ویس و رامین
از شاهکارهای ادب فارسی، داستان عاشقانهٔ منظومی‌است در حدود ۹۰۰۰ بیت*[۱] در بحر هزج مسدس محذوف*[۲] یا مقصور*[۳] از فخرالدین اسعد گرگانی شاعر قرن پنجم. چنان که از شواهد و قراین بر می‌آید وی این اثر را از متنی پهلوی به شعر فارسی برگرداند*[۴] و در این ترجمه با آرایش کلام و به کاربردن صنایع لفظی و معنوی*[۵] شاهکاری عظیم خلق نمود.
محمد عوفی تذکره نویس بزرگ قرن هفتم هجری چنین گفته‌است: :«...و آنچه از غرر اوصاف و درر تشبیهات در آنجا ایراد کرده‌است مقوّمان ضمیر افاضل از تقویم آن عاجزند و جوهریان صنعت از تصریع معارضهٔ آن قاصر...» ∗
صاحب مجمل التواریخ و القصص وقوع داستان را در عهد شاپور پسر اردشیر بابکان می‌داند.∗ ولی مینورسکی خاورشناس ثابت کرده‌است که اصل داستان پارتی‌است.∗
ابوالفتح مظفر کسی بود که فخرالدین درخواست به نظم کشیدن اثر را کرد. از آنجا که اثر منثور اصلی پهلوی داشت بعضی از کلمه‌ها و ترکیب‌های پهلوی به شعر فخرالدین راه یافته‌است: چون دژخیم دژپسند و دژمان.∗
موضوع داستان
صادق هدایت در مقالهٔ «چند نکته از ویس و رامین»∗ اشاره می‌کند: «... آنچه ویس و رامین را از سایر رومان‌های عاشقانهٔ باستان ممتاز می‌سازد نخست موضوع کتاب است، زیرا بر خلاف پهلوانان داستان‌های عشقی قدیم که عموماً از افسانه و یا اشخاص تاریخی گرفته شده‌اند و داستانسرا کوشیده که از جزییات زندگی آنها به خواننده درس اخلاق و دلاوری و گذشت و غیره بیاموزد موضوع «ویس و رامین» بسیار گستاخانه انتخاب شده و گویا به همین علت پهلوانان آن خیالی است و با افسانه و تاریخ وفق نمی‌دهد»∗
به طور خیلی خیلی خلاصه موضوع داستان عشق متقابل شهوانی و افسار گسیختهٔ دختری به نام ویس و رامین، برادر شاه «موبد»، به همدیگر است. منتهی ویس در عقد شاه «موبد» است و سخت از این پیوند ناراضی‌است.
پانویس
- ^ در [۱] ۹۰۴۵ بیت؛ در چاپ بنیاد فرهنگ ایران ۹۰۳۸ بیت در چاپ م. مینوی ۸۹۰۵ بیت و در چاپ محجوب ۸۹۰۴ بیت.([۱] ص ۳۷۹)
- ^ مفاعلین مفاعیلن فعولن
- ^ مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل
- ^ مثلا: «ولیکن پهلوی باشد زبانش /// نداند هرکه برخواند بیانش»(برون آمدن سلطان از اصفهان و داستان گویندهٔ کتاب: بیت ۳۳) ([۱] ص ۳۷)
- ^ گرگانی خود گوید «کجااند آن حکیمان تا ببینند /// که اکنون چون سخن می‌آفرینند /// معانی را چون برگشادند /// برو وزن و قوافی چون نهادند.» (همان: بیتهای ۳۷ و ۳۸) ([۱] ص ۳۷)
- ^ [۲] ص۲۲۷
- ^ [۲] ص۲۲۶
- ^ خلاصه ویس و رامین به کوشش دکتر اسماعیل حاکمی
- ^ مینورسکی، ولادیمیر: «ویس و رامین: داستان عاشقانهٔ پارتی» ترجمهٔ مقرّبی، مصطفی ([۱] ص ۴۱۵)
- ^ هدایت، صادق: «چند نکته از ویس و رامین» ([۱] ص ۳۸۱)
- ^ همان ([۱] صص ۳۸۱ و ۳۸۲)
فهرست منابع و مآخذ
- گرگانی، فخرالدین اسعد: ویس و رامین با مقدمه و تصحیح و تحشیهٔ محمد روشن با دو گفتار از صادق هدایت و مینورسکی انتشارات صدای معاصر ۱۳۸۱ تهران. ISBN 964-6494-11-0
- صفا، ذبیح‌الله: تاریخ ادبیات ایران ج ۱ انتشارات ققنوس چاپ دوم ۱۳۸۱ تهران ISBN 964-311-013-3
- حاکمی، اسماعیل، خلاصه ویس و رامین [۶]