جودو

جودو
نام	جودو
تاکید	گلاویز شدن
سختی	ورزش برخوردی
کشور مبدا	ژاپن
پدیدآور	کانو جیگورو
والد	Various کوبودو جوجوتسو schools, principally Tenjin Shin'yō-ryū, and Kitō-ryū
هنرهای پسین	Kosen judo, Bartitsu, Yoseikan Budō، جوجیتسو برزیلی، سامبو، ARB, CQC، کراو ماگا، [[Kapap]،[کاراته دای دو جوکو]]، هنرهای رزمی ترکیبی، modern Arnis, Luta Livre, shoot wrestling, submission wrestling، والی تودو
المپیک	* به عنوان یک ورزش‌های المپیک در سال ۱۹۶۰ پذیرفته شد* مسابقه از سال ۱۹۶۴ (مردان) و ۱۹۹۲ (زنان)
تارنمای رسمی	International Judo Federation (IJF) The Kodokan

جودو (به ژاپنی: 柔道) به معانی «طریقت نرمی، شیوهٔ ظریف یا راه ملایمت»، یک هنر رزمی است که زادگاه آن کشور ژاپن می‌باشد. منشأ جودو، هنر جنگی تن به تن سامورایی‌ها جوجوتسو و کشتی پهلوانی باستانی ژاپن، یاوارا، با بیش از دو هزار سال تاریخ است. این هنر رزمی در سال ۱۸۸۲ توسط کانو جیگورو پایه‌گذاری و به جامعهٔ ژاپن معرفی شد. استاندارد و مرکز فدراسیون جهانی جودو، سازمان کودوکان جودو در توکیو، ژاپن می‌باشد. جودو نخستین رشته رزمی است که در المپیک ۱۹۶۴ توکیو وارد بازی‌های المپیک شد.

بنیان‌گذار

استاد کانو جیگورو بنیان‌گذار جودو

تاریخچهٔ جودو از زندگی مؤسس آن جدایی ناپذیر است. پایه‌گذار این هنر رزمی کانو جیگورو است، کانو جیگورو بنیان‌گذار سیستم مدرن تربیت بدنی مدارس و دانشگاه‌های ژاپن در اواخر قرن نوزدهم (آغاز دوره مِیجی)، دارای مهارت استادی در چندین سبک جوجوتسو (مصطلح به اشتباه لفظیِ "جوجیتسو") همانند کیتو-ریو و تِنجین شین یو-ریو بود. پروفسور کانو نخستین فرد آسیایی بود که به عضویت کمیتهٔ بین‌المللی المپیک درآمد. کانو جیگورو در یک خانوادهٔ قدیمی و ثروتمند، با سابقهٔ طولانی در تولید و فروش ساکه در ناحیهٔ میکاگه واقع در منطقهٔ هیگاشی نادا در شهر کوبه زاده شد. پدر کانو، جیروساکو مارِشیبا کانو، پسرخواندهٔ کاهن اعظم معبد شینتوییِ (ایزدکدهٔ) هیوشی بود که کسب و کار موروثی خانواده را انتخاب نکرد و در مقام یک روحانی ارشد شینتو زندگی اش را وقف امور مذهبی و آموزشی کرد. او باور عمیقی به ارزش تحصیل و نیروی تعلیم و تربیت داشت و از ابتدا پسر سوم خود، جیگورو را برای کسب علم و معرفت به دست استادان بزرگی چون یاماموتو چوکوئون و آکیتا شوسِتسو سپرد. کانو در سن نه سالگی مادر خود، بانو کانو ساداکو را از دست داد و همان سال پدر، خانواده را به توکیو منتقل کرد. کانوی جوان در مدارس خصوصی ثبت نام کرد و از ابتدا معلم خصوصی زبان انگلیسی داشت. در سال ۱۸۷۴ برای پیشرفت در مهارتهای زبان انگلیسی و آلمانی به مدرسه‌ای تحت مدیریت اروپایی‌ها فرستاده شد. در آن زمان کانو تنها ۱٫۴۷ متر قد و ۴۱ کیلو وزن داشت. روزی، ناکای بایسِی، یکی از دوستان خانواده که پیشتر عضو محافظین شوگون نیز بود، دربارهٔ جوجوتسو به عنوان بهترین شکل تمرین بدنی صحبت می‌کرد. پس از آن برخی از فنون جوجوتسو را برای کانوی جوان اجرا کرد و به او نشان داد که با هنر چیرگی بر نیروها و درک لطافت و ظرافت فنون قدیمی جوجوتسو، چگونه یک شخص کوچک اندام نیز می‌تواند بر حریفی تنومند و بلندقد پیروز شود. این چنین بود که چشمه خروشان جودو از دل صخره کهنسال جوجوتسو جاری شد. کانو جیگورو در سال ۱۹۳۸ هنگام بازگشت از سفر کاری خود به مصر با کشتی هیکاوا مارو، در اثر ابتلاء به ذات الریه درگذشت.

