مفصل زلاله‌ای

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از مفصل سینوویال)
مفصل زلاله‌ای
ساختار مفصل زلاله‌ای
انواع مفصل زلاله‌ای ساعتگرد از بالا به پایین: مفصل توپی، مفصل لقمه‌ای، مفصل لغزنده، مفصل زینی، مفصل لولایی و مفصل پاشنه‌ای.
جزئیات
شناسه‌ها
لاتینjunctura synovialis
TA98A03.0.00.020
TA21533
FMA7501

مَفصل زُلاله‌ای، مفصل سینوویال (به انگلیسی: Synovial joint) یا مفصل آزادجُنب، مفصل ویژه‌ای است که امکان حرکت نسبتاً آزاد استخوان‌ها را فراهم می‌کند و در پوشینهٔ مفصلی قرار دارد که زلاله را در بر می‌گیرد[۱] مفصل‌های اطلسی‌محوری، شانه، آرنج، بندهای انگشت، ران و زانو از نمونه‌مفصل‌های زلاله‌ای هستند.

مفصل‌های زلاله‌ای رایج‌ترین نوع مفصل در بدن انسان است. این مفصل‌ها قابلیت تحرک بسیاری دارند و حرکت آزاد بخش‌های مختلف بدن را تسهیل می‌کنند و به این خاطر به آنها مفاصل متحرک (دیارتروتیک، از نوع دیارتروز Diarthrosis) هم گفته می‌شود. مفصل‌های زلاله‌ای تورفتگی‌های پر شده با ماده زلاله‌ای دارند که مفصل را روغن‌کاری می‌کنند و نقشه ضربه‌گیر را نیز برای آنها ایفا می‌کند.[۲]

مفصل زلاله‌ای قسمتی از دستگاه اسکلتی است که تحرک بیشتر و ساختمان پیچیده تری نسبت به مفاصل دیگر (یعنی مفاصل رشته‌ای و غضروفی) دارد. این مفاصل در حرکات روزمره موجودات به خصوص انسان اهمیت بسزایی دارند.

اجزای مفاصل زلاله‌ای[ویرایش]

مفاصل زلاله‌ای یا دیارتروز[۳] از لحاظ تشکیل و حرکات از انواع دیگر کامل‌تر و مهم‌ترند و دارای ویژگی‌های خاصی هستند که شامل موارد است:

  • سطوح مفصلی
  • غضروف مفصلی
  • کپسول مفصلی که از دو لایه خارجی (کپسول لیفی) و داخلی (غشاء سینوویال) تشکیل می‌گردد.
  • حفره مفصلی: توسط کپسول لیفی احاطه شده‌است. سطح درون مفصلی کپسول لیفی توسط یک غشا بسیار نازک و ظریف به نام غشا سینویال پوشیده شده‌است. از غشای سینویال استطاله هائی خارج می‌شود که در درون حفرهٔ مفصلی شناورند و هرجا که در اثر حرکات سطوح مفصلی خلأ ای در حفره مفصلی ایجاد شود بلافاصله این خلاﺀ توسط فزونه‌های زلاله‌ای (استطاله‌های سینویال) پر می‌شود. در لابلای این فزونه‌ها مقداری چربی وجود دارد که در بعضی موارد هنگام حرکت مفصل، بین دو سر استخوان گیر کرده و ایجاد دردهای شدیدی می‌کنند.
  • مایع زلاله‌ای: غشا سینویال (یا سینوویوم) یک بافت نرم است که بین کپسول مفصلی و حفرهٔ مفصل وجود دارد. غشا سینویال یک مایع ژل مانند مشابه سفیده تخم مرغ که مایع زلاله‌ای نام دارد را ترشح می‌کند. مایع زلاله‌ای، در طی حرکت، به صورت یک لایه مایع، سطح مفصلی را پوشانده و لغزنده کرده وفیر یکشن را کاهش می‌دهد. مایع سینویال نقش یک ضربه گیر را هم ایفا می‌کند. سینوویوم دو لایه دارد: لایه خارجی یا sub intima، لایه داخلی یا intima از سلول‌های نازک‌تر از یک برگ کاغذ پوشیده شده‌است. سلول‌های intima دو نوع هستند. فیبروبلاست، ماکروفاژ فیبروبلاست، مایع زلاله‌ای مشابه سفیده تخم مرغ را می‌سازد که سطح مفصلی را لیز می‌کند. ماکروفاژها، که اجسام نامطلوب را از مایع سینویال برداشت می‌کند. سطح سینوویوم صاف یا پوشیده از برآمدگی مثل شست یا villi می‌باشد. سینوویال حاوی رگ‌های کوچک فراوانی است که نه تنها زلاله‌ای، بلکه کارتیلاژ را که رگ‌های خونی ندارد هم تغذیه می‌کند. سینوویوم در حالت‌هایی مانند ارتریت روماتوئید تحریک می‌شود.
  • رباط‌های مفصلی
  • برخی از مفاصل زلاله‌ای حاوی منیسک یا دیسک مفصلی هستند.

انواع مفاصل زلاله‌ای[ویرایش]

مفاصل زلاله‌ای ازنظر شکل سطوح مفصلی عبارتنداز:

انواع حرکات[ویرایش]

مفاصل زلاله‌ای که بیشتر مفاصل بدن را تشکیل می‌دهند، ازنظر شکل متنوع بوده، بنابراین براساس نیاز آن مفصل دارای حرکت یا حرکات خاصی هستند که می‌تواند درارتباط با موارد زیر باشد:

درجات آزادی حرکت[ویرایش]

مفاصل زلاله‌ای براساس درجات آزادی حرکت به سه گروه تقسیم می‌شوند که شامل موارد زیر است:

  • مفاصل یک‌محوری (Uniaxial). این مفاصل یک درجه آزادی دارند و حرکت فقط در یک سطح انجام می‌گیرد (مانند مفصل آرنج).
  • مفاصل دومحوری (Biaxial). در گروه دو محوری، حرکت در دو سطح و حول دو محور صورت می‌گیرد؛ بنابراین دو درجه آزادی دارند (همانند مفصل مچ دست).
  • مفاصل سه یا چندمحوری (Triaxial or Multiaxial). این مفاصل سه درجه آزادی دارند، چون حرکت در هر سه صفحه انجام می‌گیرد (مانند مفاصل شانه و ران).

پانویس[ویرایش]

  1. واژه‌های مصوّب فرهنگستان تا پایان دفتر دوازدهم فرهنگ واژه‌های مصوّب
  2. 3d4medical: Complete anatomy app. Dublin. 2016
  3. Diarthrosis
  4. Plane
  5. Hinge or Ginglymus
  6. Pivot or Trochoid
  7. Condylar
  8. Saddle-Shaped or Sellar
  9. Ball and socket or Spheroid
  10. Ellipsoid
  11. Flexion-Extension
  12. Abduction-Adduction
  13. Rotation
  14. Internal or External Rotation

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  • Williams & Warwick. Gray's Anatomy. Thirty-seventh edition. Churchill Livingstone. ISBN 0-443-04177-6