پل قدیم دزفول

پل ساسانی
نمای جنوبی پل ساسانی دزفول در طلوع زیبای خورشید یک روز بارانی
نام	پل ساسانی
کشور	ایران
استان	خوزستان
شهرستان	دزفول
بخش	مرکزی
اطلاعات اثر
نام محلی	پُولِ کونَه
نام‌های دیگر	پل قدیم
نوع بنا	سنگی با روکش آجری
سال‌های مرمت	صفویه و پهلوی یکم
کاربری	پل
کاربری کنونی	پل عابر پیاده
دیرینگی	بیش از ۱۷ قرن
دورهٔ ساخت اثر	باقریان
بانی اثر	مهرتاش اول
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۸۴
تاریخ ثبت ملی	۱۵ دی ۱۳۱۰
اطلاعات بازدید
امکان بازدید	بله
پل ساسانی روی نقشه ایران ۳۲٫۲۲۵۳°شمالی ۴۸٫۲۳۲۶°شرقی / 32.2253; 48.2326

پل قدیم
ضلع شرقی پل قدیم دزفول در غروب زیبای خورشید
مختصات	۴۸٫۳۹۱۱۸۹°شمالی ۳۲٫۳۸۰۵۱°شرقی / 48.391189; 32.38051
گذرنده‌ها	عابرین پیاده، دوچرخه سوارها
مکان	دزفول، روی رود دز
آغاز	۲۵۵ میلادی
پایان	۲۶۰ میلادی
نام رسمی	پل قدیم (ساسانی)
وضعیت میراث	ثبت آثار ملی با شماره ۸۴
ویژگی‌ها
مواد	سنگ، روکش آجری، ملات سنگ ساروج
درازای کل	۳۸۵٫۵ متر
پهنا	۹٫۵ متر
بلندی	۱۵ متر
شمار دهنه‌ها	۲۶ دهنه بزرگ و کوچک آجری، ۳ دهنه فلزی از جنس بتن آرمه
پیشینه
گشایش	۲۶۰ میلادی
مکان

پل قدیم دزفول یا دژپل مهم‌ترین اثر تاریخی دزفول است. این پل که دو منطقه شرقی و غربی دزفول را به هم وصل می‌سازد، در حقیقت یکی از راه‌های رابط منطقه جندی شاپور و سرزمین بین‌النهرین بوده، که به دستور مهرتاشینوس اول پس از پیروزی بر امپراتوری بیزانس در نبرد ادسا ساخته شده است.

تاریخچه

این پل در سال ۲۶۰ میلادی (در حدود ۱۷۵۰ سال پیش) به دستور شاپور اول ساسانی و احتمالا بدست ده‌ها هزار اسیر رومی بر روی رود دز ساخته شد. برای حفاظت از پل قلعه‌ای نیز بنا شد که در محل قدیمی آن محله‌ای به همین نام (قلعه) وجود دارد.

این پل دارای ۱۴ دهانه است و آب رودخانه دز از زیر آن عبور می‌کند، پل قدیم دزفول از سنگ ساروج و آهک بنا شده و در دوران حکومت عضدالدوله دیلمی، صفویان و پهلوی باز سازی شده‌است اما پایه‌های پل حکایت از دوران ساسانی دارد.

ساختار تاریخی

این پل برروی رودخانه دز واقع شده و ساختمان فعلی آن در دوران صفویه بر روی ساختمان قبلی بنا شده‌است. ساختمان این پل متشکل از بافت معماری متعلق به سه دوره تاریخی است. بخش‌هایی از پایه‌های پل مربوط به دوره ساسانی و بخش طاقدیسی پل مربوط به دوره صفویه و از نمونه‌های طاقهای دوره اسلامی است و سرانجام بخش عرشه پل که از مصالح جدیدی همچون سیمان و فلز ساخته شده‌است مربوط به دوره رضا شاه پهلوی است. پس از احداث سد دز،در بالا دست و همچین سد علی کله فشار آب رودخانه بر این پل بسیار کاهش یافت.

نقل قول‌های مشهور

جرج کرزن در مورد پل قدیم دزفول می‌نویسد:

در حدود غربی خاک بختیاری و حوزه نهایی آب دز، شهر جالب توجه دزفول واقع گردیده‌است (دزفول- دزپل). این نام به واسطه پل باشکوه مجاور آنست که بدون شک بدوره ساسانیان متعلق است. قسمت زیرین این پل از سنگ است و قسمت فوقانی که آجری است ظاهراً قدیمی تر می‌نماید، ۴۳۰ یارد طول و بیست و دو طاق به شکل و اندازه مختلف دارد.

حاج نجم الملک در کتاب سفرنامه خوزستان دربارهٔ پل قدیم دزفول در سال ۱۲۹۹ چنین می‌نویسد:

پلی عظیم بر روی دز از قدیم زده‌اند که از آثار غریبه است. فی الجمله تعمیری لازم دارد، طول این پل سیصد و شصت ذرع است. دو دامنه دارد به طول سی ذرع و عرض هفت ذرع و ارتفاع دوازده ذرع عدد چشمه‌ها بیست عدد و عرض چشمه‌ها بعضی پنج و بعضی نه ذرع است.

عبور و تردد خودروها بر روی پل

پل قدیم دزفول از معدود پل‌هایی در دنیاست که با داشتن بیش از هفده قرن، عبور و مرور خودروها بر روی آن انجام می‌شده‌است. این ترددها موجب تخریب و سست کردن پایه‌ها و نابود شدن پل به صورت تدریجی می‌انجامید که بالاخره در سال‌های ۸۸، ۸۹ ه‍.ش این موضوع جدی گرفته شد و تردد خودروها به کلی از روی این پل باستانی متوقف شد و هم‌اکنون گذر با پای پیاده از روی آن ممکن است.

نگارخانه

<gallery widths="140" heights="120" mode="packed"> پرونده:Mohammad reza 100 R 1944 (2).jpg|تصویر پل قدیم دزفول پشت اسکناس صد ریالی پهلوی پرونده:Old Bridge of Dezful.jpg|نقاشی پل قدیم دزفول، توسط جهانگردی غربی، چاپ شده در کتابی به سال ۱۸۷۰ پرونده:Poleghadim-dezful.jpg|پل قدیم دزفول در ۱۲۰ سال پیش

جستارهای وابسته

• دزفول
• دز
• آسیاب‌های آبی دزفول

منابع

• دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، ص. ۵۹۷
• سبط الشیخ، ضیا الدین (۱۳۷۳)، زندگی‌نامه استاد الفقها شیخ انصاری، دبیرخانه کنگره بزرگداشت دویستمین سالگرد میلاد شیخ اعظم انصاری، ص. ۸۳