درجات فنی

طبق قوانین جدید فدراسیون جودو، ورزشکاران این رشته دیگر از درجات مبتنی بر «کیو» استفاده نخواهند کرد و به‌جای آن با توجه به رنگ کمربندها رده‌بندی خواهند شد؛ این رده‌ها از پایین به بالا به‌ترتیب شامل کمربندهای سفید، زرد، نارنجی، سبز، بنفش، قهوه‌ای و مشکی خواهند بود؛ که عنوان سِنسِی به کمربند مشکی از دان یک تا دان چهار (کمربند با رنگ سیاه) و شیهان (استاد ارشد) از دان پنج تا دان هفت (کمربند با رنگ سفید و قرمز) و هانشی از دان هشت تا ده (کمربند با رنگ قرمز) گفته می‌شود. در اصل جودو ۱۲ دان داشت اما استاد کانو فقط تا دان ۱۰ آموزش داد.

برخی از اصطلاحات مهم

• جودوکا: جودوکار
• ایپون:ضربه فنی
• اوکِمی: تکنیک افت بی‌خطر (نحوهٔ صحیح زمین‌خوردن)
• مائه ماواری: غلت به جلو
• دوجو: محل تمرین جودو
• سِن‌سِی: استاد
• میگی: راست
• هیداری: چپ
• جودوگی: لباس جودو
• ریتسورِی: تعظیم ایستاده
• سِیزا: نِشَسته یا نِشَستن
• رِی: دستور ادای احترام
• هاجیمه: دستور شروع مسابقه
• ماتتِی: دستور توقف مسابقه
• جونای: داخل
• جوگای: خارج
• تاتامی: تشک (حصیری) جودو
• نه وازا: فنون درگیری در خاک
• توری: مبارزی که اجرای فن می‌کند (یا برندهٔ نهایی فن)
• اوکه: مبارزی که فن بر روی او اجرا می‌شود (یا بازندهٔ نهایی فن)
• آنزا: چهار زانو نشستن
• آشی وازا: تکنیک‌های پا
• آیومی آشی: راه رفتن عادی
• گوشین هو: طریقت دفاع از خود
• گوشین جوتسو: هنر دفاع شخصی (در برابر سلاح‌های سرد و گرم)
• هانسوکو ماکه: شکستن مقررات در مسابقه
• جی گوتای: استقرار یا حالت دفاعی
• جوسِکی: مکان نشستن ویژه یا بالاتر در دوجو برای جودوکاران ارشد
• کوزوشی: شکستن. برهم زدن تعادل حریف یا حریفان (کلید و آغاز هر فن)
• تسوکوری: قرارگیری در وضعیت پرتاب یا خاک کردن (بعد از کوزوشی)
• کاکه: تکمیل یا اجرای نهایی فن (بعد از تسوکوری)
• کی کو: تمرین
• کی گا: صدمه
• کی آی: فریاد روحیه بخش یا خروش روح
• کوشی وازا: تکنیک‌های کمر
• مودان شا: کسی که کمربند سیاه ندارد
• ناگه وازا: تکنیک‌های پرتاب کردن
• اوبی: کمربندی که روی لباس می‌پوشند
• رِی گی ساهو: تشریفات و رسوم اخلاق و احترام در دوجو
• رِنراکو وازا: تکنیک‌های ترکیبی
• رِنزوکو وازا: تکنیک‌های ادامه‌دار
• شی آی: مسابقه
• شی هان: استاد ارشد
• سوتای رنشو: حریف تمرینی
• تای ساباکی: جابجایی بدن
• توکویی وازا: فن شگرد یا فنون مورد علاقه
• تسوری کومی: بالا کشیدن
• وازا: فن
• یودان شا: کسی که کمربند سیاه دارد
• زارِی: تعظیم کردن در حالت زانو زده
• نوگاره کاتا: فرمها یا روش‌های فرار از فن

