کمیسیون اصل نود قانون اساسی مجلس شورای اسلامی
| کمیسیون تخصصی
فعال | |
|---|---|
 دوره یازدهم | |
| هیئت‌رئیسه | |
| رئیس | نصرالله پژمان‌فر
از ۲۶ تیر ۱۴۰۱ |
| نایب اول | سید محمود نبویان
از تیر ۱۴۰۱ |
| نایب دوم | حسن شجاعی علی‌آبادی
از تیر ۱۴۰۱ |
| سخنگو | علی خضریان
از تیر ۱۳۹۹ |
| ساختار اعضاء | |
| تعداد اعضا | متغیر |
کمیسیون اصل نود یکی از کمیسیونهای تخصصی مجلس شورای اسلامی است که وظیفه محول شده به مجلس در اصل نودم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را انجام می‌دهد. بر اساس ماده ۴۴ آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، کمیسیون اصل نود قانون اساسی مجلس شورای اسلامی به منظور ساماندهی و کارآمدسازی مجلس و نمایندگان آن تشکیل می‌شود. این کمیسیون در رابطه با نظارت بر عملکرد قوه مجریه، قوه قضاییه و قوه مقننه (از جمله خود مجلس) طبق اصول مختلف قانون اساسی به ویژه اصل نودم آن اقدام می‌کند. ساختار اعضای این کمیسیون به شرح زیر است:[۱][۲][۳][۴]
- از هر کمیسیون تخصصی مجلس یک نماینده
- هشت نفر از نمایندگان به انتخاب رؤسای شعب و هیئت رئیسه مجلس به عنوان اعضای دائمی
تبصره ۱- رئیس این کمیسیون از بین اعضای دائم آن با پیشنهاد حداقل دو نفر از طرف هیئت رئیسه مجلس و با رأی نمایندگان برای مدت یک سال انتخاب می‌شود.[۱]
بنابراین در شرایط ایده‌آل، کمیسیون دارای ۸ عضو دائم و ۱۳ عضو دیگر خواهد بود.[۵]
کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی یکی از کمیسیونهای خاص مجلس شورای اسلامی برای رسیدگی به شکایات مردمی از عملکرد سه قوه (قوه مجریه، قوه قضاییه، قوه مقننه) است. هر یک از این سه نهاد به طور جداگانه اعمال قدرت می‌کنند و نسبتاً مجزا هستند. بر این اساس، برای جلوگیری از استبداد و همچنین تضمین آزادی و امنیت مردم، باید توسط یک مقام ناظر بر روند کار این نیروها نظارت شود تا از چارچوب قانونی خود خارج نشوند.[۶][۷][۸]
اصل نود قانون اساسی[ویرایش]
در اصل نود قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده‌است:[۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴]
«هرکس شکایتی از طرز کار مجلس یا قوه مجریه یا قوه قضائیه داشته باشد، می‌تواند شکایت خود را کتباً به مجلس شورای اسلامی عرضه کند. مجلس موظف است به این شکایات رسیدگی کند و پاسخ کافی دهد و در مواردی که شکایت به قوه مجریه یا قضائیه مربوط است رسیدگی و پاسخ کافی از آنها بخواهد و در مدت متناسب نتیجه را اعلام نماید و در موردی که مربوط به عموم باشد به اطلاع عامه برساند.»
تاریخچه کمیسیون اصل نود[ویرایش]
براساس اصل نود قانون اساسی که در حقیقت اصلاح شده اصل هفتاد و سه پیش نویس قانون اساسی است؛ «هرکس شکایتی از طرز کار مجلس شورای اسلامی یا قوه مجریه یا قوه قضائیه داشته باشد، می‌تواند شکایت خود را کتباً به مجلس شورای اسلامی عرضه کند. مجلس موظف است به این شکایات رسیدگی کند و پاسخ کافی دهد و در مواردی که شکایت به قوه مجریه و یا قضائیه مربوط است رسیدگی و پاسخ کافی از آنها بخواهد و در مدت متناسب نتیجه را اعلام نماید و در موردی که مربوط به عموم باشد به اطلاع عامه برساند.» در راستای همین اصل قانونی بود که با شروع به کار اولین دوره مجلس شورای اسلامی در هفتم خردادماه سال ۱۳۵۹ و تدوین آیین نامه داخلی، در ماده سی و دو آن، نمایندگان اهتمام خود را بر تشکیل کمیسیونی با عنوان کمیسیون اصل نودم قانون اساسی برای اجرای این اصل گذاشتند. هرچند وظیفه مهم نظارت بر سه قوه برای این کمیسیون تعریف شده بود؛ اما عملا تا مجلس ششم این کمیسیون چندان فعال نبود و از این دوره به بعد این کمیسیون نیز به تدریج فعال شد. در آن دوره از مجلس از آنجا که قوه قضائیه در اختیار جناح مقابل حاکم بر مجلس قرار داشت، خانواده‌های بسیاری از زندانیان سیاسی آخرین حربه خود را توسل به کمیسیون اصل نود می‌دانستند.
