شاخص قیمت

شاخص قیمت یا شاخص بها

شاخص قیمت یا شاخص بها (به انگلیسی: Price index) متغیری در اقتصاد است که تحولات قیمت را بر مبنای یک سال پایه نشان می‌دهد.

شاخص قیمت به طریق گوناگون محاسبه می‌گردد که بسته به طریقه محاسبه آن به دسته‌های زیر تقسیم می‌گردد:

• شاخص بهای مصرف‌کننده (CPI)
• شاخص بهای تولیدکننده (PPI)
• شاخص بهای کالاهای صادراتی (XPI)
• شاخص بهای کالاهای وارداتی (MPI)
• شاخص بهای خرده فروشی (RPI)
• شاخص بهای عمده فروشی (WPI)
• شاخص بهای هسته‌ای (COPI): با کنار گذاشتن قیمت کالاهایی که تغییرات بسیار شدید دارند محاسبه می‌شود

شاخص بهای مصرف‌کننده (Consumer Price Index)

جمع‌آوری قیمت خرده فروشی کالاها و خدمات مورد مصرف خانوارها به منظور محاسبه شاخص قیمت کالا و خدمات مصرفی خانوارها (CPI) انجام می‌گیرد. شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی معیار سنجش تغییرات قیمت کالاها و خدماتی است که به مصرف خانوارها می‌رسد و مهم‌ترین ابزار اندازه‌گیری میزان تورم قیمت‌ها در اقتصاد کشور می‌باشد. . این کالاها و خدمات، علاوه بر پوشش اقلام مصرفی، مهم‌ترین اقلام غیر مصرفی سبد هزینه خانوار را نیز در بر می‌گیرد. CPI کاربردهای گوناگونی از جمله در برآورد قدرت خرید پول کشور، اندازه‌گیری روند درآمد و هزینه واقعی خانوارها، تعدیل مزد و حقوق‌ها، برآورد حساب‌های ملی به قیمت ثابت و … را دارد. اجرای برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی توسط دولت و گسترش فعالیت سازمان‌های تحقیقاتی و پژوهشی در کشور، نیاز شدید برنامه‌ریزان و پژوهشگران را به ابزارهای ارزیابی و برنامه‌ریزی پدیدآورده و شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی به عنوان یکی از ابزارهای مورد لزوم شناسایی، برنامه‌ریزی و ارزیابی مسائل اقتصادی کشور اهمیت روزافزونی را پیدا نموده‌است.

شاخص بهای تولیدکننده (Producer Price Index)

شاخص بهای تولیدکننده یا شاخص PPI (Producer Price Index) مانند شاخص بهای مصرف‌کننده (CPI) از جمله شاخص‌های قیمتی است که در بررسی روند سطح قیمت‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. شاخص بهای تولیدکننده یکی از معیارهایی است که به منظور سنجش عملکرد اقتصادی، از سطح عمومی قیمت‌ها محاسبه و منتشر می‌شود. از این رو، تأثیر قابل‌توجهی بر تصمیم‌گیری صاحبان صنایع، سرمایه‌گذاران و حتی سیاستمداران خواهد داشت. هدف از محاسبه شاخص بهای تولیدکننده، اندازه‌گیری تغییرات قیمت‌هایی است که تولیدکنندگان در ازای فروش کالاها و خدمات خود دریافت می‌کنند. به عبارت دیگر می‌توان عنوان کرد که این شاخص، قیمت کالاها در کارخانه و مبدأ تولید را در نظر می‌گیرد. این شاخص به صورت یک شاخص وزنی از قیمت عمده‌فروشی کالاها یا قیمت‌های تولیدکننده محاسبه می‌شود؛ به همین دلیل برخی شاخص بهای تولیدکننده را شاخصی می‌دانند که روندهای قیمتی در بازارهای عمده‌فروشی، صنایع تولیدی و بازار کالاها را منعکس می‌کند. اما اهمیت این شاخص در اقتصاد چیست؟ در ادبیات اقتصادی از این شاخص به عنوان یک شاخص پیش‌نگر (Leading Indicator) یاد می‌شود؛ به این معنی که با بررسی این شاخص می‌توان از سطح تغییر قیمت‌ها در بازار کالا و خدمات مصرفی یا تورم اطلاع کسب کرد. به بیان دیگر، هر افزایش یا کاهش قیمت در شاخص بهای تولیدکننده با یک وقفه زمانی در شاخص بهای مصرف‌کننده نیز مشاهده می‌شود. از این رو از تغییرات شاخص بهای تولیدکننده به عنوان پیشگویی برای تورم عنوان می‌کنند. علاوه بر این، شاخص بهای تولیدکننده روند تغییرات قیمت‌ها را از دیدگاه تولیدکننده و خریدار در بخش‌های مختلف اقتصادی (کشاورزی، صنعت و خدمات) نشان می‌دهد.

