ویکی‌پدیا:آوانویسی فارسی
 | این رهنمود بخشی از شیوه‌نامهٔ ویکی‌پدیای فارسی است. مفاد و توصیه‌های این صفحه، نمایانگر آن دسته از استانداردهای مقاله‌نویسی/ویرایش است که بسیاری از ویراستاران، با اصول بنیادیِ آن‌ها موافقند. با این که پیروی از مفاد این صفحه توصیه می‌شود، اما این مفاد جزو سیاست‌ها نیستند. در ویرایش و به‌روزرسانی این صفحه جسور باشید، ولی لطفاً پیش از انجام تغییرات عمده از صفحهٔ بحث برای مطرح کردن آن تغییرات و نظرخواهی دربارهٔ آن‌ها استفاده کنید. |
از آنجا که آوانویسی دقیق کلمات در بعضی موارد می‌تواند منجر به برتری‌دادن لهجه‌ای بر لهجهٔ دیگر شود، در ویکی‌پدیای فارسی شیوهٔ دیگری از آوانویسی به کار می‌رود که به کمک آن کلمه‌های فارسی آوانویسی می‌شوند. در این آوانویسی به‌عمد به تقابل اختلافات سیستماتیک میان لهجه‌ها پرداخته نشده‌است تا هرکس بنا به لهجهٔ خود کلمه را تلفظ کند. این شیوهٔ آوانویسی بیشتر برای ابهام‌زدایی و جلوگیری از غلط‌خوانی کاربرد دارد. برای مواردی که تلفظ دقیق کلمه خصوصاً نامی خارجی مطلوب است استفاده از شیوهٔ آی‌پ‌اِی پیشنهاد می‌شود.
حروف صدادار و حرکات
- /ـَ/ مانند حرکت پ در کلمهٔ پرواز /پَرْوازْ/
- /ـِ/ مانند حرکت د در کلمهٔ دل /دِلْ/
- /ـُ/ مانند حرکت گ در کلمهٔ گراز /گُرازْ/
- /ؤ/ مانند صدای هجای نخست در کلمهٔ روشن /رؤشَنْ/
- در بعضی لهجه‌ها aw و در بعضی لهجه‌ها ow تلفظ می‌شود.
- توجه کنید که این نشانه دلالت بر صدایی جز آنچه در رسم‌الخط عادی فارسی دارد، می‌کند.
- اگر ؤ در آخر کلمه بیاید علاوه بر اصوات فوق می‌تواند در بعضی لهجه‌ها o هم تلفظ شود. مثال: تو (/تؤ/ و خسرو /خسرؤ/
- هنگام ترکیب با پسوند واو پایان این کلمه‌های می‌تواند صدای /و/ یا /ـُ/ بگیرد. توئی یا توی
- /آ/ مانند حرکت هجای نخست کلمهٔ آغاز /آغازْ/. از این نشانه فقط در ابتدای کلمه یا بخشی از کلمه که با مکثی (در واقعی تلفظ همزه) بعد بخش پیشین خوانده می‌شود به کار می‌رود. مثالی برای حالت دوم کلمهٔ به‌آفرید است که برای گنجیدن در وزن شاهنامه به صورت /بِهْ‌آفریٓد/ خوانده می‌شود و نه /بِهافریٓد/
- /ا/ مانند حرکت ک در کلمهٔ کار /کار/. از این نشانه در آغاز کلمه استفاده نمی‌شود.
- /یٓ/ مانند حرکت پ در کلمهٔ پیر /پیٓرْ/
- /وٓ/ مانند حرکت گ در کلمهٔ گور /گوٓرْ/
- /ه/(بدون هیچ علامتی روی آن) مثل حرکت م در کلمهٔ نامه /نامه/
- این صدای ه ناملفوظ است که در بعضی لهجه‌ها /ـَ/ و در بعضی لهجه‌ها /ـِ/ تلفظ می‌شود. ه ناملفوظ هنگام جمع و اتصال به ی مصدری تبدیل به گ (صورت اصیل و کهن‌تر خود) می‌شود. مثال: پرندگان /پَرَنْده‌گانْ/ که در بعضی لهجه‌ها /پرندِگان/ و در بعضی لهجه‌ها /پرندَگان/
سکون
/ـْ/ در واقع عدم حرکت را می‌رساند. مانند حرکت ف یا ت در کلمهٔ رفت /رَفْتْ/
حروف بی‌صدا
همان حروف بی‌صدای الفبای فارسی‌است:
/ب/، /پ/، /ت/، /ث/، /ج/، /چ/، /ح/، /خ/، /د/، /ذ/، /ر/، /ز/، /ژ/، /س/،
/ش/، /ص/، /ض/، /ط/، /ظ/، /ع/، /غ/، /ف/، /ق/، /ک/، /گ/، /ل/، /م/، /ن/، /و/، /ه/، /ی/.
