ناحیه جلال‌الدین رومی
ناحیهٔ جلال‌الدین بلخی | |
|---|---|
 | |
| مختصات: ۳۷°۳۵′ شمالی ۶۸°۴۰′ شرقی / ۳۷٫۵۸۳°شمالی ۶۸٫۶۶۷°شرقی | |
| استان | ختلان |
| سال‌شهرشدن | ۲۱ مارس ۱۹۳۳ |
| مساحت | |
| • کل | ۹۰۵۰۲ کیلومتر مربع (۳۴۹۴۳ مایل مربع) |
| جمعیت | ۱۶۰٬۰۰ |
| پیش‌شماره(های) تلفن | +۹۹۲ ۳۲۴۷ |
| زبان | تاجیکی و ازبکی |
| مذهب | حنفی |
| وبگاه | |
ناحیه (شهرستان) جلال‌الدین بلخی از ناحیه‌های اداری ولایت ختلان است که در جنوب تاجیکستان قرار دارد. مرکز این ناحیه، شهرک بلخ است که در ۳۲ کیلومتری شهر باختر و در دامنهٔ کوه و کنارهٔ رود قومسنگیر جای دارد. این شهرک تا شهر دوشنبه ۱۳۲ کیلومتر فاصله دارد.
جایگاه[ویرایش]
ناحیهٔ جلال‌الدین بلخی در وادی وادی وَخش جای دارد. از شمال با باختر و وخش، در شرق به فرخار، در غرب به جیلی‌کول و در جنوب به قومسنگیر و پنج از ناحیه‌های ولایت ختلان همسایه‌است.
ریشه‌شناسی نام[ویرایش]
نام پیشین و باستانی این ناحیه، هلاورد بوده‌است. هلاورد [Halāward] جای‌نام بلخی [υαλοοαρδ*] است، که از دو واژه در زبان ایرانی باستان ساخته شده‌است: -hadā* 'از' + -varta* 'سنگ' و معنی آن «ساخته شده از سنگ، یعنی شهر سنگی» است [۱]
در سال ۲۰۰۷ روشنفکران ختلانی به مسئولین ناحیهٔ کالخازآباد پیشنهاد داده بودند که نام تاریخی این سرزمین برای سوم‌بار احیا گردد و مرکز ناحیهٔ هلاورد نامیده شود.[۲] اما برخلاف چشمداشت آن‌ها، ناحیهٔ کالخازآباد در تاریخ ۱۹ ژوئیه ۲۰۰۷ با قرار مجلس ملی عالی جمهوری تاجیکستان ناحیهٔ جلال‌الدین رومی نامیده شد.[۳].
مردم[ویرایش]
مردم این ناحیه به زبان‌های تاجیکی و ازبکی سخن می‌گویند. بر پایهٔ آمار سال ۲۰۰۹ میلادی، ناحیهٔ جلال‌الدین رومی ۱۶۰٬۰۰ تن جمعیت داشت.[۴]
بخش‌بندی[ویرایش]
براساس قانون تقسیمات کشوری، ناحیهٔ جلال‌الدین رومی، ۲ شهرک و ۸ جماعت دارد.[۵]
| جماعت‌های ناحیهٔ جلال‌الدین رومی[۶] | |||||||||||
| جماعت | اهالی | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| عیسایف | ۲۰۴۹۱ | ||||||||||
| گلستان | ۱۰۲۰۵ | ||||||||||
| کلینین | ۱۲۳۷۷ | ||||||||||
| مدنیت | ۱۱۲۹۷ | ||||||||||
| نوآباد | ۱۴۴۴۶ | ||||||||||
| توگلن | ۲۰۴۹۱ | ||||||||||
| اوزون | ۱۶۴۲۸ | ||||||||||
| فرونزه | ۱۹۰۶۹ | ||||||||||
حکومت[ویرایش]
سرور ناحیهٔ جلال‌الدین رومی رئیس حکومت آن است که وی را رئیس جمهوری تاجیکستان تعیین می‌کند. نهاد قانون‌گذاری این ناحیه، مجلس نمایندگان خلق می‌باشد که آن را رای‌دهندگان این ناحیه برای ۵ سال انتخاب می‌کنند.
