کالیبراسیون
 | برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
واسنجی[۱] یا کالیبراسیون (به انگلیسی: Calibration) مطابقت با استاندارد را تعیین می‌کند. کالیبراسیون اندازه‌گیری و تعیین صحت وسیله اندازه‌گیری در مطابقت با مرجع تأیید شده می‌باشد.
هدف کالیبراسیون ایجاد نظامی مؤثر به منظور کنترل صحت و دقت پارامترهای مترولوژیک دستگاه‌های آزمون و وسایل اندازه‌گیری و کلیه تجهیزاتی است که عملکرد آنها بر کیفیت فرایند تأثیرگذار می‌باشد. این کار به منظور اطمینان از تطابق اندازه‌گیری‌های انجام شده با استانداردهای جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تعریف دقیق کالیبراسیون در استاندارد ملی ایران به شماره ۴۷۲۳ آمده‌است. کالیبراسیون اجازه می‌دهد که میزان تصحیح لازم را نسبت به نشاندهی تعیین کنیم. با کالیبراسیون ممکن است خواص اندازه‌شناختی دیگری نظیر اثر کمیت‌های تأثیرگذار نیز تعیین شود. در واقع کالیبراسیون ویژگی‌های کارآمدی دستگاه یا مواد مرجع را به وسیلهٔ انجام مقایسه‌های مستقیم مشخص می‌کند کدام دستگاه‌ها باید کالیبره بشوند. هر وسیله‌ای که برای اندازه‌گیری به کار می‌رود و در روش‌های اجرایی به استفاده از آن اشاره شده‌است، نیاز به تعیین صحت و دقت یا کالیبراسیون دارد.
دستگاه‌های اندازه‌گیری باید به‌طور دوره‌ای کالیبره شوند. گذر زمان و حادثه‌های پیش‌بینی‌ناپذیر، باعث می‌شوند تا قابلیت ردیابی نتایج آنها تا استانداردها زیر سؤال رفته و نیازمند تأیید مجدد باشند. برای تجهیزات کالیبره شده گواهی کالیبراسیون صادر شده و ضمیمه دستگاه می‌گردد. کالیبره کردن تمام تجهیزات لازم نیست. برخی از آنها ممکن است صرفاً به عنوان نشانگر به کار بروند. انواع دیگر تجهیزات ممکن است به عنوان ابزار تشخیص و آشکارسازی به کار بروند. هر گاه وسیله‌ای برای تعیین قابلیت پذیرش محصول یا عوامل مؤثر در فرایند آزمون مورد استفاده قرار نگیرد کالیبراسیون آن ضرورتی ندارد.
دستگاه‌هایی که به کالیبراسیون نیاز دارند[ویرایش]
دستگاه‌های مختلفی در صنایع و علوم به کالیبراسیون نیاز دارند تا دقت و صحت خروجی آنها تضمین شود. در زیر به برخی از این دستگاه‌ها اشاره می‌شود:
۱. آشکارسازهای گاز[ویرایش]
آشکارسازهای گاز یا گازسنج‌ها برای حفظ دقت و صحت عملکرد خود به کالیبراسیون گازسنج دوره‌ای نیاز دارند. در فرآیند کالیبراسیون، دستگاه با استفاده از گازهای مرجع یا استاندارد تنظیم می‌شود تا به عنوان نقطه‌ی مرجع عمل کند. این کار باعث می‌شود تا خروجی صحیح و دقیقی توسط آشکارساز گاز در حضور گازهای مورد نظر حاصل شود. کالیبراسیون معمولاً توسط تکنسین‌های متخصص انجام می‌شود. در این فرآیند، دستگاه را در معرض گاز کالیبراسیون مرجع قرار می‌دهند و قرائتی که توسط دستگاه در حین عمل کالیبراسیون ایجاد می‌شود، به عنوان نقطه مرجعی برای قرائت‌های بعدی استفاده می‌شود.
۲. دستگاه‌های اندازه‌گیری فیزیکی[ویرایش]
دستگاه‌های اندازه‌گیری فیزیکی مانند ترمومترها، فشارسنج‌ها، pHمترها، رطوبت‌سنج‌ها و دستگاه‌های مشابه نیز نیاز به کالیبراسیون دارند. این دستگاه‌ها معمولاً بر اساس استانداردهای معین و با استفاده از نقاط مرجع یا استاندارد تنظیم و کالیبره می‌شوند تا دقت و صحت خروجی آنها تضمین شود.
