فاضل شربیانی

علامه فاضل شربیانی فاضل شربیانی
عنوان(ها)	علامه
اطلاعات شخصی
زاده	شیخ محمد شربیانی ۱۲۴۵ ه.ق سراب، آذربایجان شرقی،
درگذشته	۱۷ رمضان ۱۳۲۲ ه.ق نجف
محل دفن	حرم امام علی، نجف
والدین	فضل‌علی شربیانی (پدر) (مادر)
آثار معروف	کتاب فی الصلوة

شیخ محمد بن فضلعلی بن عبدالرحمان بن فضلعلی مشهور به فاضل شربیانی از مراجع امامیه بود که مرجعیت را پس از میرزای شیرازی بر عهده داشت. پسوند شربیانی وی را به یک شهر کوچک از توابع شهرستان سراب در استان آذربایجان شرقی به نام شربیان می‌رساند که هم‌اکنون شهر را به نام وی گذاشته‌اند که در محل ورودی شهر مجسمه ای از وی نصب کرده‌اند

ولادت

فاضل شربیانی در صبحگاه روز جمعه ۱۸ رمضان ۱۲۴۸ (و همچنین گفته شده‌است در سال ۱۲۴۸ یا ۱۲۴۵ ه‍. ق) در شربیان از توابع شهرستان سراب در استان آذربایجان شرقی متولد شد.

تحصیلات

فاضل شربیانی پس از رشد و تربیت در کنار پدر، به سال ۱۲۶۵ قمری در ۲۰ سالگی رهسپار حوزه علمیه تبریز گردید و در مدرسه خواجه علی اصغر سکنا گزید. مقدمات علوم ادبی (محل تحصیل دوره مقدمات وی را زادگاهش یاد کرده می‌نویسد: در بلد و محل تولد خود مشغول تحصیل و قرآن را قرائت و تعلم کتابت و نحو و صرف و منطق و معانی و بیان را در ده سالگی خواند.) و کتاب‌های متداول آن روز حوزه علمیه در فقه و اصول را در محضر اساتیدی مانند میرزا مهدی قاری و آقا غفار مجتهد مرندی و میرزا باقرآقا مجتهد گذراند. ایشان پس از هجرت به نجف اشرف در سال ۱۲۷۳ ه‍.ق چندین سال در محضر شیخ انصاری درس خواند و پس از آن به تبریز مراجعت کرد.

عبدالعلی کارنگ می‌نویسد: سید علی آقا مولانا از پدر خود سید محمد مولانا روایت می‌کرد که میرزا مهدی قاری از شاگردان شیخ انصاری بوده است. چون به تبریز بازگشت، مهدی عمو اردبیلچی ، یکی از بازرگانان تبریز، مسجد میرزا مهدی قاری یا مسجد آیت‌الله شهیدی فعلی را در مدت شش ماه بنا کرد تا میرزا مهدی قاری در آن اقامه جماعت کند.ایشان در علم تجوید و قرائت قرآن بسیار ماهر و متبحر بود و در اواخر سده سیزده مرحوم شد و در نجف اشرف به خاک سپرده شد. فرزندش میرزا حسین فقیهی و نواده اش علی اکبر قاری استاد ادبیات عرب تبریز بودو از میرزا غفار آقا مجتهد مرندی و میرزا باقر مجتهد تبریزی به خوبی فرا گرفت و در حالی که عمل به احتیاط می‌نمود در سال ۱۲۷۱ قمری به زادگاهش مراجعت کرد و به ترویج مذهب جعفری و بنای مسجدی در آن جا همت گماشت و به اقامه ی نماز جماعت پرداخت. فاضل شربیانی و محمدحسن ممقانی از برجسته‌ترین شاگردان سید حسین کوه کمری هستند. فاضل شربیانی بعد از مرگ استادش سید حسین کوه کمره‌ای به کلاس‌های خوانساری رفت و بعد از مرگ خوانساری در بحث و تدریس مستقل شد.وی بعد از مرگ میرزا محمد شیرازی از برجسته‌ترین مجتهدان زمان خود بود.