تاریخ[ویرایش]
این ناحیه در ۲۱ مارس سال ۱۹۳۳ میلادی در بخشی از ولایت قرغان‌تپه در جمهوری سوسیالیستی تاجیکستان شوروی تأسیس یافته‌است و نخست «ناحیهٔ وخش» نام داشت. راهنماها و جهان‌نامه‌های عربی‌زبان و پارسی‌زبان سدهٔ میانی، نام این ناحیه را هلاورد یاد کرده‌اند.
هلاورد در زمان سامانیان یکی از دو شهر کلان وخشان‌زمین بوده‌است. بنابر نوشته‌های حدود العالم من المشرق الی المغرب، «هلاورد قصبهٔ وخش است، شهری‌ست با کشت و برز و روستاهای بسیار و مردمانی تیرانداز و جنگی.»[۷]
بنابر یافته‌های باستان‌شناسی، شهر هلاورد در زمان کوشانیان پدید آمد[۸] و در سده‌های میانه مرکز وخشان‌زمین بوده‌است. این شهر در سال ۷۵۰ میلادی به دست عرب‌ها ویران شد[۹] و باستان‌شناسان خرابه‌های آن را در کرانهٔ غربی شهرک کالخازآباد یافتند که امروز آن را کافرقلعه می‌خوانند.[۱۰] سپس مرکز وخشان‌زمین، شهرک کوه‌کنده شد که در ۱۲ کیلومتری شمال غربی خرابه‌های کافرقلعه در کرانه‌های رود وخش جای داشت. در سده‌های میانی، این شهر نیز هلاورد نام داشت و خرابه‌های آن هم‌اکنون به نام «زالی‌زر» نزدیک ده اوزون در کنار رود وخش، ۱۲ کیلومتر دورتر از کالخازآباد و ۲۳ کیلومتر دورتر از قرغان‌تپه برجایند.[۱۱].
در تاریخ ۱۱ جولای ۱۹۵۴ کاگانویچ‌آباد رسماً شهرک اعلام شد و در ۳ جولای ۱۹۵۷ این شهرک به یاد آبادگران وادی وخش که از شمال تاجیکستان کوچانده شده و نخستین کالخازها را در وادی وخش تشکیل کرده‌بودند کالخازآباد نامیده شد و ناحیه نیز نامش کالخازآباد گردید. ۱۰ ژانویه ۱۹۹۱ این شهرک را به یاد سراج‌الدین عیسی یکی از آبادگران وادی وخش که ۲۸ سال رئیس این ناحیه بود، شهرک را به سراج‌الدین عیسی تغییر دادند.[۱۲] ناحیهٔ کالخازآباد در ۱۹ ژوئیه ۲۰۰۷ به قرار مجلس عالی ملی جمهوری تاجیکستان ناحیهٔ جلال‌الدین رومی نامیده شدُ هرچند که روشنفکران ختلانی از مسئولین ناحیه خواسته بودند که نام تاریخی هلاورد بر این ناحیه گذاشته شود.[۱۳].
پانویس[ویرایش]
- ↑ Лурье П.Б. Историко-лингвистический анализ согдийской топонимии / Диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук. Научный руководитель В.А. Лившиц. СПб., 2004. – 306 с. – саҳ. 200
- ↑ рӯзномаи «Бомдод», № 20 (115) аз 1 августи 2007, чопи вилояти Хатлон.
- ↑ «хабаргузории «Ховар»». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۲.
- ↑ «Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон. Минтақаҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон. 2010». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۱ ژوئن ۲۰۱۲.
- ↑ "Феҳристи ҷамоатҳо". UN Coordination, Tajikistan. Archived from the original on 16 July 2011. Retrieved 12 June 2012.
{{cite web}}: Unknown parameter|боздид=ignored (help) - ↑ «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۲.