۳. وزن‌ها و ترازوها[ویرایش]
وزن‌ها و ترازوها نیز به دستگاه‌های کالیبراسیون نیاز دارند. برای اطمینان از دقت و صحت اندازه‌گیری وزن، ترازوها باید کالیبره و تنظیم شوند. این کار معمولاً توسط تکنسین‌های متخصص و با استفاده از استانداردهای وزن مشخص انجام می‌شود.
۴. اسپکتروفتومترها[ویرایش]
اسپکتروفتومترها دستگاه‌هایی هستند که برای اندازه‌گیری طیف نوری و تابعاد مواد استفاده می‌شوند. برای حفظ دقت و صحت اندازه‌گیری، اسپکتروفتومترها به کالیبراسیون نیاز دارند. در این فرآیند، اسپکتروفتومتر با استفاده از نمونه‌های استاندارد یا مرجع تنظیم می‌شود تا دقت و صحت خروجی طیف نوری آن تضمین شود.
۵. دستگاه‌های اندازه‌گیری الکتریکی[ویرایش]
دستگاه‌های اندازه‌گیری الکتریکی مانند اهم‌سنج‌ها، ولتاژ‌سنج‌ها، آمپرمترها و فرکانس‌سنج‌ها نیز به کالیبراسیون نیاز دارند. در اینجا نیز استفاده از نقاط مرجع یا استاندارد برای تنظیم دستگاه و اطمینان از دقت و صحت اندازه‌گیری الکتریکی بسیار مهم است.
این فقط چند مثال از دستگاه‌هایی است که به کالیبراسیون نیاز دارند. در واقع، هر دستگاهی که برای اندازه‌گیری، تنظیم یا تعیین خواص فیزیکی یا شیمیایی مواد استفاده می‌شود، ممکن است به کالیبراسیون نیاز داشته باشد تا دقت و صحت خروجی آن تضمین شود.
کاربردهای واسنجی[ویرایش]
- اطمینان از قرائت‌هایی که از دستگاه صورت می‌گیرد
- تعیین درستی مقادیر خوانده شده از دستگاه
- استقرار قابلیت ردیابی دستگاه به استانداردهای مرجع
هدف نهایی کالیبراسیون برقراری قابلیت ردیابی عنوان شده است. مهم‌ترین ویژگی که یک اندازه‌گیری باید داشته باشد وجود قابلیت ردیابی نتایج آن تا استانداردهای ملی و سپس بین‌المللی می‌باشد.
وقتی سطح اطمینان و عدم قطعیت کلیه اندازه‌گیری‌ها بیان بشود درستی و دقت نتایج اندازه‌گیری تضمین می‌گردد. قابلیت ردیابی قابلیت ارتباط دادن مقدار یک استاندارد یا نتیجه یک اندازه‌گیری با مرجع‌های ملی یا بین‌المللی از طریق زنجیره پیوسته مقایسه‌ها که همگی عدم قطعیتی معین دارند، است. کالیبراسیون تنها راه برقراری قابلیت ردیابی می‌باشد. استقرار قابلیت ردیابی نتایج اندازه‌گیری (در کالیبراسیون) به وسیله تعیین نام دستگاه مرجع کالیبراسیون و عدم قطعیت آن محاسبه اعلام عدم قطعیت اندازه‌گیری برای نتایج کالیبراسیون و نیز بیان شرایط محیطی اثرگذار بر نتیجه اندازه‌گیری قابلیت ردیابی نتایج کالیبراسیون استقرار می‌یابد.
در صنعت عکاسی و چاپ[ویرایش]
۱- تنظیم رنگ و کالیبره کردن مانیتور و کالیبراسیون لپ تاپ به منظور بازتولید رنگ‌های صحیح و واقعی بخشی کوچک از مزایای کالیبراسیون است.
۲- کالیبره کردن پرینتر یا همان ساخت پروفایل icc به منظور یکسان‌سازی رنگ در مبدا و مقصد.
منابع[ویرایش]
- ↑ واسنجی از واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی به جای calibration در انگلیسی است. «فرهنگ واژه‌های مصوّب فرهنگستان: ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۵، بخش لاتین». فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ص. ۳۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۴ فروردین ۱۳۹۱.
- کتاب مبانی مترولوژی (ابعاد، جرم، فشار، نیرو، دما، الکتریک و عدم قطعیت اندازه‌گیری)/ جی.ام.اس. سیلوا؛ جواد آذرپرا، به همت شرکت سنجشگران نیرو انرژی (سنا)؛ISBN 978-964-410-235-6