مرتضی‌قلی خان صمصام

مرتضی‌قلی خان صمصام
فرماندار چهارمحال و بختیاری نماینده دوره دوم مجلس شورای ملی
اطلاعات شخصی
زاده	مرتضی‌قلی‌خان صمصام بختیاری ۱۲۵۵ هجریِ خورشیدی منطقه بختیاری، ایران
درگذشته	۱۳۳۸ خورشیدی تهران، ایران
حزب سیاسی	حزب اعتدال
همسر(ان)	نورالهدی بختیار
والدین	نجفقلی صمصام‌السلطنه بی‌بی صاحب جان دختر آلماس شهنی از کلانتران طایفه‌ی شهنی
خویشاوندان	رضاقلی خان ایل بیگی (پدربزرگ) حسینقلی خان ایلخانی (پدربزرگ) علیقلی خان سردار اسعد (عمو)

مرتضی‌قلی خان صمصام (زاده ۱۲۵۵ متطقه بختیاری - درگذشته ۲۷ خرداد ۱۳۳۰ تهران) از رجال اواخر دوره قاجار و دوران پهلوی و از سران ایل بختیاری بود، که در دوره دوم مجلس شورای ملی، به‌عنوان نماینده اصفهان در مجلس حضور داشت و از ۱۲۸۹ تا ۱۲۹۰ نایب رئیس مجلس بود. وی فرزند نجفقلی خان صمصام‌السلطنه (رئیس‌الوزرای ایران در دورهٔ قاجار) و نوه دختری رضاقلی خان ایل بیگی می‌باشد.

زندگی

مرتضی‌قلی‌خان در سال ۱۲۵۵ در منطقه بختیاری، در خانواده‌ای بانفوذ از ایل بختیاری زاده شد. وی تنها فرزند پسر نجفقلی خان صمصام‌السلطنه (رئیس‌الوزرای ایران در دورهٔ قاجار) و بی‌بی صاحب‌جان، نوه حسین‌قلی‌خان ایلخانی و نوه دختری رضاقلی خان ایل بیگی بود. وی آخرین ایلخانی بختیاری و یکی از آخرین سران بانفوذ ایل بختیاری بود، که در زمان زمام‌داری رضا شاه و محمدرضا شاه پهلوی نقش‌های سیاسی مهمی در منطقه نفت‌خیز بختیاری ایفا کرد. او از رهبران شورش عشایر فارس در سال ۱۳۲۵ بود.

مرتضی‌قلی خان پس از سقوط استبداد صغیر در دوره دوم مجلس شورای ملی با رأی نمایندگان به جای وثوق‌الدوله که به دولت رفته بود، به نمایندگی انتخاب شد. در مجلس رهبر حزب اعتدال بود، که در مجلس دوم اکثریت را در دست داشتند و پس از استعفای سید نصرالله اخوی از نایب رئیسی مجلس، در یازدهم بهمن ۱۲۸۹ به جای او انتخاب شد. پس از یک سال نمایندگی در شانزدهم فروردین ۱۲۹۰ و در حالی که دو روز پیشتر بار دیگر در مقام نیابت رئیس ابقا شده بود استعفا کرد.

مرتضی‌قلی خان از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۴ نخست ایل بیگی، سپس ایلخانی بختیاری بود، تا اینکه در سال ۱۳۱۲ عنوان‌های ایل بیگی و ایلخانی ملغی و ناحیه بختیاری در سال ۱۳۱۶ میان دو استان اصفهان و خوزستان تقسیم شد و فرمانداری چهارمحال و بختیاری به وجود آمد، که تابع اصفهان بود.

شورش در جنوب

مرتضی‌قلی خان صمصام در سال ۱۳۲۲ فرماندار چهارمحال و بختیاری شد و بنای تمرد از دولت مرکزی گذاشت. دهبانان را برکنار کرد، مخالفانش را به زندان انداخت و اخذ وجوهی از مردم را که به رسوم عشایری معروف بود دوباره برقرار ساخت. از کار مأموران مالیاتی و ژاندارمری جلوگیری کرد و به تسلیح عشایر پرداخت. این اقداماتش باعث شد تقی فداکار نماینده اصفهان دولت صدرالاشراف را استیضاح کند اما پیش از طرح استیضاح، دولت استعفا داد.

مرتضی‌قلی خان که با خواهر صولت الدوله قشقایی ایلخانی ایل قشقایی ازدواج کرده بود، در سال ۱۳۲۵ در کنار قشقایی‌ها، از رهبران شورش عشایری فارس شد که به نهضت جنوب معروف است. این شورش به تحریک انگلیسی‌ها و برای جداکردن استان‌های ایل‌نشین جنوبی در گرفت که به ترمیم دولت احمد قوام (قوام السلطنه) نخست‌وزیر وقت منجر شد. مرتضی‌قلی خان که بر اثر مخالفت عموزاده و رقیبش ابوالقاسم خان بختیار از ایلخانی برکنار شده بود، از آن پس از هرگونه فعالیت سیاسی کناره‌گیری کرد.

منابع

• الیزابت، مکبن رُز. با من به سرزمین بختیاری بیایید، ترجمه: مهراب امیری، بینا، تهران:۱۳۷۳
• لایارد، سر اوستن هنری. سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ترجمه و حواشی: مهراب امیری، انتشارات فرهنگسرا، تهران:۱۳۷۱