- ممکن است بعضی حروف در لهجه‌ها یکسان تلفظ شوند ولی در سایر لهجه‌ها چنین نباشد.
مثلاً در بعضی لهجه‌ها میان تلفظ غ و ق تمایز می‌گذارند.
- /و/ در بعضی لهجه‌ها w تلفظ می‌شود و در بعضی لهجه‌ها V.
واو معدوله
واو معدوله به صورت /(و)/ نشان داده می‌شود. اگر پس از آن حرفی بی‌صدا باشد حرکت خ بنا به لهجه می‌تواند /ـَ/ یا /ـُ/ باشد یا تلفظی غریب که در آن به نوعی تلفظ /و/ هم می‌گنجد باشد. مثال: خود /خ(و)د/ که مثلاً در لهجهٔ تهرانی /خُد/ خوانده می‌شود.
نکات
واو و یای مجهول
بین واو معلوم و مجهول و نیز بین یای معلوم و مجهول تمایزی قائل نمی‌شویم.
حرکت حرف پیش از یای ساکن
اگر حرف پیش از /یْ/ علامتی نداشته باشد یعنی در بعضی لهجه‌ها صدای /ـَ/ دارد و در بعضی لهجه‌ها صدای /ـِ/. مثال: /کیْوانْ/. که در بعضی لهجه‌ها /کَیْوانْ/ و در بعضی لهجه /کِیْوانْ/ تلفظ می‌شود.
سایر نکات
در آوانویسی کامل حرکت تمام صامتها باید مشخص باشد. در همهٔ موارد ضرورت ندارد که کلمه به طور کامل آوانویسی شود. (جز موارد استثنای /یْ/ و /ه/ که ممکن است باعث سو قرائت شود).
چند مثال از آوانویسی ناقص برای جلوگیری از غلط‌خوانی
- «ز نیرو بود مرد را راستی» /ز نیٓروٓ بوَد مرد را راستیٓ/
- گرسیوز /گرْسیٓوَزْ/ برادر نابکار اَفْراسیاب بود.
- کیخسرو /کیْخُسْرؤ/ فرزند سیاوش از شاهان آرمانی است.
- «او از نداشتن کُلَهْ بر کله‌اش /کَلّه‌اَش/) گله کرد.»
مشاهدهٔ نشانه‌ها
اگر قلمتان به‌روز نباشد ممکن است در دیدن بعضی از این نشانه‌ها دچار مشکل شده و به جای بعضی نویسه‌ها یک مربع مشاهده کنید. همچنین ممکن است /وٓ/ یا /یٓ/ را به صورت علامتی دیگر (جز ~) برفراز نویسه‌ها مشاهده کنید. در تمام این موارد استفاده از نسخهٔ درست قلم مشکل را رفع می‌کند.
واردکردن نشانه‌ها
نویسه‌های ویژه
تمام نشانه‌های به‌کاررفته در این قرارداد را می‌توان به کمک صفحه‌کلید استاندارد فارسی وارد کرد. موردی که می‌تواند برای تازه‌کاران غریب جلوه کند گذاشتن نشانهٔ مد بر روی دو حرف و و ی است. در صفحه‌کلید استاندارد، با فشردن shift+x پس از هر نویسه می‌توان ~ را بر فراز آن نویسه افزود.
الگوی آوانویسی
برای آوانویسی کلمه از {{آوانویسی}} به صورت زیر استفاده می‌شود:
{{آوانویسی|دروٓدْ}}
که نتیجه می‌دهد:
/دروٓدْ/
دلیل آنکه از {{آوانویسی}} استفاده می‌شود و آوانویسی دستی صورت نمی‌گیرد این است که کاربران در صورت تمایل بتوانند، با دستکاری در CSS شخصی خود و تغییر ترجیحات، آوانویسی‌ها را به صورت دلخواه ،مثلاً با قلمی دیگر یا به رنگی دیگر، نشان دهند.