رقابت جوانمردانه در جودو

کانو جیگورو از نخستین روزهای آموزش جودو در معبد اِیشوجی تا تأسیس و گسترش سازمان «کودوکان جودو» در توکیو، دو ستون فلسفی جودو را این‌طور معرفی می‌کرد:

Seiryoku-Zenyo (سِیریوکو ذِنیو): استفاده بهینه از نیرو و انرژی برای کسب بهترین و پاک‌ترین نتیجهٔ ممکن

Jita-Kyoei (جیتا کیواِی): نفع متقابل و دوطرفه، هم برای خود و هم برای دیگری (حریف، خانواده، جامعه)

فنون

اجرای فن هارای‌گُشی

فنون جودو در سه بخش فنون پرتابی (ناگه وازا)، فنون خاک (کاتامه وازا یا نه وازا) و فنون ضربه‌ای (آتِمی وازا) قرار می‌گیرند.

فنون آتمی وازا «ضربه به نقاط حیاتی و حساس» فقط در فرم‌های کاتا و آموزش‌های دفاع از خود به‌ویژه معمولاً به بانوان آموزش داده می‌شوند و در تمرینات ورزشی و رقابتی جودو به کار نمی‌روند. فنون (آتمی وازا) از مکتب تن شین شین یو ریو جوجوتسو سرچشمه گرفته‌اند.

فنون پرتابی (ناگه وازا)

این دسته شامل ۶۷ تکنیک پرتابی است که از مکتب کیتو ریو جوجوتسو سرچشمه گرفته‌اند. این فنون شامل دو گروه فنون پرتابی سرپا (تاچی وازا) و فنون قربانی (سوتِمی وازا) می‌شود. در فنون قربانی، اجراکنندهٔ فن (توری) با افت بدن خود به سمت پهلو یا عقب همراه با دریافت‌کنندهٔ فن (اوکه) او را پرتاب کرده یا به خاک می‌زند. این گروه دارای دو دستهٔ فنون قربانی یا افت به سمت عقب (ماسوتِمی وازا) و فنون قربانی به پهلو (یوکوسوتِمی وازا) است. فنون سرپا نیز بر حسب بخش کلیدی بدن در اجرای فن به سه زیر مجموعه تقسیم می‌شوند:

• آشی وازا (Ashi-waza): فنونی که پس از انجام کشش و قرارگیری، پرتاب با "پا

(آشی) " اجرا می‌شود

• ته وازا (Te-waza): فنونی که پس از انجام کشش و قرارگیری، پرتاب با "دست (ته)" اجرا می‌شود.
• کُشی وازا (Koshi-waza): فنونی که پس از انجام کشش و قرارگیری، پرتاب با "چرخش کمر (کُشی) و مفاصل رانی" اجرا می‌شود.

فنون گلاویزی در خاک (کاتامه وازا یا نه وازا)

این فنون دارای سه زیرمجموعه می‌باشند و از مکتب تن شین شین یو ریو جوجوتسو سرچشمه گرفته‌اند.

• اوسائه کُمی وازا (Osaekomi-waza): فنون مهار و کنترل حریف
• شیمه وازا (Shime-waza): فنون خفه یا بیهوش کردن

" کانسِتسو وازا (Kansetsu-waza): فنون قفل مفصل آرنج. قفل‌های مفاصل دیگر در تمرین و مسابقات جودو ممنوع هستند و فقط در فرم‌های کاتا آموزش داده و تمرین می‌شوند.

امتیازات

در این ورزش چهار نوع امتیاز وجود دارد که به ترتیب زیر می‌باشد:

1. کوکا (از سال ۲۰۰۹ حذف شد)
2. یوکو (از سال ۲۰۱۶ حذف شد)
3. وازاری
4. ایپون

امتیاز کوکا

کوکا (効果) در ژاپنی به معنای نتیجهٔ مؤثر و در ورزش جودو به مفهوم نتیجهٔ کم اما تأثیرگذار بر روند پیروزی و غلبه بر حریف است. طبق قانون قدیم هر کوکا یک امتیاز برای جودوکار در تابلوی امتیازات به همراه داشت. در کاتامه وازا: قفل کردن حریف در حالت خاک برای مدت زمان ۱۰ الی ۱۴ ثانیه امتیاز کوکا به همراه دارد. این امتیاز طبق مصوبه فدراسیون بین‌المللی جودو در ۱ ژانویه ۲۰۰۹ از سیستم امتیازی کنار گذاشته شده‌است.

