دال قهوه‌ای

دال قهوه‌ای محدودهٔ زمانی: پلیستوسن تا روزگار کنونی PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
وضعیت حفاظت
کمترین نگرانی  (IUCN 3.1)
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	پرندگان
راسته:	بازسانان
تیره:	بازان
سرده:	Gyps
گونه:	G. fulvus
نام دوبخشی
Gyps fulvus (هابلیتز، ۱۷۸۳)
زیرگونه‌ها
G. f. fulvus (هابلیتز، ۱۷۸۳) G. f. fulvescens (هیوم، ۱۸۶۹)
گستره زیستگاه دال قهوه‌ای در جهان (رنگ سبز)
مترادف
Vultur fulvus (هابلیتز، ۱۷۸۳)

دال قهوه‌ای، دال معمولی، دال یا کرکس گریفون (نام علمی: Gyps fulvus)، گونه‌ای کرکس از سرده دال و خانوادهٔ بازان است. این پرنده یکی از رایج‌ترین گونه‌های کرکس‌های جهان قدیم است که در گستره وسیعی از اوراسیا و نیز بخش‌هایی از آفریقا زیست می‌کند.

گونه دال قهوه‌ای دارای دو زیرگونه است که زیرگونه شاخص (G. f. fulvus) در شبه‌جزیره ایبری، شرق بالکان، شمال آفریقا، شاخ آفریقا، باختر آسیا و آسیای مرکزی زیست می‌کند. زیرگونه دیگر (G. f. fulvescens) دارای پراکندگی کمتری است و در جنوب آسیا و کشورهای هند، پاکستان و افغانستان سکونت دارد.

ویژگی‌ها

طول بدن دال قهوه‌ای بین ۹۵ تا ۱۱۰ سانتی‌متر و طول بین دو بال آن بین ۲٫۴ تا ۲٫۸ متر است. دال وزنی بین ۶ تا ۱۱ کیلوگرم دارد و از نظر الگوهای بدن در حالت پرواز با دیگر کرکس‌ها تفاوت دارد، بدین ترتیب که بال‌هایی پهن و بسیار دراز با شاه‌پرهای نخستین گسترده دارد که انتهای گرد بال را تشکیل می‌دهند. دم این پرنده چهارگوش، تیره و کوتاه است.

سطح زیرین بال‌ها از زیر بغل تا خم بال نوارهای عرضی کمرنگ دارد و سر کوچک دال به‌طور کامل به داخل شنل فرورفته‌است. پروبال خاکی رنگ این پرنده با شاه‌پرهای تیره بال و دمش تضاد خاصی دارد. منقار دال زرد و بنِ نیم‌نوک بالایی در پیرامون سوراخ بینی سیاه است.

سر و بدن دال قهوه‌ای پوشیده از کرک‌پرهای سفید است و رنگ شنل در پرنده بالغ نخودی رنگ و در پرنده نابالغ قهوه‌ای رنگ می‌باشد. پرندهٔ نابالغ شبیه به پرندهٔ بالغ است ولی رنگ کلی بدن آن قهوه‌ای تیره‌تر است. همچنین منقار خاکستری و شنل اطراف گردن به رنگ قهوه‌ای کمرنگ دیده می‌شود.

رفتار

دال قهوه‌ای در مناطق مرتفع و کوهستانی، دره‌های باز، استپ‌ها و بیابان‌های خشک زیست می‌کند. این جانور کمابیش اجتماعی بوده و در زمان تغذیه از لاشه‌ها به‌طور دسته‌جمعی دیده می‌شود. پروازی پرتحرک با بال‌زدن‌های قوی و آرام دارد. با بال‌هایی باز و بالاتر از سطح بدن بال بازروی می‌کند و هنگام پرواز گردن بلندش را به‌طور کامل به داخل شنل گردنی سفیدش فرو می‌برد. دال به صورت دسته‌جمعی در غارها یا روی تخته‌سنگ‌های نقاط مرتفع تولیدمثل می‌کند.

در ایران

دال قهوه‌ای پرشمارترین کرکس ایران است که به صورت پراکنده در رشته‌کوه‌های مهم کشور از آذربایجان در شمال غرب تا رشته‌کوه‌های البرز، ارتفاعات خراسان، رشته‌کوه‌های زاگرس، بلندی‌های کرمان و کوه‌های مکران تا مرزهای پاکستان زیست می‌کند. امروزه تعداد قابل توجهی از این پرنده را می‌توان در پارک ملی سرخه‌حصار در شرق تهران، پارک ملی تنگ صیاد در استان چهارمحال و بختیاری، پارک ملی کویر، پارک ملی بختگان در استان فارس و پارک ملی گلستان یافت.