- ↑ «Ҳудуд ул-олам мин ал-Машриқ илал-Мағриб» (соли 372 ҳиҷрии қамарӣ = ۹۸۲ милодӣ). (Вироиши доктор Манучеҳр Сутуда). – Теҳрон: Интишороти китобхонаи Таҳурӣ, 1362 ш. / 1983 м. – саҳ. 119
- ↑ Древности Таджикистана. Каталог выставки. — Душанбе: Дониш, 1985. — 343 с. , саҳ. 156
- ↑ Соловьев В. С. Работы на Кафыркале в Вахшской долине в 198۰ г. Археологические работы в Таджикистане вып. 20. —Душанбе, 1987. — с. 172—178. саҳ. 178
- ↑ Соловьев В. С. Работы на Кафыркале в Вахшской долине в 1980 г. Археологические работы в Таджикистане вып. 20. —Душанбе, 1987. — с. 172—178. саҳ. 167
- ↑ Беленицкий А. М. Отчет о работе Вахшского отряда в 1947 г. Труды Согдийско-Таджикской археологической экспедиции, т. 1. —М. —Л. , 1950. — с. 140—146. саҳ. 144; Литвинский В. А. Археологическое изучение Таджикистана советской наукой. — Сталинабад: Изд-во АН ТаджССР, 1954. — 81 с. саҳ. 38
- ↑ «Стратегия социально-экономического развития пгт им. Исоева Колхозабадского района». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ مه ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۰ مه ۲۰۰۷.
- ↑ «Умед Ҷайҳонӣ: Ба номгузорӣ аз зовияи миллӣ бингарем». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۲.
منابع[ویرایش]
- «Ҳудуд ул-олам мин ал-Машриқ илал-Мағриб» (соли 372 ҳиҷрии қамарӣ = ۹۸۲ милодӣ). (Вироиши доктор Манучеҳр Сутуда). – Теҳрон: Интишороти китобхонаи Таҳурӣ, ۱۳۶۲ ш. / ۱۹۸۳ м.
- Баҳор Меҳрдод. Пажӯҳише дар асотири Эрон (пораи нахуст ва дувум): - Теҳрон: Огоҳ, 1376 ҳ. ш. = ۱۹۹۷ м. чопи дувум.
- Рашид ад-Дин. Сборник летописей, в трех томах. Перевод с персидского Л. А. Хетагурова, О. И. Смирновой, Ю. П. Верховского и А. К. Арендса. —М. —Л. : Изд-во АН СССР, ۱۹۴۶ – ۱۹۵۲ г. – т. ۱ ч. ۲.
- Беленицкий А. М. Отчет о работе Вахшского отряда в ۱۹۴۷ г. Труды Согдийско-Таджикской археологической экспедиции, т. ۱. — М. — Л. , ۱۹۵۰. — с. ۱۴۰—۱۴۶.
- Литвинский Б. А. Археологическое изучение Таджикистана советской наукой. — Сталинабад: Издательство АН Таджикской ССР, ۱۹۵۴. — ۸۱ с.
- Соловьев В. С. Работы Колхозабадского отряда. Археологические открытия ۱۹۸۱ года. — М. , ۱۹۸۳. — с. ۴۹۱—۴۹۲.
- Соловьев В. С. Работы на Кафыркале в Вахшской долине. Археологические работы в Таджикистане, вып. ۱۸. — Душанбе, ۱۹۸۴.
- Древности Таджикистана. Каталог выставки. — Душанбе: Дониш, ۱۹۸۵. — ۳۴۳ с. , саҳ. ۱۵۶.
- Соловьев В. С. Работы на Кафыркале в Вахшской долине в ۱۹۸۰ г. Археологические работы в Таджикистане вып. ۲۰. —Душанбе, ۱۹۸۷.
- Kent R.G. Old Persian. Grammar. Texts. Lexicon. New Haven, 1953.
- Boyce M. A Word-list of Manichean Middle Persian and Parthian. Tehran-Liège, 1977. – p. 26