امتیاز یوکو

یوکو (有効) در ژاپنی به معنای اعتبار اثربخش و در ورزش جودو به مفهوم نتیجهٔ هرچند اندک ولی معتبرتر نسبت به کوکا می‌باشد. هر یوکو معادل یک امتیاز برای جودوکار در تابلوی امتیازات به همراه خواهد داشت. طبق قانون قدیم در کاتامه وازا: قفل کردن حریف در خاک به مدت ۱۵ الی ۱۹ ثانیه امتیاز یوکو به همراه داشت، اما بنابر مقررات جدید قفل کردن حریف در خاک به مدت ۱۰ الی ۱۴ ثانیه این امتیاز را دارد. طبق قانون قدیم یوکو امتیاز متوسط معادل ۱۰ امتیاز بود که پس از حذف کوکا، یوکو معادل ۱ امتیاز است.

امتیاز وازاری

وازاآری (技あり) یا آنگونه که در خارج از ژاپن رواج دارد، وازاری، در ژاپنی به معنای فن ناقص یا عمل ناتمام و در ورزش جودو به مفهوم نتیجهٔ به‌دست آمده از اجرای تکنیکی خوب اما ناقص است که برای آن امتیاز ضربه فنی تعلق گرفته نمی‌شود. وازاآری معادل صد امتیاز برای جودوکار در تابلوی امتیازات می‌باشد. بنا بر قوانین گذشته، در کاتامه وازا: قفل کردن حریف در خاک به مدت ۲۰ الی ۲۴ ثانیه امتیاز وازاآری را به همراه داشت اما بنابر مقررات جدید قفل کردن حریف در خاک به مدت ۱۵ الی ۱۹ ثانیه این امتیاز را به همراه دارد. کسب دو امتیاز وازاآری در طول مسابقه، معادل امتیاز ایپون و پایان مسابقه است. بنا بر قوانین گذشته، وازاآری امتیاز بزرگ معادل ۱۰۰ امتیاز بود که پس از حذف امتیاز کوکا، وازاآری معادل ۱۰ امتیاز محاسبه می‌شود. از سال ۲۰۱۶ به بعد امتیاز وازاآری به جای ۱۰ معادل ۱ امتیاز است.

نکته: اگر در طول یک مبارزه حریف بتواند دو بار امتیاز وازاآری را کسب کند، وازاآری دوم اصطلاحاً وازاآری آواسِته ایپون نامیده می‌شود. این لغت به ژاپنی (技あり合わせて一本) به معنای عملی ناقص ولی در مجموع کامل می‌باشد. کسب دو امتیاز وازاآری در طول مسابقه معادل امتیاز ایپون و پایان مسابقه است در حالی که تا پیش از حذف کوکا امتیازات کوکا و یوکو با هم جمع نمی‌شدند.

امتیاز ایپون

ایپون (一本) در ژاپنی به معنای کامل یا ضربه فنی و در ورزش جودو به مفهوم بالاترین نتیجه‌ای است که می‌توان در هنگام مبارزه کسب کرد. هر ایپون معادل دویست امتیاز برای جودو کار در تابلوی امتیازات به همراه داشت. طبق قوانین قدیمی در کاتامه وازا: قفل کردن حریف در خاک به مدت ۲۵ ثانیه امتیاز ایپون به همراه داشت اما بنابر مقررات جدید قفل کردن حریف در خاک به مدت ۲۰ ثانیه این امتیاز را به همراه دارد. ایپون، امتیاز کامل یا ضربه فنی محسوب شده و کسب این امتیاز باعث برد و پایان مسابقه می‌شود و ضمناً مبنایی است برای سنجش سطح مهارت جودوکار و زیبایی و ظرافت رزمی فن اجرا شده. طبق قوانین قدیم معادل ۲۰۰ امتیاز بود پس از حذف کوکا ایپون معادل ۱۰۰ امتیاز شده‌است.