شاخص بهای کالاهای صادراتی (Export Price Index)

شاخص بهای کالاهای صادراتی در ایران یکی از انواع شاخص‌های قیمت است که تغییرات سطح عمومی قیمت کالاهای غیرنفتی صادراتی را نشان می‌دهد. از سال ۱۳۷۶ تاکنون بانک مرکزی شروع به محاسبه این شاخص کرده‌است. نحوه تعیین این شاخص هم به این صورت است که «قیمت ارزی کالاهای صادرشده» را به «قیمت ریالی» تبدیل می‌کنند و تغییرات این شاخص، نمایانگر تغییرات قیمت کالاهای صادرشده در بازارهای جهانی و نوسانات نرخ ارز است. افزایش شاخص کالاهای صادراتی به این معناست که «قیمت تمام‌شده کالای صادراتی» افزایش یافته‌است و این موضوع در نهایت منجر به کاهش قدرت رقابت‌پذیری کالاهای صادراتی در بازار داخل و کاهش میزان سودآوری صادرات است. به‌گفته کارشناسان، نوسانات نرخ ارز و تورم در تعیین شاخص بهای کالاهای صادراتی نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. چون هر چه نرخ تورم افزایش می‌یابد هزینه‌های تولید یک محصول هم افزایش می‌یابد و این افزایش هزینه‌های تولید در نهایت منجر به بالارفتن قیمت تمام‌شده کالا می‌شود. با افزایش قیمت تمام‌شده کالا، حاشیه سود تولیدکنندگان و صادرکنندگان کاهش می‌یابد.

محاسبهٔ شاخص قیمت

دو روش اصلی برای محاسبهٔ شاخص قیمت وجود دارد. یکی شاخص لاسپیرز (Laspeyres) و دیگری شاخص پاشه (Paasche) است.

محاسبهٔ شاخص لاسپیرز به این شکل است:

$P_{L}={\frac {\sum p_{t}q_{0}}{\sum p_{0}q_{0}}},$

و محاسبهٔ شاخص پاشه به این صورت است:

$P_{P}={\frac {\sum p_{t}q_{t}}{\sum p_{0}q_{t}}},$

که در آن‌ها $p_{0}$ و $q_{0}$ قیمت و مقدار در سال پایه را نشان می‌دهند در حالیکه $p_{t}$ و $q_{t}$ قیمت و مقدار را در سال مورد بررسی t هستند. اما باید دقت شود که این شاخص‌ها دارای محدودیت‌هایی می‌باشند از جمله نقاط ضعف این دو شاخص این است که سطح عمومی قیمت‌ها را غیرواقعی نشان می‌دهند شاخص پاشه کمتر از واقع و شاخص لاسپیرز بیش از واقع نشان می‌دهد.

جستارهای وابسته

• چسبندگی قیمت
• نرخ تورم در ایران
• تورم منفی
• تورم
• شاخص بهای مصرف‌کننده
• تورم منفی
• شاخص قیمت تولیدکننده

منابع

• مبانی اقتصاد، مسعود نیلی، دانشکدهٔ مدیریت و اقتصاد دانشگاه شریف