کمیسیون اصل نود در مجلس هفتم و هشتم روند فعالیتی خود را ارتقا بخشید و حجم پرونده بررسی شده در این کمیسیون و گزارش‌های ارائه شده به صحن علنی مجلس به روشنی گویای فعالیت جدی این کمیسیون در دوره‌های هفتم و هشتم مجلس است. کما اینکه مجلس هشتم در آغازین روزهای فعالیت خود آیین نامه داخلی مجلس در خصوص تعداد و ترکیب اعضا و انتخابات هیاترییسه کمیسیون اصل نود را اصلاح کرد و براساس آن مقرر شد از هر کمیسیون تخصصی یک نفر با معرفی کمیسیون به عضویت این کمیسیون در آید و ۸ نماینده دیگر این کمیسیون نیز توسط روسای شعب و هیات رییسه به عنوان اعضای ثابت انتخاب شوند. همچنین براساس تغییر صورت گرفته رییس کمیسیون از این دوره به بعد با پیشنهاد هیات رییسه مجلس از بین اعضای ثابت کمیسیون و با رای مجلس انتخاب گردید.
در این میان هرچند قانون نوشته شده‌ای مبنی بر حضور روحانیون در راس این کمیسیون وجود ندارد ولی مروری اجمالی بر روسای این کمیسیون از اولین دوره تاکنون حکایت از آن دارد که عموما یک نماینده روحانی بر راس این کمیسیون قرار گرفته است.
فلسفه وجودی[ویرایش]
از آنجا که شکایت از عملکردِ ارگان‌های وابسته به دولت در دیوان عدالت اداری ممکن است و شکایت از نهادهای قضایی نیز با رجوع به مراجع بالاتر قوهٔ قضائیه قابل پیگیریست، لذا فلسفهٔ وجودی این کمیسیون مربوط به زمانیست که شکایات افراد نتیجه‌بخش یا ممکن نبوده و شخص به کلیتِ رفتاری یک قوه معترض باشد. در واقع این اصل به عنوان آخرین راه تظلم‌خواهیِ شکایت از طرز کار قوای سه‌گانه را در بر می‌گیرد و شکایت از نهادهای وابسته به دولت یا قوهٔ قضائیه بایستی در دستگاه‌های پیش‌بینی‌شده در قانون صورت گیرد.
ساختار سازمانی[ویرایش]
وظائف و اختیارات قانونی[ویرایش]
با توجه به اصل ۹۰ قانون اساسی و سایر قوانین مربوط، وظایف و اختیارات قانونی این کمیسیون عبارت است از:[۵][۱۵]
- سامان دادن و کارآمدسازی مجلس و نمایندگان
- بررسی طرزکار قوای مجریه و قضائیه و مجلس براساس برنامه‌های مدون سالانه و مصوب کمیسیون
- رسیدگی به شکایت‌های مربوط به طرز کار مجلس، قوه مجریه و قوه قضائی
- مطالبه پاسخ کافی از مجلس، قوه مجریه و قوه قضائیه
- ارائه و اعلام نتیجه رسیدگی کمیسیون به اشخاص ذی‌نفع
- اعلام نتیجه رسیدگی کمیسیون به عموم در مواردی که مربوطه به عموم باشد
- ارائه و اعلام نتیجه رسیدگی کمیسیون به مجلس در مورد گزارش‌های قرائت شده کمیسیونهای تخصصی از تریبون مجلس حسب تقاضای آن کمیسیون
- مکاتبه با قوای سه‌گانه، وزارتخانه‌ها، ادارات، بنیادها، نهادهای انقلابی، شرکتهای دولتی و مؤسساتی که به نحوی از انحاء به یکی از قوای یاد شده مرتبط می‌باشند و نیز مراجعه به آنها
- اعلام تخلف مسئولین دستگاه‌ها (در عدم پاسخگوئی به کمیسیون یا عدم پاسخ صحیح به آن یا عدم اجابت دعوتهای مربوطه) به مراجع صالحه قضائی جهت پیگیری و اعمال مجازات‌های قانونی
- اعزام بازرس یا بازرسان جهت انجام تحقیق و بررسی شکایات
- اعلام تخلف عملی دستگاه‌ها به مراجع صالحه قضائی برای رسیدگی خارج از نوبت
- اقدام قانونی نسبت به گزارش نهایی تحقیق و تفحص‌ها
- ارائه گزارشهایی که مربوط به عموم باشد به هیئت رئیسه مجلس و قرائت آن در جلسه علنی مجلس
- تقاضای انجام بازرسی فوق‌العاده از سازمان بازرسی کل کشور
- عضویت دو نفر از اعضاء کمیسیون در هیئت مرکزی نظارت بر امر انتخابات شوراهای اسلامی کشوری (به انتخاب مجلس شورای اسلامی)
واحدها[ویرایش]
کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی مجلس شورای اسلامی دارای دو واحد سازمانی است:[۵][۱۵]
- واحد رسیدگی به طرزکار‌ها و شکایات واصله
- دفتر (اداره امور اجرائی)
حوزه کاری[ویرایش]
کمیسیون اصل نود قانون اساسی مجلس شورای اسلامی در سه حوزه فعالیت می‌کند:[۵][۱۵]
- حوزه رسیدگی به طرز کار قوه مجریه و شکایات مربوط به آن
- حوزه رسیدگی به طرز کار قوه قضائیه و شکایات مربوط به آن
- حوزه رسیدگی به طرز کار مجلس (و امور ویژه) و شکایات مربوط به آن
تبصره: در هر یک از این سه حوزه، کمیسیون اصل ۹۰ می‌تواند حسب مورد کمیته یا کمیته‌هایی تشکیل دهد.
کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی یک مرجع قضایی نیست و حکم صادر نمی‌کند و کار آن معنای قضایی ندارد، بلکه ناشی از نظارت مجلس در اجرای قوانین است و کار مجلس ذاتا سیاسی است و نه قضایی.[۱۶]
دامنه رسیدگی و بازرسی مجلس بسیار وسیع بوده و حوزه کار کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی با کلمه «هر کس» شروع می‌شود. بدین معنا که هر شخص حقیقی یا حقوقی می‌تواند شکایتی ارایه کند، اما این اجازه عام متضمن این نیست که کسی بتواند هر شکایتی را ارایه و حتما جواب دریافت کند.[۱۶]
کمیته‌ها[ویرایش]
کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی مجلس شورای اسلامی دارای پنج کمیته دائمی در «حوزه رسیدگی به طرز کار قوه مجریه و شکایات مربوط به آن» به شرح ذیل می‌باشد:[۵][۱۵]
- کمیته فرهنگی: برای بررسی روند کاری و رسیدگی به شکایات در حوزه وظایف فرهنگی، آموزشی و پژوهشی وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان حج و زیارت، سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سازمان تربیت بدنی، سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور، دانشگاه آزاد اسلامی و ...
- کمیته اقتصادی: برای بررسی روند کاری و رسیدگی به شکایات در حوزه وظایف اقتصادی و برنامه، بودجه و محاسبات مربوط به وزارت بازرگانی ایران، وزارت امور اقتصادی و دارایی، بانک‌ها، شرکتهای بیمه، گمرک جمهوری اسلامی ایران، بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی و ...
- کمیته سیاسی و نظامی: برای بررسی روند کاری و رسیدگی به شکایات در حوزه وظایف مربوط به امنیت ملی و سیاست خارجی و شورا‌ها و امور داخلی کشور در نهاد ریاست‌جمهوری ایران و معاونت‌ها و سازمانهای تابعه آن، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزارت امور خارجه ایران، نیروهای نظامی و انتظامی، استانداری‌ها، شهرداری‌ها، شوراهای اسلامی و ...
- کمیته اجتماعی: برای بررسی روند کاری و رسیدگی به شکایات در حوزه وظایف بهداشت و درمان و اجتماعی مربوط به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت کار و امور اجتماعی ایران، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بنیاد شهید و امور ایثارگران، جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، بنیاد پانزده خرداد و ...
- کمیته فنی و عمرانی: برای بررسی روند کاری و رسیدگی به شکایات در حوزه وظایف مربوط به صنایع و معادن، عمران، انرژی و کشاورزی، آب و منابع طبیعی در وزارت نیروی ایران، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت راه و شهرسازی، وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست ایران، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و ...
کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی مجلس شورای اسلامی دارای یک کمیته دائمی در «حوزه رسیدگی به طرز کار قوه قضائیه و شکایات مربوط به آن» به شرح ذیل می‌باشد:[۵][۱۵]
- کمیته قضائی: برای بررسی روند کاری و رسیدگی به شکایات در حوزه وظایف مربوط به قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران (که شامل دیوان عالی کشور، سازمان بازرسی کل کشور، دیوان عدالت اداری، دادستان کل کشور، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، سازمان قضایی نیروهای مسلح، سازمان پزشکی قانونی و سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور می‌باشد) و وزارت دادگستری و ستاد اجرایی فرمان امام و ...
کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی مجلس شورای اسلامی دارای یک کمیته دائمی در «حوزه رسیدگی به طرز کار مجلس (و امور ویژه) و شکایات مربوط به آن» به شرح ذیل می‌باشد:[۵][۱۵]
- کمیته مجلس و امور ویژه: برای بررسی روند کاری و رسیدگی به شکایات در حوزه وظایف مجلس و نمایندگان آن، کمیسیون‌ها و شعب آن، دیوان محاسبات کشور، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و ... . این کمیته همچنین موارد خاص (گزارش‌های وزارت اطلاعات و یا مربوط به امنیت ملی کشور و سایر موارد طبقه‌بندی شده) را نیز بررسی می‌کند.
اعضا[ویرایش]
اعضای اصلی کمیسیون اصل نود قانون اساسی مجلس شورای اسلامی در سال سوم مجلس یازدهم عبارتند از:[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]
| ردیف | نام و نام خانوادگی | سمت |
| ۱ | نصرالله پژمان‌فر | رئیس |
| ۲ | سید محمود نبویان | نایب رئیس اول |
| ۳ | حسن شجاعی علی‌آبادی | نایب رئیس دوم |
| ۴ | علی خضریان | سخنگو |
| ۵ | الهام آزاد | دبیر اول |
| ۶ | سید ناصر حسینی‌پور | دبیر دوم |
| ۷ | سید مصطفی آقا میرسلیم | عضو |
| ۸ | سید نظام الدین موسوی | عضو |
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ "مرکز پژوهشها - قانون آیین نامه داخلى مجلس شوراى اسلامى". Archived from the original on 4 April 2022. Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "جزئیات طرح اصلاح نحوه انتخاب رئیس کمیسیون اصل 90 توسط اعضا - خبرگزاری فارس". Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "تفاوتهای کمیسیون اصل 90 با سایر کمیسیون ها چیست؟ - خبرگزاری خانه ملت". Archived from the original on 14 April 2022. Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "اسامی روسای کمیسیون اصل ۹۰ تاکنون - پانا". Retrieved 13 April 2022.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ ۵٫۶ "وظایف و اختیارات کمیسیون اصل ۹۰ چیست؟ - تابناک". Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "کمیسیون اصل ۹۰ - ویکی فقه". Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "کمیسیون اصل ۹۰، چندان فعالیت موثر و چشم‌گیری نداشته است - ایسنا". Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "کمیسیون اصل 90 - دانشنامه پژوهه". Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "Islamic Parliament of Iran - Constitution" (به انگلیسی). Archived from the original on 27 اكتبر 2016. Retrieved 13 April 2022.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "آشنایی با کمیسون‌های مجلس". Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "اصل نود قانون اساسی آخرین راه دادخواهی از قوای سه گانه، قوه مجریه و قضاییه در ایران". Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "مرکز پژوهشها - درباره مجلس". Archived from the original on 14 April 2022. Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "از تصمیمات اداری قوه قضائیه می‌توان در کمیسیون اصل ۹۰ شکایت کرد - ایسنا". Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "اعضای نهایی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس مشخص شدند - ایرنا". Retrieved 13 April 2022.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ ۱۵٫۳ ۱۵٫۴ ۱۵٫۵ "کمیسیون اصل نود مجلس - پرسمان". Archived from the original on 14 July 2022. Retrieved 13 April 2022.
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ "آشنایی با کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران - همشهری آنلاین". Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "مرکز پژوهشها - اصل نودم قانون اساسی مجلس". Archived from the original on 14 April 2022. Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "کمیسیون اصل نود قانون اساسی - سال دوم". Archived from the original on 14 April 2022. Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "هیئت رییسه کمیسیون اصل نود انتخاب شدند - ایسنا". Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "اعضای هیأت‌رئیسه کمیسیون اصل 90 مشخص شدند - خبرگزاری فارس". Retrieved 13 April 2022.
- ↑ "اعضای هیات رئیسه کمیسیون اصل نود مجلس انتخاب شدند - خبرگزاری خانه ملت". Retrieved 13 April 2022.[پیوند مرده]