مرجعیت و زعامت شیعه

ایشان یکی از فقهای شیعه بود که پس از وفات ملا محمد فاضل ایروانی در سال ۱۳۰۶ قمری در ایران و بویژه در آذربایجان مرجعیت یافت. پس از درگذشت استادش محمد حسن شیرازی در سال ۱۳۱۲ قمری در خیلی از نواحی ایران و عراق و قفقاز و دیگر کشورهای اسلامی مرجع تقلید مسلمانان گردید. معروف است که درباریان از جمله مظفرالدین شاه و دیگر بزرگان از آن مرحوم تقلید می‌کرده‌اند.

محمد امین امامی خویی در خصوص مرجعیت ایشان می‌نویسد: ... ایشان از بزرگان علمای متاخر و از فقهای پرتلاش بود. مرجع گروه زیادی از شیعیان در فتوای و مقتدا آنان بود و همچنین ریاست تدریس در نجف اشرف به او منتهی شده بود. ایشان شخصی فاضل و دارای فهم خوب و حافظه ی قوی بود و ریاست علمی و زعامت دینی و مرجعیت عامه مردم بر او رسید. از بزرگان علمای عصر خود بود. از لحاظ شان و مقام بزرگ‌ترین و بالاترین شان و مقام را داشت و مرجع تقلید گروهی از شیعیان شهرهای آذربایجان و قفقاز و بعضی از شهرهای عراق و... دیگر بود.

ملاعلی واعظ خیابانی می‌نویسد: «حجاج از طریق عراق به حج می‌رفتند و مدینه منوره آن ایام در تحت حکومت آل‌رشید بود. ایشان انواع هتک‌حرمت و اذیت به عمل می‌آوردند، تا فضل‌الله نوری مشرف شدند و در راه به ایشان از انواع ایذاء و اذیت رسید. بعد از مراجعت آنچه دیده بودند به فاضل شریبانی إخبار نمودند. پس حکم صادر شد به تحریم طریق مذکور، و علمای عصر نیز به ایشان تأسی کردند تا آن‌که شر آل‌رشید زایل و از امارت نازل گشتند.»

محمدحسین طباطبایی می‌گویند: «گروهی دسته‌جمعی توطئه کردند و روش عرفان الهی و توحیدی آخوند ملاحسین‌قلی همدانی را به انتقاد گرفته و در یک عریضه‌ای به فاضل شریبانی نوشتند که ملاحسین‌قلی همدانی روش صوفیانه در پیش گرفته است! فاضل شریبانی نامه را مطالعه فرمود و قلم را برداشته، زیر نامه نوشت: کاش خداوند مرا مثل آخوند، صوفی قرار دهد. با این جمله آن عالم بزرگ، کار تمام شد و دسیسه‌های آنان همه بر باد رفت.»

همچنین با دستور مؤکد ایشان، در سالروز به قتل رسیدن فاطمه زهرا دختر پیامبر اسلام مغازه ها تعطیل شد و دسته جات عزادارى به راه افتاد.

شاگردان

از شاگردان فاضل شربیانی می‌توان به این‌ها اشاره کرد:

• سید علی قاضی
• حسین فقیه سبزواری
• ابراهیم سالیانی نجفی
• ابوالحسن مرندی
• احمد تفرشی نجفی
• غلامعلی مرندی
• سید حسین ترک کوه کمری
• سید علی کوه کمری
• سید کاظم طبابایی (مفیدآقا)
• سید محمد تقی خویی نجفی
• سید محمد مولانا
• سید محمد ننه کرانی
• ابراهیم آل صادق
• محمد حرزالدین (صاحب معارف الرجال )
• ملا محمد علی نخجوانی
• ابوالحسن انگجی
• ابوالقاسم امین الشرع خویی
• باقر قاضی طباطبایی
• رضی زنوزی
• صادق مجتهد تبریزی
• فضل علی ایروانی
• حسن علیاری
• عباسقلی رضوی
• سید حسن اصفهانی
• محمد ولی
• میر یعقوب ثانی

