کریم شیرهای
کریم | |
---|---|
زادهٔ | اصفهان |
محل زندگی | اصفهان، تهران |
دیگر نامها | کریمپشه، نایبکریم |
پیشه | دلقک دربار، نایب نقارهخانه |
کارهای برجسته | بقالبازی |
عنوان | دوشابالملک |
کریم شیرهای با لقب دوشابالملک، دلقک دربار ناصری بود.[۱] شهرت و پایگاه مردمی کریم به حدی بود که در فرهنگنامههای عامه و لغتنامههای فارسی، ضربالمثل «خر کریم را نعل کردن» را میتوان یافت. ناصرالدینشاه لقب دوشابالملک را ضمن اجرای نمایشنامهٔ "بقال در حضور" بهعلت مهارت کریم در مسخره کردن صاحبان لقب و عنوان به او داد.[۱]
کریم شیرهای مردی اصفهانی بلندقد و لاغر اندامی بود که لباسهای عجیب و رنگارنگ میپوشید و بر خری کوچک با دست و پایی کوتاه سوار میشد. او ابتدا از مقلّدهای گروه معیرالممالک بود و خود بعدها گروهی تشکیل داد و در بقالبازی تخصص یافت. به قدر کفایت سواد خواندن و نوشتن داشت، نماز میخواند و به پرورش گلهای نرگس در خانهاش سرگرم میشد. در عیدها، بهویژه نوروز، گلدانهای خود را برای بزرگان و درباریان میفرستاد و از آنان عیدی میگرفت. «وای به حال وزیر یا حاکمی که به موقع حق و حساب کریم را نمیفرستاد، و به اصطلاح خرِ کریم را نعل نمیکرد.»[۱]
زندگی و پیشهوری[ویرایش]
کریم احتمالاً بین سنین ۱۸ و ۲۰ وارد تهران شدهاست. او در اصفهان زندگی میکردهاست و همه او را با نام کریم پشه میشناختند (به خاطر نیش و کنایههایش).[۲]او از رعایت ادب به شاه و مقربان درگاه و شاهزادگان معاف بود و اجازه داشت هر موقع، در هر کجا، نسبت به هر کس، هرچه دلش میخواهد بگوید.[۲] در زمان خفقان سیاسی ناصرالدین شاه، کریم شیرهای با ایهام و کنایه و با شدیدترین عبارات و الفاظ طنزآمیز از سفرهای شاه قاجار - که در آن زمان هزینههای زیادی را در پی داشت - انتقاد میکرد و باعث شادی شاهزادگان و درباریان و شخص شاه میشد. محبوبیتش نزد شاه باعث شد که زمانی که وی درگذشت سه روز عزای عمومی اعلام شود.[۳]
یکی از متنهای به جای مانده از بقالبازی، تئاتر کریم شیرهای است که نسخهای از آن در کتابخانه ملی تبریز موجوداست. کریم شیرهای انتقادهای بسیار تندی از شاه و درباریان میکرد از جمله، لقبهای درباریان را بهشدت و با کلمات زشت مسخره میکرد.[۴]
نگارخانه[ویرایش]
-
کریم شیرهای (سمت چپ) و عباسگُنده، در نمایش بقال بازی، ۱۲۸۰
-
گروه سرگرمی کریم شیرهای (نشسته مرکز).
-
کریمشیرهای در حال کشیدن قلیان، با قبایی سفید نشسته بر گلیم. سمت راست، سماوری همراه قوری روی آن و سینی با چهار استکان نعلبکی و قندانی پایهدار؛ و سمت چپ منقلی دیده میشود.
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ اصلانی (همدان)، محمدرضا (۱۳۸۵). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز. تهران: کاروان. ص. ۱۱۶. شابک ۹۶۴۸۴۹۷۲۸۱.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ کتاب کریم شیرهای دلقک مشهور دربار ناصرالدین شاه، حسین نوربخش، انتشارات کتابخانهٔ سنایی، ۲۵۳۷ شاهنشاهی
- ↑ «کریم شیرهای؛ دلقک مشهور ناصرالدین شاه». جام جم. دریافتشده در ۲۰۱۷-۱۰-۰۹برگرفته از کتاب هزار دستان نوشته اسکندر دلدم[پیوند مرده]
- ↑ http://www.iran-newspaper.com/Newspaper/BlockPrint/149224