شیوهٔ پیروزی در مسابقات

در مسابقات جودو کسب امتیاز به دو شکل اجرای فنون در حالت تاچی وازا (سرپا) و اجرای فنون در حالت نه وازا (خاک) صورت می‌گیرد. هر یک از دو جودوکار که در طی مسابقه موفق به اجرای فن در یکی از این دو حالت گردد در صورت دستیابی به امتیاز کامل یا ایپون مسابقه را به نفع خود پایان خواهد داد. در صورتی که جودوکار از فنون تاچی وازا استفاده نماید داور بسته به شیوه زمین‌خوردن حریف یکی از امتیازات وازاآری یا ایپون را به اجراکننده فن (توری) خواهد داد. اگر به هر شکل ممکن (مثلاً پس از اجرای فن) دو جودوکار به زمین بیافتند و یکی از دو مبارز بتواند حریف را در حالت خاک (کاتامه وازا) یا نه وازا، به‌طوری‌که پشت حریف با تشک تماس یابد و بر حریف کاملاً مسلط شود یا او را مهار نماید (اوسائه کُمی وازا)، داور بسته به مدت زمانی که حریف در حالت خاک است به اجراکننده فن امتیاز خواهد داد.

اگر مجری فن (توری) برای مدت ده ثانیه بتواند حریف (اوکه) را در خاک نگاه دارد یک امتیاز وازاآری و چنانچه بتواند به مدت ۲۰ ثانیه اوکه را مهار کند با امتیاز کامل ایپون به پیروزی خواهد رسید.

گذشته از این دریافت سه اخطار شیدو (سومی به عنوان «هانسوکو ماکه» خواهد بود) از جانب هر یک از دو ورزشکار باعث پیروزی رقیب خواهد بود. این امکان هم وجود دارد که حریف با توجه به خطای مرتکب شده به یک باره با اخطار «هانسوکو ماکه» مواجه شود که باز هم رقیب به عنوان پیروز مسابقه شناخته خواهد شد. قوانین جودو هر چند سال با اصلاحات تازه‌ای مواجه می‌شود و این وضعیت با توجه به آخرین تغییراتی است که از ابتدای سال ۲۰۱۹ اعمال شده و تا المپیک ۲۰۲۰ اجرا خواهد شد.

محافظ (پوشش سر)

به کار بستن پوشش سر (حجاب) در مسابقات جودو ممنوع است. به گفتهٔ سخنگوی وقت فدراسیون جهانی جودو، نیکولاس مسنر، این تصمیم برای نگهداری مسائل ایمنی همچون نگه داشتن‌ها و خفه کردن‌ها گرفته شده‌است.

تغییر قوانین در سال ۲۰۱۲

طبق آخرین تغییرات قوانین توسط IJF (فدراسیون جهانی جودو) دست زدن به پا، به هر صورتی خطاست و اخراج جودوکار را به همراه دارد (برای بار اول شیدو (اخطار) و برای بار دوم هانسوکو ماکه (اخراج)). کندن دست از لباس به صورت دو دست یا یک دست نیز با یک اخطار روبرو می‌گردد.

کشورهای موفق جهان در کسب مدال و توسعه جودو

اسامی لیست زیر بر پایه آمار سایت جهانی پایه جودو (JUdobase.org) از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۲ تنظیم شده‌است:

1. ژاپن
2. روسیه
3. فرانسه
4. برزیل
5. کره جنوبی
6. هلند
7. آلمان
8. گرجستان
9. ازبکستان
10. انگلستان
11. چین
12. ایتالیا
13. ایالات متحده آمریکا
14. اسلوونی
15. آذربایجان
16. مجارستان
17. کانادا
18. کوبا
19. ایران

و…

منابع

• کانو، جیگورو، کودوکان جودو، برگردان: ژیلا پویان (۱۳۶۵)، نشر علم و ورزش.
• دیوید ماتسوموتو، میشل بروس، "جودو، یک ورزش، یک راه زندگی (اولین ورزش آسیائی در المپیک)"، برگردان: کیوان دهناد (۱۳۸۴‬)، نشر علم و ورزش.
• حسن‌زاده، مهرداد (۱۳۹۰)، چگونه جودو بیاموزیم و آموزش دهیم؟ نشر علم و دانش.
• حق‌شناس، علی (۱۳۹۵)، دانشنامهٔ هنرهای رزمی: نخستین دایرةالمعارف ورزش‌های رزمی در ایران، تهران، نشر بوستان.
• توکل شعار، حمیدرضا (۱۳۹۴)، ورزش‌های رزمی و بنیان‌گذاران بزرگ آن، تهران، انتشارات مهر.

جستارهای وابسته

• تکنیک‌های جودو
• کانو جیگورو
• جودو در بازی‌های المپیک تابستانی

پیوند به بیرون

{{وبگاه رسمی فدراسیون جهانی جودو
وبگاه رسمی فدراسیون جودو و کوراش جمهوری اسلامی ایران