طومار شیخ شرزین

طومار شیخ شرزین

روی جلدِ چاپِ دوّمِ انتشاراتِ روشنگران
نویسنده(ها)	بهرام بیضایی
تصویرگر(ها)	یلدا کامرانی، آیدین آغداشلو
کشور	استکهلم، تهران
زبان	فارسی
گونه(های) ادبی	فیلمنامه
ناشر	انتشارات رامین، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان
تاریخ نشر	۱۳۶۸
شمار صفحات	۸۰
شابک	شابک ‎۹۶۴−۵۵۱۲−۳۴−۴ / ۹۱−۷۹۷۰−۸۲۹−۳

طومار شیخ شرزین فیلمنامه‌ای فیلم‌نشده از بهرام بیضایی است از سالِ ۱۳۶۵.

کتاب

نخستین چاپِ طومار شیخ شرزین در انتشاراتِ رامین در استکهلم به سالِ ۱۹۸۹ میلادی بوده‌است. در چاپِ نخستِ انتشاراتِ روشنگران (زمستانِ ۱۳۶۸) جلدِ کتاب را یلدا کامرانی طرّاحی کرد. نقّاشیِ روی جلدِ چاپ‌های بعدی را آیدین آغداشلو کشیده‌است.

داستان

داستانِ فیلمنامه سرگذشتِ دبیری است شرزین-نام از کتابخانهٔ سلطانی.

خلاصه

داستان در زمان فرمانروایی مغولان یا تاتارها بر ایران می‌گذرد. یکی از دبیران کتابخانه (عیدی) هنگام سوختن برخی از طومارهای کتابخانه، تصادفاً طوماری از استادش شیخ شرزین می‌یابد که جهت دادخواهی از صاحبدیوان نوشته بوده. متن طومار بخشی از سرگذشت شرزین پسر روزبهان، دبیر دارالکتّاب سلطانی است که از پسِ نوشتنِ طوماری به نام دارنامه شیوخ دیگر به او کفر و ارتداد می‌بندند.

شرزین، چهره اصلی این نمایش که عمیقاً باور به خردورزی دارد، در دارنامه به ستایش خرد پرداخته، یا به گفته خودش: «خرد را به درختی مانند کردم که اگر بپروریش ببالد ورنه بیخ آن خشک شود.» شیوخ حسود که معتقد به تابعیت محض از نوشته‌های پیشینیانند، از نوشته‌های شرزین که حرف نو گفته خشمگین شده او را مورد بازجویی قرار می‌دهند. شرزین برای جان به در بردن کارِ خود را به ابن سینا نسبت می‌دهد؛ ولی سپس‌تر که دارنامه همچون کتاب تازه‌یابِ ابن سینا مورد استقبال شیوخ و سلطان وقت قرار می‌گیرد، شرزین در حضور سلطان خستو می‌شود که دارنامه را خودش نوشته‌است و ….

صاحبدیوان و عیدی که طومار شیخ شرزین را یافته بودند، علاقه‌مند می‌شوند که از سرنوشت او آگاه شوند و به همین سبب سراغ هر کس که خبری از وی دارد می‌روند و بخشی از زندگی شرزین را از هر یک از ایشان می‌شنوند.

به دیگر زبان‌ها

این فیلمنامه را محمّد آلتونجی با نامِ «ص‍ح‍ی‍ف‍ة ال‍ش‍ی‍خ ش‍رزی‍ن» به عربی درآورده که سالِ ۱۹۹۴ میلادی در کویت در کتابی به نامِ في سبیل الحریة لجوهر مراد و صحیفة الشیخ شرزین لبهرام بیضائي: خ‍م‍س م‍س‍رح‍ی‍ات م‍ن زم‍ان ال‍ث‍وره ال‍ن‍ی‍اب‍ی‍ه‌ (ال‍م‍ج‍ل‍س ال‍وطن‍ی ل‍ل‍ث‍ق‍اف‍ه و ال‍ف‍ن‍ون و الاداب) با کارهایی از غلامحسین ساعدی («جوهر مراد») و دیگران چاپ شده‌است.

منابع

• باقرپسند، محمود (بهار ۱۳۸۰). «بانگ خرد». آموزش زبان و ادب فارسی (۵۷): ۴۱–۴۳.
• باقری، خسرو (تابستان ۱۴۰۲). «من می‌میرم، ولی دانایی را نمی‌شود کشت!». نگاه نو (۱۳۸): ۲۱۴−۲۲۷.
• بیضائی، بهرام (۱۳۸۰). طومار شیخ شرزین. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان. شابک ۹۶۴-۵۵۱۲-۳۴-۴.
• بیضایی، بهرام (۱۳۸۷). «دربارهٔ آیدین آغداشلو و هنر او». بخارا (۶۷): ۳۲۲–۳۳۱.
• علی‌آبادی، همایون (تابستان ۱۳۶۹). «نقد و معرفی کتاب‌های تازه». کتاب صبح (۷): ۱۵۵−۱۶۳.
• فدایی وشکی، زهره؛ نظری، ماه (بهار ۱۴۰۱). «بررسی نقش تصویرهای مجازی در زبان تصویری و هنری «طومار شیخ شرزین»». تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) (۵۱): ۴۰۶−۴۳۱.
• ف‍ی س‍ب‍ی‍ل ال‍ح‍ری‍ه ... خ‍م‍س م‍س‍رح‍ی‍ات م‍ن زم‍ان ال‍ث‍وره ال‍ن‍ی‍اب‍ی‍ه‌، ساعدی، غلامحسین. ب‍ی‍ض‍ائ‍ی، ب‍ه‍رام. ک‍وی‍ت: ال‍م‍ج‍ل‍س ال‍وطن‍ی ل‍ل‍ث‍ق‍اف‍ه و ال‍ف‍ن‍ون و الاداب ۱۹۹۴|سایت سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران

• Talajooy, Saeed (2015). "Intellectuals as Sacrificial Heroes: A Comparative Study of Bahram Beyzaie and Wole Soyinka". Comparative Literature Studies. 52 (2): 379−408.

پیوند به بیرون

• طومار شیخ شرزین در کتابخانه باز