محیط و ساختمان با استفاده از فضای باز پیرامون عمارت و با کمک دیوارهای پهن
- کاهش دمای تابستان به کمک سقف سفالی (جذب رطوبت در شب و تبخیر آن به مرور در آفتاب روز)
- امکان عبور جریان طبیعی هوا در جهات شمال-جنوب و غرب-شرق از نزدیک کف اتاق تا نزدیک سقف بواسطه وجود دربهای متعدد و سقف بلند
- ایجاد خنکای طبقه پایین به کمک حوض زیرزمین و هوای مطبوع طبقه بالا با گلهای داخل تراس
- نور کافی به مدد سقف بلند و جهت مناسب درب‌ها، رنگ اتاقها
- تأمین کلیه فضاهای لازم برای آسایش اهالی و محیط نیمه باز تراس
- استفاده از مصالح دوستدار طبیعت در بنا
- زیبایی، تناسب و تقارن
- بهره بردن از المان‌های جذاب و انحنا و ظرافت در اتصالات
- طراحی متناسب باغ
- طراحی ساختمان متناسب با کالبد منطقه
- چشم‌انداز ۳۶۰ درجه و نمای کوه، روستا و باغ و همچنین طلوع و غروب
- بهره‌گیری از چوب، آجر، سفال با طرح‌ها و رنگ‌های دلنشین
- ظرافت در اجرا
برخی از این ویژگی‌ها در مقالات و پایان‌نامه‌های دانشگاهی بررسی شده‌است.
- مقاله بررسی معماری بومی عمارت صیامی‌ها تحفه ای از گرجیها در دوره قاجار.[۸]
- بررسی باستان شناخت ی خانه‌های تاریخی شهرستان بهشهر، دوران قاجار[۹]
کاربری های فعلی بنا[ویرایش]
در حال حاضر فرزندان مرحوم محمدتقی در این ساختمان سکونت دارند و به گونه ای متولی این اثر هستند. اداره کل میراث فرهنگی مازندران امکانات بازدید از عمارت را به عنوان یک اثر ملی، فراهم کرده است. گاهاً عمارت برای ساخت فیلم و سریال در اختیار صدا و سیمای مازندران قرار می‌گیرد.[۱۰] بخشهایی از سریال "زیر درخت توت" در این عمارت فیلم‌برداری شده است. با توجه به نوع معماری بنا این عمارت مورد توجه محققان قرار دارد و دانشجویان و اساتید دانشگاهی ایرانی و گرجستانی تحقیقاتی را در این زمینه انجام داده و می‌دهند و پایان نامه ها و مقالاتی چند در خصوص این بنا تحریر و منتشر شده است.[۹][۸]
جستارهای وابسته[ویرایش]
- فهرست آثار ملی ایران
- سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
- بهشهر#جاذبه‌های گردشگری، طبیعی و تاریخی
- فهرست آثار ملی استان مازندران#بهشهر
- دانشنامه ایران‌شهرپدیا
- گرجی‌محله
- گرجی‌های ایران
- معماری گرجی
- زبان گرجی و الفبای گرجی
منابع[ویرایش]
- ↑ «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ Salehi, A.; Goljah, M. N.; Baladehi, A. S. (2017). "The study of decorative elements of Siamian Gorji House". Journal of Fundamental and Applied Sciences (به انگلیسی). 9 (2S): 1273–1289. doi:10.4314/jfas.v9i2S. ISSN 1112-9867.
- ↑ خدابخشیان، مقدی؛ مفیدی شمیرانی، سید مجید (۱۳۹۳). «فضاهای زیرزمینی در معماری بومی اقلیم گرم و خشک ایران» (PDF). هویت شهر. سال هشتم (هفدهم).
- ↑ «عمارت صیامی در بهشهر». کهن سازندگان kohansazandegan.com. ۲۰۲۳-۰۹-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۰۲.
- ↑ Tamar Demetrashvili (2017). "Gorjī – Marker of Georgian Identity in Iran". www.sid.ir (به انگلیسی). Retrieved 2023-11-02.
- ↑ «مختصری از زندگینامهٔ شاعر و مداح اهل بیت-محمدتقی صیامی – شورای اسلامی و دهیاری روستای گرجی محله». دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۰۱.[پیوند مرده]
- ↑ «کنترل و بازبینی ۱۵ ابنیه تاریخی و فرهنگی». شهرداری بهشهر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۱۴.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ پرژک, محمدپور; بهاره, جعفری (2014-09-01). "بررسی معماری بومی عمارت صیامی‌ها تحفه ای از گرجیها در دوره قاجار". 02.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ دماوندی، فاطمه. «بررسی باستان شناخت ی خانه‌های تاریخی شهرستان بهشهر، دوران قاجار» (PDF).
- ↑ محمدی، سید محمد (۲۰۲۲-۱۰-۲۳). «یکی از رویکردهای عمده ای که ما در شبکه سیمای مازندران دنبال می کنیم توجه به آداب و فرهنگ سنن مردم مازندران است». سایت خبری میانکاله / رسانه خبری استان مازندران. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۱-۰۲.