آثار و تالیفات

فاضل شربیانی در فقه و اصول چندین کتاب را به رشتهٔ تحریر درآورد از جملهٔ آنها:

• التقریرات / گزارشها
• ذخیرة العباد لیوم المعاد
• کتابی در اصول فقه
• گوشه نگاری بر کتاب المکاسب شیخ انصاری
• گوشه نگاری بر کتاب الرسائل شیخ انصاری
• رسالهٔ عملیه
• شرح معلقات السبع
• کتاب بزرگی در اصول فقه
• کتاب فی الصلاة
• حاشیه بر مکاسب
• کتاب البیع
• کتاب المتاجر
• وسیله النجاة رسالة عملیة
• هدایة العباد رساله علمیه
• رسالة فی مسالة الاستصحاب
• رسالة فی مسالة البرائة و الاشتغا
• رسالة فی مسالة الاجتهاد و التقلید
• رسالةکبیرة فی مباحث الالفاظ
• شرح منظومه
• شرح زبدة الاصول
• شرح معلقات سبع
• سرالعبادة
• وسیلة العباد
• تقریرات درس سید حسین کوه کمری

ویژگی‌های اخلاقی

میرزا ابوالقاسم امین الشرع خویى شاگرد فاضل شربیانی در خصوص ایشان مى نویسد: «العالم الاورع و الفاضل الالمع صاحب الاخلاق الحسنة و معدن الشیم الجمیلة شیخی و استادی و من علیه فی العلم رکونی و اعتمادی مولانا المدعو بالفاضل المطلق الشیخ محمد الشربیانی ... ».

شیخ محمد حرزالدین درباره استادش می‌نویسد: «او اخلاق اولیای خدا و صفات آنان را داشت. یکی از آن صفات حمیده، عفو بدخواهان و دشمنان و بدرفتاری‌هایی بود که بارها در حق او انجام داده بودند. او نسبت به فقرا و مساکین بسیار مهربان و دلسوز بود، به‌ویژه به سادات و علویان نجف و کربلا. عطایای او نسبت به اعاظم و بزرگان با شیوه خاصی انجام می‌گرفت. تقسیم او نسبت به طلاب در سال چهار مرتبه انجام می‌پذیرفت و هربار هزار لیره عثمانی می‌داد. او با این همه بخشش و امکانات بیت‌المال که در اختیارش بود، بدون خانه و منزل بود و با قرض فراوان از دنیا رفت».

میرزا محمدعلى مدرس تبریزى در خصوص ایشان مى نویسد: «... ایشان از متبحران علماى امامیه و فقهاى اثناعشریه قرن چهاردهم هجرى است. عالم عامل ربانى، فقیه کامل سبحانى، اصولى رجالى، معقولى منقولى. در مکارم اخلاق، طاق و شهره آفاق بود».

مرگ

هادی آل کاشف الغطا می‌گوید: فاضل شربیانی در روز جمعه ۱۷ رمضان سال ۱۳۲۲ هـ. ق/ ۱۹۰۴ م (و گفته شده در ۱۳۲۳ هـ. ق) درگذشت. در این سال مرض کولرا در عراق و در شهر نجف منتشر شده بود و به این علت ادارهٔ بهداشت عمومی انتقال جنازه‌ها را به نجف و دفن در صحن علی را منع کرده و شهر نجف و بیرون آن را قرنطینه کرده بودند. اما حاج عطیه ابو گلل یکی از رهبران نجف اصرار کرد تا فاضل شربیانی در صحن به خاک سپرده شود و بدین وسیله وی موفق شد تا فاضل شربیانی را در جوار آرامگاه علی دفن کند.

منابع

• سایت آستان مقدس عبدالعظیم علیه السلام http://www.abdolazim.com
• سایت اطلاع‌رسانی دینی ست http://www.dinist.com
• عصرایران http://www.asriran.ir